سایه شوم خشکسالی و کم آبی بر پیکره ایران

هم اکنون میزان ذخایر سدهای ایران به ۱۹.۸۱ میلیارد مترمکعب رسیده است که این رقم در مقایسه با سال گذشته کاهشی ۱۹ درصدی آب ذخیره شده در سدهای کشور را نشان می‌دهد. افت محسوس بارندگی‌های سال آبی ۹۶-۹۷ که در طی نیم قرن کم سابقه بوده موجب شده تا در ورودی آب به مخازن سدهای کشور نیز متاثر از افت نزولات جوی با کاهش‌های ویژه‌ای مواجه شده‌اند و به ۲۵.۹۵ میلیارد مترمکعب برسد.

به این ترتیب، ورودی به این سازه‌های آبی ۳۳ درصد و خروجی از آن‌ها نیز نسبت به سال گذشته ۲۶ درصد افت داشته و هم اکنون به طور میانگین ۶۰ درصد مخازن سدهای یاد شده خالی است .همچنین کاهش ارتفاع و ذخیره آب سدهای دارای نیروگاه برق آبی موجب شده تا این مراکز در تابستان امسال نیز با کاهش تولید انرژی روبه‌رو شوند به طوری که انرژی تولیدی ۵۳ نیروگاه‌ برق‌آبی کشور از ابتدای امسال تا ۳۰ شهریورماه به حدود ۶۱۸۵ گیگاوات ساعت برسد که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۴۲.۴ درصد کاهش داشته است.

با توجه به اینکه ۱۵ درصد از ظرفیت نصب شده نیروگاهی کشور مربوط به نیروگاه‌های برق‌آبی است از این رو کاهش تولید انرژی این مراکز یکی از دلایل اصلی خاموشی‌های تابستان امسال بوده است.

کاهش ۶۷ درصدی سدهای تهران

هم اکنون حجم ذخیره کنونی آب در سدهای پنجگانه استان تهران (لار، طالقان، امیرکبیر، لتیان و ماملو) به ۶۲۸ میلیون مترمکعب رسیده است و در شرایط فعلی ۶۷ درصد مخازن این سدها خالی است.

بررسی این اعداد و ارقام حکایت از آن دارد که کاهش بی سابقه بارش‌ها در سال گذشته موجب شده تا حجم مخازن سدهای پنجگانه استان تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۴ درصد کاهش داشته باشد و ورودی آب به سدهای پنج‌گانه استان با یک میلیارد و ۱۷۰ میلیون مترمکعب افت ۳۲ درصدی را تجربه کنند.

با توجه به اینکه بارش‌های کشور ما معمولا از اواخر فصل پاییز شروع خواهد شد طبیعتا همواره میزان مصرف و خروجی ما از سدها از میزان ورودی به این سازه‌های آبی بیشتر خواهد بود. بنابراین تا آن زمان باید نهایت مراقبت و مدیریت را از منابع حداقلی موجود داشته باشیم.

کم‌بارش‌ترین نقطه کشور

پرونده سال آبی ۹۶-۹۷ در حالی بسته شده که افت بی‌سابقه بارندگی‌های سال آبی جاری موجب شده است تا حوضه آبریز مرزی شرق کم بارش‌ترین مقطع زمانی نیم قرن خود را تجربه کند.

افت بی‌سابقه بارندگی‌های سال آبی جاری موجب شده تا میزان بارش‌های حوضه آبریز مرزی شرق از مهرماه ۹۶ تا پایان شهریورماه تنها به حدود ۴۰ میلیمتر برسد که این رقم در مقایسه با سال گذشته ۳۵ درصد، در مقایسه با میانگین بارندگی ۱۰ سال اخیر حدود ۵۵ درصد و در مقایسه با مدت متوسط ۴۹ ساله حدود ۶۳ درصد کاهش یافته است.

ادامه این روند موجب شده است تا حوضه آبریز مرزی شرق که بخش‌هایی از استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان را در می‌گیرد، بدترین میزان بارندگی خود را در ۵۰ سال اخیر تجربه کند و هوشک سراوان استان سیستان و بلوچستان با ثبت ۴.۳ میلیمتر بارندگی به کم ‌بارش‌ترین نقطه کشور مبدل شود.

سدهای واقع در این حوضه آبریز نیز در سال آبی ۹۶-۹۷ یکی از خشک‌ترین مقاطع زمانی سالیان اخیر را تجربه می‌کنند به طوری که ورودی آب به هفت سد موجود در این حوضه آبریز طی سال آبی ۹۶-۹۷ تنها به ۲۰ میلیون مترمکعب رسیده است که این رقم در مقایسه با سال گذشته بیش از ۹۷ درصد کاهش یافته است.

از طرفی میزان ذخیره فعلی سدهای این حوضه آبریز نیز هم اکنون در حدود ۴۲۰ میلیون مترمکعب است که این روند حکایت از کاهش ۵۴ درصدی آب ذخیره شده در سدهای هفتگانه این حوضه نسبت به مدت مشابه سال گذشته دارد و در حال حاضر بیش از ۷۳ درصد مخازن سدهای یاد شده هم خالی است.

کاهش ۲۷درصدی بارش‌ها در ایران

بر اساس آخرین آمار شرکت مدیریت منابع آب ایران، میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی تا انتهای مردادماه ۲۷ درصد کاهش داشته است.

ارتفاع کل ریزش های جوی طی این مدت بالغ بر ۱۶۹.۱ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت که عددی معادل  ۲۴۵ میلی‌متر ثبت شده، حدود ۳۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد.

علاوه بر این بر اساس آمار مقایسه‌ای، میزان بارش‌ها در سال گذشته معادل  ۲۳۱.۵ میلی‌متر بوده که نسبت به امسال کاهش قابل توجهی داشته است.

در مجموع حجم بارش از اول مهر تا ۳۱ مردادماه برابر با ۲۷۸.۶۸۱ میلیارد مترمکعب بوده است که در حوضه های آبریز نیز میزان کاهش بارندگی‌ها کاملا محسوس است؛ به گونه ای که از میان شش حوزه اصلی آبریز کشور در حوضه‌های خلیج فارس و دریای عمان، فلات مرکزی، مرزی شرق و قره‌قوم به ترتیب با کاهش بارش‌ها مواجه بوده ایم.

در حوضه خلیج فارس و دریای عمان ۱۵۴.۲ میلی‌متر، در حوضه فلات مرکزی ۵۷.۹ میلی‌متر، در حوضه مرزی شرقی ۲۲ میلی‌متر و در حوضه قره قوم ۳۸.۲ میلی‌متر کاهش بارندگی ها را شاهد هستیم. البته در حوضه در یای خزر و دریاچه ارومیه میزان بارش ها مثبت بوده و به ترتیب شاهد افزایش  ۵۲.۷ میلیمتر و ۱۳۰.۷ میلی‌متری بارش ها در این دو حوضه اصلی کشور هستیم.

وقوع خشکسالی شدید در انتظار بیشتر استان‌های کشور

صادق ضیاییان، مدیر مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی گفت: در سال زراعی گذشته که از اول مهر 96 شروع و تا 31 شهریور 97 ادامه داشت، حدود 29 درصد کاهش بارش را در کل کشور داشتیم که تاثیر زیادی بر منابع آبی کشور داشته است.

وی افزود: امسال سومین سال کم بارش در طول دوره آماری 30 سال گذشته بود، کم بارش ترین سالی که در طول دوره آماری اتفاق افتاد در سال 86 -87 با حدود 41 درصد کاهش بارش بود.
وی اظهار داشت: سیستان و بلوچستان با 75 درصد بیشترین کاهش بارش را داشته است، استان های کرمان و هرمزگان بیش از 67 درصد، فارس و کهگیلویه و بویر احمد و تا حدودی استان بوشهر بیش از 50 درصد کاهش بارش داشتند.
ضیاییان ادامه داد: در مقابل استان های آذربایجان غربی با حدود 24 درصد و آذربایجان شرقی با 21 درصد بیش از نرمال بارش دریافت کردند، همچنین استان های کردستان، اردبیل، همدان، کرمانشاه، زنجان، ایلام و سمنان بارش نرمال داشتند.
وی گفت: نقشه خشکسالی نشان از وقوع خشکسالی شدید تا بسیار شدید در بیشتر استان‌ های کشور دارد که گویای شرایط بحرانی منابع آب است. با توجه به پیش‌بینی بارش بیش از نرمال در حوضه رشته کوه هندوکش افغانستان و به دلیل اینکه بخش قابل توجهی از منابع آب استان سیستان و بلوچستان وابسته به وضعیت بارش خارج از کشور است، بنابراین ترمیم منابع آب استان در سال جاری به مقدار زیاد بستگی به تلاش ‌ها در دریافت حقابه از هیرمند دارد.
ضیاییان با بیان اینکه حدود 92 درصد از مساحت کشور با درجات مختلف خشکسالی مواجه بودند گفت: حدود 7.2 دهم درصد مساحت کشور خشکسالی خفیف ، 19 درصد خشکسالی متوسط، 21.2 دهم درصد خشکسالی شدید و 46.2 دهم درصد مساحت کشور خشکسالی بسیار شدید داشتند و فقط 8 درصد از مساحت کشور در حد نرمال بوده است.
وی اظهار داشت: اگر خشکسالی بلند مدت 120 ماهه را نیز بررسی کنیم می بینیم حدود 98 درصد از مساحت کشور را درجات مختلف خشکسالی در برگرفته است.
وی گفت: انتظار داریم بارش در فصل پاییز به خصوص در دو ماه مهر و آبان در حد نرمال باشد اما باید بدانیم که کمبود آبی را جبران نمی کند.
وی افزود: پیش بینی ها نشان می دهد بارش در فصل پاییز در بخش هایی از شمال غرب کشور و زاگرس تا حدودی بیش از نرمال باشد اما کمبود بارش های 10 ساله گذشته را جبران نمی کند.

شرایط منابع آبی بحرانی نیست

در حالی که رضا اردکانیان، وزیر نیرو در این خصوص گفت: هر مشکل و مساله‌‏ای را در هر بخش از جامعه نباید بحران نامید و باتوجه به ابعاد و محدوده تاثیر آن باید میان تنش‏ها و بحران‏‌های هر بخش تمایز قائل شد و لذا باتوجه به شرایط موجود کشور هم اکنون به هیچ‌وجه با شرایط هولناک بحران آب روبه ‏رو نیستیم، اگرچه بخواهیم به همین منوال ادامه دهیم، مسلما در شرایط آتی بروز بحران انکارناپذیر خواهد بود.

وی افزود: البته ما خشکسالی‌های پی‌درپی و کاهش بارش، افزایش دما و کاهش منابع آب داشته‌ایم ولی تمامی اینها به معنای بروز بحران آب نیست، چرا که ما در شرایطی هستیم که می‌توانیم این امر را مدیریت کنیم. درشرایط فعلی،‌ ما به هیچ‌وجه آنچنان که یک کشور خشک و نیمه‌خشک باید در زمینه مدیریت منابع و مصارف آب رفتار کند، عمل نکرده‌ایم. در مناطقی که آب کمتری داشته‌ایم، صنایع پرآب را گسترش داده‌ایم. تقریبا در همه جای کشور اراضی کشاورزی را توسعه داده‌ایم و از طرفی بسیاری از اراضی را که قبلا به‌صورت دیم (آب سبز) کشت می‌شدند، به اراضی آبی تبدیل کرده‌ایم. الگوی کشت متناسب با اقلیم مناطق را یا تعریف نکرده‌ایم یا نتوانسته‌ایم آن را اعمال کنیم.

به گفته وی، هنوز در استقرار مدیریت بهم‌پیوسته منابع آب دچار اشکال هستیم و نتوانسته‌ایم به یک مفاهمه در سطح دستگاه‌های اجرایی ذیربط و جامعه دست پیدا کنیم. هنوز تفکر بخشی داریم و هر کسی فقط بخش خود را محور قرار داده و برای محدوده کاری خود برنامه‌ریزی می‌کند. درحالی که موضوع آب یک موضوع چندوجهی و فرابخشی است و اصولا فقط یک دستگاه نمی‌تواند مدیریت لازم را اعمال کند. در موضوع آب هم مدیریت منابع لازم است و هم مدیریت تقاضا و هم مدیریت مصرف و لذا این یک مساله چندبعدی است. بنابراین برای «بحران آب» باید با تمامی دستگاه‌های ذیربط همکاری کرده و هماهنگی لازم را به خصوص در سطح سیاست‌گذاری عملیاتی کنیم.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.