ایران تا پایان سال 2016 به ایتر میپیوندد
راکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی ( International Thermonuclear Experimental Reactor) مشهور به ایتر (ITER) بزرگترین طرح یک رآکتور همجوشی هسته‌ای است که تا کنون طراحی و بر پایه محصورسازی مغناطیسی بنیاد نهاده شده‌است.امروزه چین، اتحادیه اروپا، هند، ژاپن، کره جنوبی، روسیه و آمریکا در این پروژه فعالیت دارند.
پروژه جهانی ایتر یکی ازبزرگترین پروژه های حوزه علوم پایه درجهان است که ایران نیز تلاش دارد در آن حضور یابد. از آنجا که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در زمینه توجه و حمایت از علوم پایه طی سال های گذشته، اهتمام ویژه ای ورزیده، بنابراین برای مشارکت درحمایت از پیوستن کشورمان به این پروژه مهم، تاکید جدی دارد.
ضمن آنکه این پروژه فرصت مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران است تا بتواند علاوه بر کسب تجربه در حوزه نیروی انسانی، به ساخت دستگاه های اندازه گیری پلاسما برای ایتر اقدام کند.
در دیدارمشترک پروفسور بیگو مدیرکل پروژه جهانی ایتر، ستاری و صالحی، تفاهم نامه همکاری مشترکی به امضا رسید که موضوع آن پیوست 3 برجام که ناظر برهمکاری های 1 5 با ایران در زمینه های فناوری های نو است، از جمله این فناوری های نو، می توان به فناوری گداخت اشاره کرد.
در زمان حضور مدیرکل پروژه جهانی ایتر در ایران در هفته جاری ، علاوه بر امضای تفاهم نامه همکاری جمهوری اسلامی ایران و پروژه ایتر، سند محرمانه ای نیز به امضا رسید که براساس آن، طرفین متعهد شدند که اطلاعات دو طرف در طول همکاری ها محرمانه باقی بماند.
طی 2 ماه آینده نیز قرار است یک موافقتنامه با موضوع مشخص شدن جزئیات تفاهمنامه، زمان بندی، هزینه ها و… نیز به امضا برسد تا تفاهمنامه وارد مرحله اجرایی شود.
البته توافقنامه دیگری نیز در ارتباط با جزئیات همکاری بین دو طرف نوشته شده است که قرار است در آینده نزدیک امضا شود.
اما پروفسور بیگو در سفر خود به ایران از امکانات آزمایشگاه انرژی اتمی، مرکز تحقیقات فیزیک پلاسما دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و دانشگاه امیرکبیر نیز بازدید کرد و نشستی با نیروهای متخصص گداخت هسته ای کشور داشت.
وی و هیات همراه با مشاهده توانمندی های ایران در این زمینه خواستار آن شدند که هر چه سریع تر فعالیت و همکاری دوطرفه آغاز شود.
براساس این گزارش، در واقع پروژه گداخت هسته‌ای پروژه‌ای محوری و ملی است که در سطح کشور مورد تأیید است و یکی از ثمرات برجام پیوستن به این پروژه است، جمهوری اسلامی ایران نیز، در این زمینه آمادگی مشارکت جدی و فعال دارد.
حضور رسمی ایران در ایتر تا پایان سال 2016
براساس نشست سه جانبه روزشنبه ( 22 آبان ماه) در تهران، جمهوری اسلامی ایران تا پایان سال میلادی جاری رسما عضو ایتر خواهد شد، ازهمین رو نخستین فرایند گداخت هسته ای در سال 2025 قابل مشاهده است و در آینده نزدیک تجاری سازی خواهند شد.
انرژی پاک هسته ای
سوختی که درنیروگاه هایی که براساس شکافت هسته ای فعالیت می کنند استفاده می شود، رادیواکتیویته است، عمر طولانی دارد و سبب ایجاد سرطان می شود، گاهی هم فجایعی مثل حادثه چرنوبیل و سندای ژاپن به وقوع میپیوندد. مشکلات ناشی از حوادثی که به پخش شدن ماده رادیواکتیو می انجامد، حدود یک میلیون سال ادامه پیدا می کند تا به طور کامل از طبیعت حذف شود.
به همین دلیل، از سال 1960، شوروی سابق به این نتیجه رسید که ما باید به سمت انرژی پاک هسته ای برویم، به این معنی که فرایندهای خورشیدی را روی زمین پیاده کنیم، اتفاقی که در خورشید می افتد، این است که هسته های هیدروژن، به دلیل دما و جاذبه بالا، با یکدیگر جوش می خورند و بر اثر این واکنش همجوشی، مقداری جرم به حرارت تبدیل می شود واین منبع همان حرارتی است که ما از خورشید دریافت می کنیم.
سوخت راکتورهای گرما هسته ای
دوتریم و تریتیم سوخت این راکتورها هستند که هر دو ایزوتوپهای هیدروژن هستند، تریتیم در طبیعت وجود ندارد اما دوتریم به وفور یافت می شود، مثلا با دوتریم هایی که دریک بطری متوسط از آب دریا وجود دارد، می توان 30 هزار کیلومتر رانندگی و برق یک سال را تامین کرد.
همکاری بین کشورها برای ایتر
برای ساخت راکتور گرمایی هسته ای آزمایشی، بین کشورها پولی رد و بدل نمی شود بلکه هر کشور ساختن بخشی از رآکتور را تقبل می کند و آن را به همان مرکزی که در جنوب فرانسه واقع است، انتقال می دهد. تا امروز بخشی از همین قسمتهای اصلی ساخته شده است.
قرار است در سال 2025، به مدت یک ربع، 500 مگاوات از این دستگاه برق گرفته شود که 50 مگا وات ورودی و 500 مگاوات خروجی خواهد بود. سال 2025 این رآکتور تحقیقاتی به مرحله بهره برداری می رسد، بعد از آنکه تمام مشکلات حل شد، یک رآکتور اقتصادی دیگر به نام دیمو ساخته تا به کشورهای دیگر انتقال داده و فروخته شود.
ضرورت تامین انرژی اتمی
براساس این گزارش، از آنجا که تامین انرژی و آب از مشکلات اساسی کشورها در آینده است در این راستا تامین انرژی از سوخت هسته ای و نیروگاه اتمی جایگزینی برای این مشکلات است، محققان در دنیا نیز در این راستا شبانه روز مشغول فعالیت هستند و پیشرفت های خوبی نیز در این زمینه داشتند زیرا معتقد هستند انرژی گداخت تنها انرژی است که در آینده مشکلات جوامع را حل می کند.
همانطور که می دانیم تنها 9 درصد از انرژی های تجدیدپذیر همچون خورشیدی، بادی و زمین گرمایی در دسترس و قابل استفاده درآینده است و 91 درصد باید از انرژی پاک هسته ای گداخت بهره بریم پس تمامی این مسائل اهمیت دستیابی به انرژی پاک اتمی را نمایان می‌کند.
درست است که تحریم ها فعالیت ایران دراین حوزه را کاهش داد اما ما از سال های پیش از انقلاب تحقیقات دراین حوزه را شروع کردیم و ساخت یک راکتور دردانشگاه امیرکبیر مراحل پایانی خود را طی می کند، بنابراین این همکاری ها اثر زیادی بر فعالیت ایران دارد تا علاوه بر تربیت نیروی انسانی و ساختن دستگاه اندازه گیری، بتوانیم به کمک فرانسوی ها یک راکتور ابررسانا در ایران بسازیم.
اقدامات ایران برای ساخت راکتور گرما هسته ای آزمایشی بین المللی
جمهوری اسلامی ایران درهمین راستا، مرکزی در مرکز تحقیقات فیزیک پلاسمای واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد ایجاد کرده است، 22 سال پیش رآکتوری راه اندازی شد که قسمتی از آن از چین وارد شد و مابقی آن به وسیله دانشجوهای فوق لیسانس و دکتری ایرانی تکمیل شد.
در سازمان انرژی اتمی ایران هم دو رآکتور وجود دارد که سال ها پیش از روسیه و ایتالیا خریداری شد، در واقع کشور ما از سالهای پیش از انقلاب تحقیقات در زمینه راکتور گرماهسته ای را شروع کرده است، یک رآکتور نیز در دانشگاه امیرکبیر در حال ساخت و راه اندازی است.
بنابراین ما در کشور چهار رآکتور تحقیقاتی داریم که به دمای مطلوب نمی رسند ولی پدیده هایی که در آنها بروز می کنند، همان پدیده هایی هستند که در رآکتورهای بزرگتر روی می دهد.
شیوه کار رآکتورها
این رآکتورها یک سیستم تروئیدال هستند که داخل آن پلاسما ایجاد و گاز یونیزه می شود، خارج از این راکتور، میدان مغناطیسی ابررسانا وجود دارد که باعث می شود ذرات داخل رآکتور حرکت کنترل شده ای داشته باشند و به سمت دیواره نروند، به این شکل که ذرات با یک حرکت مارپیچی جلو بروند و بر اثر یک میدان الکتریکی القایی شتاب بگیرند و به دمای بالای مد نظر برسند تا هسته ها با یکدیگر جوش بخورند.
*** ورود همه جانبه ایران به پروژه ایتر
بنا براعلام علی اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی ایران؛ زمانی که به بحث همکاری با ایتر به صورت رسمی ورود پیدا کنیم یعنی نه تنها در ابعاد فنی بلکه در تمام ابعاد دیگر نیز وارد می‌شویم، در این زمینه بحث سخت افزاری و نرم افزاری توأمان وجود دارد، این پروژه، پروژه‌ای اجرایی، فنی و علمی است که کارهای بسیار علمی را نیز می‌طلبد؛ به همین دلیل است که ورود ما به پروژه همه جانبه است.
ایران بخشی از کمبود نیروی انسانی ایتر را تامین می‌کند
پروفسور بیگو و هیات همراه در سفر به ایران و مشاهده پیشرفت و نتایج تحقیقات محققان از همکاری ایران در این پروژه استقبال کردند اما از آنجا که فعالیت های بزرگ در این پروژه از گذشته بین 7 کشور عضو این پروژه تقسیم شده بنابراین ایران همکاری خود در جهت تامین نیروی انسانی پروژه و ساخت دستگاه های اندازه گیری مدرن پلاسما را اعلام کرد.
در حال حاضر 600 نفر به عنوان نیروی انسانی متخصص در این پروژه بزرگ مشغول فعالیت هستند اما این پروژه برای انجام به نیروی انسانی حدود 1600 نفری نیاز دارد بنابراین کمبود نیروی انسانی یکی از مشکلات فعلی این پروژه است.
در این راستا، براساس مذاکرات ایران، نیروی انسانی در مقطع دکتری و رشته گداخت هسته ای تربیت و این افراد برای همکاری با ایتر فرستاده می شوند، البته در نهایت با پایان این پروژه این افراد به کشور باز می گردند و از توانمندی آنها برای پیشرفت کشور استفاده می‌شود و انتقال این فناوری به ایران را انجام می‌دهند.
درحال حاضر با توجه به معرفی تعدادی از نخبگانبه واحد علوم و تحقیقات و سازمان انرژی اتمی در رشته های مواد، مکانیک، برق و فیزیک، افرادی در حال انتخاب هستند و بعد از انتخاب آنها دوره دکترای گداخت هسته ای خود را در ایران سپری کرده و سپس به فرانسه اعزام می شوند.
بنابراین، بر اساس نیاز ایتر به تدریج این نیروی انسانی تامین و به محل پروژه فرستاده می شوند و در نتیجه با این اقدام ایران جزو کشورهایی قرار می گیرد که فناوری این راکتورهای هسته ای گداخت را در آینده خواهد داشت.
