چرا خانه اسکیموها مدور است؟

خانه های مناطق قطبی ؛ ایگلو Igloo نام دارند . البته امروزه در معنای لغوی کلمه ایگلو تنها به خانه های قطبی اطلاق نمی شود و به نوعی از ساخت و ساز تبدیل شده است که می توان آن را با هر مصالحی ساخت و در سطح دنیا یک نوع سرگرمی خانگی تا روشی برای ساخت بناهایی ویژه را به خود اختصاص داده است و خانه های قطبی که مصالح اصلی آنها از برف تشکیل شده باشد در اصطلاح دقیق تر به نام   « ایگلو ویجایت » شناخته می شوند . درحال حاضر مشهور ترین نقاطی که در دنیای امروز از این سبک خانه سازی استفاده می کنند را می توان قسمت هایی در مرکز و شمال کانادا و گرینلند دانست .

در این شرایط و با توجه به عدم استفاده از ستون، امکان مسقف کردن فضاهای معماری تقریبا غیر ممکن است و از سوی دیگر انتخاب شکل دایره، سبب شده است تا وزن و نیروی سقف و دیوارها که در این سبک معماری یکی هستند؛ به صورت منظم تقسیم شده و همچنین نوع مدور بودن بنا میزان مقاومت  آن در برابر باد های شدید قطبی را کم کرده و اجازه می دهد تا باد به راحتی از طرفین خانه عبور کند. موضوع بسیار مهم دیگر، میزان بارش شدید برف در قطب است که اگر سقف بنا به هر شکل دیگری باشد؛ میزان حجم و وزن برف انباشته شده روی سقف خانه؛ آن را تخریب خواهد کرد.

سرمای طاقت فرسای مناطق قطبی  سبب شکل گیری نخستین  خانه های موسوم به ایگلو شد ، این خانه ها با بدنه اصلی از جنس استخوان وال پوشیده شده بودند و به این ترتیب ساختار مستحکمی به عنوان سرپناه به وجود آمده بود ولی با این وجود همچنان این خانه ها از سرما جلوگیری نمی کردند، در قطب روشن کردن آتش نیز درون خانه ها غیر ممکن بود زیراعلاوه بر نبود چوب و مواد سوختی ، حرارت آتش می توانست به مشکلی دیگر بدل گردد و در طولانی مدت موجب آب شدن لایه های سطحی برف شده و خانه را تخریب کند .

در ابتدا باید توجه داشت که معماری هر منطقه از جهان متاثر از  مصالح و مواد اولیه ای است که در اختیار مردم آن سرزمین قرار دارد . به همین دلیل است که در همه جای جهان شاهد هستیم که از دیرباز ، در سرزمین های جنگلی ، معماری مبتنی بر چوب ، در دشت ها و بیابان های ، استفاده از خشت و در مناطق کوهستانی ، سنگ به عنوان اصلی ترین مصالح به کار رفته در معماری حضور دارد . در این میان اما سرزمین های قطبی دارای ساختار منحصر به فرد و ویژه ای هستند.

مردم ساکن قطب نه به درخت و چوب دسترسی دارند و نه می توانند با استفاد ه از خاک ، اقدام به ساخت خشت و آجر کرده و نه مانند مردم مناطق کوهستانی به منابع سنگ دسترسی دارند . معماری این مناطق با تکیه بر تنها ماده در دسترس اسکیموها یعنی استفاده از برف و یخ شکل گرفته است.

مردم مناطق قطبی از دیرباز با استفاده از یخ و برف فراوانی که در اختیار داشتند ، اقدام به ساخت سرپناه و خانه هایی کردند که آن ها را از سرمای کشنده و غیر قابل تحمل مناطق قطبی نجات دهد. آن ها رفته رفته و با تکرار این کار و بالارفتن تجربه معماری با استفده از قطعات یخ و برف، موفق به ساخت خانه هائی شدند که حرارت داخل آن برای زندگی مناسب بوده و به این ترتیب خانه ها با لایه ای از برف پوشیده شدند و با استفاده از یک اصل فیزیکی ساده ، عایقی بسیار عالی برای زندگی در سرمای طاقت فرسای قطب به وجود آمد، به صورت کلی یکی از ساده ترین و در عین حال  کارامد ترین عایق های حرارتی را می توان هوا دانست،حتی لایه های کامپوزیت سقفی که امروزه به عنوان عایق حرارتی به کار می روند نیز در حقیقت از هوا استفاده می کند.  برف به عوان یک ماده متخلخل به خوبی هوا را در لایه های خود نگاه می دارند و همین موضوع نیز موجب میشود تا هوای سرد در عبور از لایه های هوای محبوس در میان برف به تدریج متوقف شود، به این ترتیب در شرایطی که سرمای باور نکردنی و  طاقت فرسای 45 درجه سانتی گراد زیر صفر در فضای محیط جان انسان را به خطر می اندازد، ساکنین قطب می توانند از هوای بسیار مطلوب  نسبت به دمای محیط  بین منفی هفت درجه  تا مثبت 16 درجه سانتی گراد در محیط داخلی ایگلو بهره مند شوند که در نوع خود شگفت انگیز است، دیگر نکته جالب اینجاست که منبع حرارتی این خانه های قطبی تنها بدن خود انسان است و این تعدیل حرارتی با کمک عایق بسیار عالی و طبیعی برف و حرارت بدن انسان شکل خواهد گرفت.

انواع خانه های قطبی:

ایگلو در مدل های متنوعی ساخته می شود که هر یک دارای مشخصاتی ویژه هستند و هر کدام از این دسته ها برای مقصود خاصی به کار می روند، ساده ترین سبک ساخت ایگلو به ایگلوهای کوچک و یا ایگلوهای شکاری مربوط می شوند، این دسته از ایگلوها در حقیقت نوعی سرپناه موقت محسوب می شوند که برای مدت زمان کوتاهی قابل استفاده هستند ، این دسته از خانه های قطبی تنها دو تا سه شب قابل استفاده خواهند بود و معمولا در دوران شکار و توسط شکارچیان قطبی ساخته می شوند، این شکارچیان به صورت کلی این خانه ها را روی سطح باز دریای یخ زده و روی لایه های یخی می سازند تا به شکارگاه نزدیک باشند و زمان را برای طی مسیر از دست ندهند.  دومین سبک از ایگلو به اندازه متوسط ساخته می شوند و اقامتگاه نیمه دائمی محسوب می گردند، بر اساس ابعاد یاد شده این خانه ها برای زندگی توسط یک یا دو خانواده تهیه می شوند و شامل یک اتاق نستا باز است، این دسته از خانه های قطبی در گروه های چند تایی ساخته می شوند تا تشکیل دهکده هایی کوچک را بدهند و زندگی جمعی را برای اسکیموها آسان تر کند  آخرین نوع از خانه های قطبی ایگلوهای بزرگ هستند، این دست از خانه ها معمولا به دو بخش کلی تقسیم یمشوند که یکی به صورت موقتی و دیگر به صورت اقامتگاه دائمی مورد استفاده قرار می گیرند، به صورت مرسوم بیش از پنج اتاق در یک ایگلو بزرگ طراحی می شود تا جمعیتی بالاتر از 20 نفر را در خود جای دهد و زندگی اجتماعی را برای اسکیموها آسان تر کند، دیگر راه ساخت این سبک از خانه های قطبی  ساختن ایگلوهای کوچک در کنار هم و سرانجام ساخت یک ایگلوی بزرگ روی تمامی آن هاست که موجب می شود تا هر یک از ایگلو ها با تونل به یکدیگر متصل باشند و همگی از یک خروجی استفاده کنند، به این ترتیب گرما  به صورت مفیدتری حفظ خواهد شد و اسکیموها به راحتی در چنین محیطی قادر هستند تا مراسم مذهبی و جشن خود را برگزار کنند.

خانه های قطبی چگونه ساخته می شوند؟

نحوه ساخت یک ایگلو در حقیقت بسیار ساده تر از آنچه به نظر می رسد خواهد بود، این خانه ها با یک پایه گرد با یک قسمت خالی برای خروجی شکل می گیرند که قطر آن  بنا به ارتفاع مورد نظر تنظیم میشود ، این حلقه به صورتی کارخواهد شد که از یک طرف و با ضخیم بودن لایه های یخ شروع شده و به تدریج آجرهای بنا کوچکتر میشوند تا حرکت حلقوی این بنا به تدریج ارتفاع بگیرد، نکته مهم در قرار دادن آجرها این است که هر لایه از آجر با زاویه اندکی نسبت به لایه زیرین گذاشته می شود تا در نهایت شکل کروی بنا به وجود آمده و به راحتی قابل استفاده باشد. در برخی از ایگلوها پنجره نیز به کار می رود ، این پنجره ها معمولا از تکه های یخ شفاف ساخته می شوند تا نور را به داخل محیط هدایت کند، دیگر نکته مهم در ساخت یک ایگلو این است که قسمت  قرارگیری ورودی خانه بایستی پیش از ساخت عمق بیشتری نسبت به قسمت مقابل خود داشته باشد که همین امر موجب قرار گیری ورودی در عمق پایین تر از سطح عادی زمین خواهد شد، این موضوع موجب ایجاد یک تونل هلالی مانند خواهد شد که به پایین رفته و سپس بالا میآید و همین ساختار نیز در عایق بودن خانه کمک خواهد کرد و همچنین جلوی ورود بادهای قطبی به خانه را خواهد گرفت.

چرا ایگلو ها مدور هستند؟

طبیعتا در سرزمین های یخ زده قطبی امکان استفاده از ستون، دیوارهای قائم و پی وجود ندارد و اسکیموها مجبورند خانه های خود را روی سطح یخ زده زمین بنا کنند. در این شرایط و با توجه به عدم استفاده از ستون، امکان مسقف کردن فضاهای معماری تقریبا غیر ممکن است و از سوی دیگر انتخاب شکل دایره، سبب شده است تا وزن و نیروی سقف و دیوارها که در این سبک معماری یکی هستند؛ به صورت منظم تقسیم شده و همچنین نوع مدور بودن بنا میزان مقاومت  آن در برابر باد های شدید قطبی را کم کرده و اجازه می دهد تا باد به راحتی از طرفین خانه عبور کند. موضوع بسیار مهم دیگر، میزان بارش شدید برف در قطب است که اگر سقف بنا به هر شکل دیگری باشد؛ میزان حجم و وزن برف انباشته شده روی سقف خانه؛ آن را تخریب خواهد کرد.

از سوی دیگر فرم گنبدی شکل در سازه های معماری دارای استحکام بسیار زیادی بوده و با توجه به قطعات یخ در دسترس اسکیموها، ساخت آن آسان است. در حقیقت خانه های اسکیموها ؛ گنبدهایی هستند که روی زمین ساخته می شوند.

گردآوری و ترجمه گزارش: احسان محمدحسینی

No tags for this post.