دانشگاه های ما ترویج علم را نمی شناسند

سیاوش صفاریان پور، برنامه ساز علمی و دبیر علمی جایزه چراغ در گفتگو با خبرنگار سیناپرس درباره بخش چراغ سلامت که بخش جدید این جایزه است، گفت: هر ساله این جایزه به سه برگزیده از جامعه مروجان علم تعلق می گیرد که در فرآیند داوری از بین نامزد های انتخابی سه نفر با عناوین دانشگر علم، یک عمر ترویج علم و مروج علم سال برگزیده می شوند.

گفتنی است، ششمین دوره جایزه چراغ تنها یک تفاوت با دوره های دیگر کار خود را آغاز کرد؛ با توجه به اهمیت اطلاع رسانی در بحث کنترل کووید 19 شورای سیاستگذاری این جایزه، تصمیم گرفت که بخش دیگری با عنوان چراغ سلامت اضافه شود، تا افرادی که در اطلاع رسانی و آگاهی بخشی عمومی درباره کووید ۱۹ فعالیت می‌ کنند، شناخته تر شوند.

وی افزود: دیده بانی فعالیت مروجان علم برای انتخاب جایزه چراغ از سوی گروهی از روزنامه نگاران و مروجان علم با سابقه انجام می شود، چراکه آن ها به دلیل کنش های مستقیمی که با افراد در امر ترویج علم دارند، بهتر از هر فرد دیگری نسبت به این اکوسیستم آگاهی داشته و افراد فعال در این عرصه را بهتر و دقیق تر می شناسند. دراین میان ده معیار مهم در روند داوری برای ارزیابی افراد مورد توجه داوران بود؛ اما در کل این جایزه به افرادی تعلق می گیرد که در عرصه علوم تجربی به ترویج علم می پردازند.

صفاریان پور با اشاره به اهمیت فضای مجازی در ترویج علم گفت: با توجه به گسترش زیاد شبکه ‌های اجتماعی، یکی از انتخاب های مروجان علم برای فعالیت های ترویجی استفاده از این بسترها در ترویج علم است و از آنجایی که بخش زیادی از فعالیت های مروجان علم در پلت فرم هایی نظیر اینستاگرام منتشر می شود و مورد بازخورد عموم مردم قرار می گیرد، ما هم در روند داوری جایزه چراغ نگاه جدی به صفحات مجازی افراد و میزان دنبال کننده ها و بازخوردهای آنان داشتیم و تلاش کردیم فعالیت ترویجی آنان را به دقت ارزیابی کنیم.

به گفته دبیر علمی جایزه چراغ، علاوه بر فضای مجازی پلت فرم هایی نظیر پادکست های علمی هم مورد توجه داوران جایزه چراغ قرار گرفت. برای مثال علی بندی و پوریا ناظمی که بستر اصلی فعالیت های ترویج علمی آنها پادکست های علمی است، سال گذشته جزء برگزیدگان این جایزه بودند.

صفاریان پور مقصود خود از دانشگرها را افرادی دانست که عموما هیات علمی دانشگاهی هستند و علاوه بر آن ارتباط عمیقی با مردم دارند، وی در این باره گفت: همواره یکی از خلأهای بزرگ در جامعه ایران این است که جامعه علمی وظیفه ای بر خود نمی ‌داند که بخواهد علم را در میان مردم رواج دهد و توجه چندانی به ترویج علم ندارد. در واقع تفکری برای عمومی سازی علم در دانشگاه ها وجود ندارد و همیشه شاهد بسته بودن درهای دانشگاه به روی مردم بوده ایم.

وی درباره نقش دانشگاه ها در ترویج علم گفت: به اعتقاد من یکی از بخش های اصلی فعالیت دانشگاه ها باید به این اختصاص پیدا کند که برای مردم بومی برنامه های آموزشی داشته باشند. امامعضل این است که صاحبان کرسی در دانشگاه ها تفکر ارتباط با مردم را ندارند. مروج علمی کسی است که توانمندی ارتباط با آحاد مردم را دارد و در حیطه ای فعالیت می کند که تخصص علمی دارد و مردم را هم شریک دانش خود می کند. در واقع در ترویج علم کسی موفق است که هنر ارتباط با یک متخصص در رشته ای دیگر را داشته باشد. اینکه فیزیکدان باشید و بتوانید با یک استاد اقتصاد درباره رشته کاری خود حرف بزنید، نیازمند مهارت ارتباط گری و روایت گری در علم هستید. در جامعه علمی ما خیلی کمرنگ است و امیدواریم با جایزه چراغ بتوانیم چنین تفکری را نهادینه کنیم.

انتظار نمی رود که افراد مخاطب همیشگی ترویج علم باشند

وی با اشاره به تعریف ترویج علم و ضعف های موجود در کشورمان در باب جزیره ای عمل کردن نهاد های ترویج علمی گفت: به فرآیندی ترویج علم می گویند که فارغ از فضای آموزش رسمی، به ایجاد بینش و تفکر علمی در تفکر آحاد جامعه کمک کند. در واقع آموزش علوم تجربی همراه با سرگرمی. اینجاست که فرق مروج علم با یک معلم آشکار می شود. گفتنی است، این دو همواره فعالیت مشابه نزدیک به یکدیگر را دارند، اما یک معلم موظف است در یک دوره تحصیلی مفاهیمی را به افراد ارائه دهد و از طرفی هم فرد باید برای دریافت موضوعات در قالب آزمونی به آن فعالیت آموزشی پاسخ بدهد که آیا دریافت کافی داشته است یا خیر؟ اما در ترویج علم آگاهی رسانی و آگاهی بخشی علم به گونه ای صورت می گیرد که مخاطبان وظیفه ای برای ارائه پاسخ ندارند؛ در حقیقت، انتظاری وجود ندارد که مخاطبان پیوسته مروجان علم ر ا دنبال کنند یا اصلا آن ها را بشنوند.
این برنامه ساز علمی گفت: به عبارت بهتر کار اصلی مروج علم انجام فعالیت هایی با رویکرد ارتباط گری در بدنه علم است و تلاش می کند موضوعات علمی را به زبان ساده به مردم انتقال بدهد. این فعالیت ها طیف وسیعی از سخنرانی عمومی تا برگزاری رویدادهای علمی و تولید کردن مقالات علمی و ساخت برنامه های رادیو تلویزیونی و غیره را شامل می شود که به تغییر بینش اجتماعی و علمی در جامعه کمک می کند.

موزه علم و فناوری؛ منفعل در ترویج علم

صفاریان پور با اشاره به فعالیت نهاد دولتی نظیر موزه علم و فناوری در توسعه ترویج علم گفت: ما جایی را داریم به نام موزه علم و فناوری که طبیعتاً باید مرکز و مرجع فعالیت‌های ترویج علمی در کشور باشد و در اصل بر همین اساس هم شکل گرفته و برایش بودجه تعیین شده است؛  اما می‌بینیم که نسبت به نمونه های قابل مقایسه ای که در کشورهای همسایه وجود دارد نه توسعه پیدا کرده و نه توانسته مخاطب مورد نظر خود را ایجاد کند.

به گفته صفاریان پور، آنچه که از فعالیت های موزه علم و فناوری برداشت می شود این است که فعالیت های این نهاد هیچگاه رویکرد تعاملی نداشته و به واقع دور از دسترس بازدید کنندگان بوده و چندان هم اثر اساسی و چشمگیری بر جامعه نداشته است و بیشتر یک عنوان دهان پرکن است تا یک فضای تاثیرگذار برای مخاطبان و بازدیدکنندگان آن.

حاکمیت نظام کارمندی در موزه علم و فناوری

وی افزود: به اعتقاد من رفتار منفعلانه موزه علم و فناوری به دولتی بودن ساختار آن و نظام کارمند گونه آن بر می گردد؛ از آنجایی که بند ناف این نهاد وابسته به ساختار دولتی است، در نهایت منجر به شکل گیری نظام کارمندی شده و افراد خود را کارمند این مجموعه می دانند در واقع برای آن ها فرقی ندارد که در موزه پست کار می کنند یا در موزه علوم و فناوری به فعالیت مشغول هستند.

وی ضمن مقایسه این نهاد با نهادهای خصوصی در ترویج علم گفت: اگر بخواهیم موزه را با بخش‌های خصوصی مقایسه کنیم، مانند موزه علوم نوجوان باغ کتاب یا دیگر موزه هایی که با بودجه‌های خصوصی فعالیت می‌ کنند و به فعالیت های ترویج علمی می پردازند، باید گفت فضاهای خصوصی چابک تر است و همیشه به فکر تداوم مخاطبان خود هستند به همین دلیل با نگرش کارمندی به موضوع نگاه نمی کنند.

این برنامه ساز علم تاکیدکرد: اصلی‌ترین علت کم رونق بودن تاثیر موزه علوم و فناوری ساختار دولتی است.می توان گفت ورود عناوین پرطمطراق در اساسنامه و هیات امنای این مجموعه هیچ تأثیری در شیوه و رسیدگی و اداره موزه علوم و فناوری وجود نداشته واین نهاد در ساختار دولتی و ساختار کارمندی خود گیر کرده است.  

گفتنی است، برگزیدگان جایزه چراغ ۱۴۰۰  در بخش یک عمر ترویج علم به حازم فری پور چهره خوشنام و موثر در ایجاد امکان تجربه شوق‌انگیز مفاهیم علم رسید.همچنین بخش دانشگر مروج علم به اخترشناس برجسته دکتر محسن شادمهری، جایزه چراغ سلامت به دکتر حسام الدین خضری و  جایزه مروج علم سال به پوریا ناظمی اهدا شد.

به گزارش سیناپرس، به سنت جایزه چراغ در هفتمین روز زمستان در میهمانی جوایز برگزیدگان،اهدا می شود.

گفتگو: مهتاب دمیرچی

 

No tags for this post.