آیا نقشه جامع علمی کشور در اجرا گرفتار هزارتو شده است؟
به گزارش ایرنا، دیماه سال 1389 بود که سند نقشه راهبردی جامع علمی کشور به عنوان یکی از مهمترین اسناد مرتبط با حوزه علم و فناوری در چشم انداز 1404 در راستای طراحی راهبردهای مشخص برای اهداف علمی و فناوری، اقتصاد و صنعت در افق چشم انداز 20 ساله کشورمان ابلاغ شد؛ سندی که به دنبال بیانات روشنگرانه رهبر معظم انقلاب در دیدار با جمعی از دانشگاهیان در 23 مردادماه 1385 بنیان آن نهاده شد و رهبر معظم انقلاب در آن دیدار نقشه جامع علمی را مهمترین نیاز کشور دانسته و دولت، شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجامع تصمیم گیر و تصمیم ساز را مسئول ترسیم فرآیند رشد علمی در کشور برشمردند.
رهبر انقلاب تاکید کردندکه باید با ترسیم یک نقشه علمی بر اساس زمان‌بندی و با راهبردی مشخص به سطوح بالای دانش روز و جهش علمی دست یافت.
محورهای اصلی نقشه جامع علمی کشور نیز که در واقع به عنوان خروجی های آن تعریف شده است، در 224 اقدام ملی در یک دوره زمانی 10 ساله، هدفگذاری و به دستگاه های ذیربط و مجموعه های تحت امر از جمله وزارت علوم، وزارت بهداشت و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ابلاغ شد تا هرکدام از این مراکز به خصوص دانشگاه ها بر اساس سیاست های خود، شاخص های این نقشه را مدنظر قرار داده و خود را به این شاخص ها نزدیک کنند.
با گذشت شش سال از تصویب این سند و برگزاری مرتب جلسات شورای راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور، برخی شواهد بیانگر آن است که این نقشه از سوی دستگاه های اجرایی مرتبط به صورت شایسته و جدی برای اجرا مورد توجه قرار نگرفته است و گفته می شود که تنها بخش اندکی از آن اجرایی شده است.
شاید اظهارات اخیر دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در حاشیه یکصد و هشتاد و نهمین جلسه ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور از روند اجرایی شدن نقشه را بتوان در این راستا ارزیابی کرد.
دکتر محمدرضا مخبر دزفولی در گفت و گو با ایرنا از روند اجرا شدن مصوبات نقشه جامع علمی در کشور از سوی دستگاه های اجرایی به خصوص وزارتخانه های علوم و بهداشت اظهار نارضایتی و تاکید کرد: سند راهبردی نقشه جامع علمی کشور برای اجرای کامل نیازمند آن است که به صورت جدی از سوی مسئولان و نخبگان کشور باور شود.
نقشه جامع علمی کشور باید به عنوان یک سند محوری از سوی تمام دستگاه ها پذیرفته شود
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از چالش های اجرایی نقشه جامع علمی کشور را نبود توجه جدی به این نقشه دانست و افزود: درصورتی که تمام دستگاه ها از جمله وزارت علوم نقشه جامع علمی کشور را به عنوان سند اصلی و محوری بپذیرند و به دنبال موازی کاری و تکرار امور نباشند، مسیر هموارتر خواهد بود.
مخبر دزفولی، حرکت دانشگاه ها در مسیر نقشه جامع علمی کشور را بسیار ضعیف دانست و گفت: در صورتی که دانشگاه ها بخواهند به نقشه جامع علمی کشور عمل کنند، باید اعتبار و برنامه شان منطبق با اهداف این سند باشد، درحالی که اینطور نیست و این مسئله جدی در اجرای این نقشه است.
وی با تاکید بر این که حرکت در مسیر نقشه جامع علمی کشور باید دغدغه دانشگاه ها و نظام آموزش عالی باشد، اظهارکرد: البته اگر ایرادی به این نقشه وجود دارد، فرایند اصلاح و بازنگری نیز در سند نقشه جامع علمی کشور دیده شده است.
مخبر دزفولی ادامه داد: درصورتی که برخی چالش ها در برابر اجرای نقشه جامع علمی در مجموعه آموزش عالی کشور رفع شود، سرعت اجرایی کردن نقشه جامع علمی افزایش خواهد یافت.
دیبر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه تاکید کرد: نقشه جامع علمی کشور مصوب مجموعه نظام است و رهبر معظم انقلاب نیز پشتیبان این سند هستند و تاکید جدی بر اجرای این نقشه دارند.
ستادهای علم و فناوری نقطه قوت روند اجرای سیاست های نقشه جامع علمی کشور
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه تشکیل ستادهای علم و فناوری تحت نظر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را نقطه قوت اجرایی شدن نقشه جامع علمی در کشور دانست و گفت: این شورا به نحوه عملکرد موفق و موثر ستادهای علم و فناوری نمره خوبی می دهد.
مخبر دزفولی افزود: این ستادها در بخش های مختلف مانند نانوفناوری، زیست فناوری، گیاهان دارویی، هوا فضا، علوم شناختی و سلول های بنیادی نقشه خودرا ذیل مصوبات نقشه جامع علمی کشور برنامه ریزی و اجرا کرده اند.
وی با تاکید بر این که هم اکنون نیز دغدغه و مسئله ستادهای فعال ذیل معاونت علمی ریاست جمهوری در حوزه های مختلف توجه به اولویت های نقشه جامع علمی کشور است، افزود: این ستادها بودجه های دریافتی از معاونت علمی ریاست جمهوری را در همین مسیر هزینه می کند.
مخبر دزفولی ادامه داد: این ستادها در بخش های مختلف مانند نانوفناوری، زیست فناوری، گیاهان دارویی، هوا فضا، علوم شناختی و سلول های بنیادی نقشه خودرا ذیل مصوبات نقشه جامع علمی کشور برنامه ریزی و اجرا کرده اند.
**معاون وزیر بهداشت: نقشه جامع علمی باید براساس ظرفیت های کشور باشد
اما معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در خصوص انتقاد دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص نبود همراهی جدی این وزارتخانه در حرکت در مسیر نقشه جامع علمی کشور گفت: اقدامات ما در وزارت بهداشت تنها براساس ظرفیت ها، توانایی ها و واقعیت ها است.
دکتر رضا ملک زاده حرکت عملی در راستای نقشه جامع علمی کشور را بسیار ضروری خواند و اظهار کرد: اگر 10 تا نقشه جامع علمی هم نوشته شود اما در قفسه خاک بخورد و نگهداری شود، تا اجرا نشود، سودی نخواهد داشت، ضمن اینکه وزارت بهداشت نظرات خود را به این شورا ارائه داده است.
وی در عین حال نبود انطباق نقشه جامع علمی کشور با ظرفیت ها و توانمندی های داخلی را یکی از مشکلات جدی این سند دانست و توضیح داد: مشکل اصلی این است که افرادی که نقشه جامع علمی کشور را تهیه کرده اند به توانمندی ها توجه چندانی نداشته اند.
معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت افزود: افرادی که نقشه جامع علمی را نوشته اند، بایستی قبل از آن واقع بین بوده و امکانات، توانمندی های عرصه علم و فناوری کشور را در نظر می گرفتند.
وی در ادامه ایجاد علاقه و انگیزه را در بین مسئولان، دانشگاهیان و نخبگان در اجرای هرچه بهتر نقشه جامع علمی کشور بسیار مهم خواند و ضمن تاکید بر حفظ منابع انسانی نخبه کشور گفت: بزرگترین مشکل در شرایط فعلی از دست دادن ارزان نیروهای انسانی متبحری است که سال ها برای تربیت آنها هزینه و سرمایه گذاری شده است.
رئیس دانشگاه شهید بهشتی: نقشه جامع علمی از نبود یک کانال اجرایی رنج می برد
رئیس دانشگاه شهید بهشتی نیز با بیان این که نقشه جامع علمی کشور یک سند بالادستی است که در کنار آن نیز سیاست های کلی ابلاغی رهبری نیز وجود دارد و دانشگاه ها در این چارچوب ها برنامه راهبردی خود را تنظیم کرده اند، گفت: نقشه جامع علمی از نبود یک کانال اجرایی رنج می برد.
دکتر محمدمهدی طهرانچی با اشاره به این که دو نوع برنامه ریزی تحت عنوان راهبردی و عملیاتی در دانشگاه ها وجود دارد، گفت: ما در طول چهار سال گذشته سعی کرده ایم که از برنامه ریزی راهبردی وارد برنامه ریزی عملیاتی شویم، اما نقشه جامع علمی کشور به منظور اجرای شفاف سیاست ها نیازمند یک حلقه واسط تحت عنوان سیاست های اجرایی است که بایستی از سوی نظام آموزش عالی کشور تدوین شود.
وی در ادامه با ذکر مثالی نقش موثر سیاست های اجرایی را مورد تاکید قرار داد و با اشاره به سیاست گذاری شورای انقلاب فرهنگی در جذب منابع انسانی از سوی دانشگاه ها گفت: این هدف شورای عالی انقلاب فرهنگی به جهت آن که یک سازوکار اجرایی مناسب بین شورای عالی انقلاب فرهنگی و دانشگاه ها تعریف شده بود، به خوبی اجرایی شده است.
رئیس دانشگاه شهید بهشتی در عین حال با تاکید بر این که باید در ارزیابی ها جایگاه دانشگاه ها نیز مورد توجه قرار گیرد، ادامه داد: به طور حتم اجرای سیاست های نقشه جامع علمی کشور در دانشگاه های سطح یک با مشکل به خصوصی همراه نیست.
وی افزود: متاسفانه در حال حاضر نام دانشگاه به یک موسسه غیرانتفاعی در کف نظام آموزش عالی تا یک دانشگاه سطح یک همچون شهید بهشتی و دانشگاه تهران اطلاق می شود که این اشتراک لفظ غیرقابل مقایسه است.
وی در ادامه دلیل موفقیت نسبی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حرکت بر اساس نقشه جامع علمی کشور را، برخورداری این معاونت از توان اجرایی راهبردها عنوان کرد و ادامه داد: اجرایی شدن سریع مصوبات نقشه جامع علمی کشور به طور حتم نیازمند آن است که یک نهاد واسط بین دانشگاه ها و شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود داشته باشد که می تواند وزارت علوم، معاونت علمی و یا دستگاه فعال دیگری باشد.
طهرانچی در ادامه با تاکید بر این که در حال حاضر اقدامات دانشگاه های مطرح کشور بر اساس یک سری از سیاست های کلی نظام تا حدودی مطابق با نقشه جامع علمی کشور است، گفت: حداقل در طول چهار سال گذشته دستیابی به رشد و پیشرفت علمی یا کیفی سازی دانشگاه ها و افزایش ظرفیت های دانشگاهی تابع این نقشه بوده است.
رئیس دانشگاه شهید بهشتی در عین حال افزود: البته این اقدامات به صورت زنجیروار نیست و انتقادات دبیر محترم شورای عالی انقلاب فرهنگی از دانشگاه ها نیز در همین راستا است.
دانشگاه شهید بهشتی برای اجرایی کردن مصوبات نقشه جامع علمی برنامه ریزی کرده است
رئیس دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این پرسش که دانشگاه شهید بهشتی پس از ابلاغ نقشه جامع تاکنون چه اقداماتی انجام داده است، اظهارکرد: دانشگاه شهید بهشتی پس از ابلاغ نقشه جامع علمی کشور، یک برنامه مدیریتی را بر اساس شاخص های نقشه جامع طراحی کرده است.
طهرانچی با بیان این که دانشگاه شهید بهشتی در راستای عملیاتی کردن نقشه جامع علمی کشور یکسری شاخص ها را در این حوزه تعریف کرده است، نسبت استاد به دانشجو، نسبت فعالیت های تحقیقاتی و پژوهشی به درآمد کل، نسبت تعداد مقالات پژوهشی و علمی و نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی را از جمله این شاخص ها برشمرد و گفت: بر این اساس دانشکده های دانشگاه بر اساس امتیازات بدست آمده در سه طبقه مورد ارزیابی قرار می گیرند.
وی گفت: همچنین بر اساس یک داشبورد مدیریتی مدیران دانشکده ها و گروه ها حداقل هر سه ماه یکبار موظف به ارزیابی عملکرد خویش می باشند و انتصابات در این دانشگاه نیز به شکل برنامه محوری است.
طهرانچی در عین حال اختصاص منابع مالی را یکی از نیازهای اجرایی شدن هرچه بهتر نقشه جامع علمی کشور ذکر کرد و با اشاره به نگاشت نقشه جامع علمی بدون توجه به منابع مالی گفت: متاسفانه در این نقشه یک بند مالی وجود ندارد که بر اساس آن، هزینه های انجام برخی سیاست ها و برنامه ها در آن لحاظ شده باشد.
رئیس دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اجرایی نشدن سهم 4 درصدی پژوهش در تولید ناخالص داخلی در سیاست های کلی نظام، سهم سه درصد در نقشه جامع علمی و همچنین سهم سه درصدی در برنامه پنجم توسعه کشور گفت: بر این اساس، تا هنگامی که سهم پژوهش در تولید ناخالص داخلی (GDP) 46 دهم درصد باشد نقشه جامع به درستی پیش نخواهد رفت.
نقشه جامع علمی کشور از مترقی ترین اسناد راهبردی نظام است
اما دبیر ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور با تاکید بر این که سند نقشه جامع علمی کشور به طور حتم خالی از ایراد نیست، در عین حال تاکید کرد: این سند یک سند فرا قوه ای عالی است که مترقی ترین و اجرایی ترین احکام راهبردی در حوزه علم، فناوری و آموزشی را در دل خود جای داده است.
دکتر منصور کبگانیان در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا، با اشاره به وجود برخی سوء تفاهمات در خصوص جایگاه این ستاد در بین دستگاه های اجرایی کشور گفت: ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور یک دستگاه اجرایی مانند سایر دستگاه ها نیست بلکه بالاترین مرجع راهبردی نقشه راه برای حوزه علم و فناوری کشور است.
وی با بیان این که به طور حتم تمام این سیاست ها و راهبردها و راهکارها در چشم انداز 10 ساله نمی تواند به 30 صفحه خلاصه شود، ادامه داد: لذا برای تفسیر و بسط بندها و آئین نامه های اجرایی خطوط راهنما ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور پیش بینی شده است.
کبگانیان همچنین با بیان این که از زمان ابلاغ این سند تکالیف تمام دستگاه ها در آن روشن شده است، به برخی مصوبات این ستاد با وجود تصویب در شورای عالی انقلاب فرهنگی اشاره کرد و با بیان این که این مصوبه هنوز به مرحله اجرا نرسیده، عدم پرداخت کمک هزینه به دانشجویان دکترا از سوی وزارتخانه های علوم و بهداشت یا افزایش اختیارات هیات امنا دانشگاه ها را از آن جمله دانست.
دبیر ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور در ادامه در ارتباط با میزان دستیابی نقشه جامع علمی کشور به اهداف خود پس از گذشت شش سال از ابلاغ آن نیز تاکید کرد: البته در حال حاضر تمام جهت گیری های دستگاه های کشور در حوزه علم و فناوری و آموزش حول این نقشه هم جهت و هم راستا شده است.
مطالبه از دستگاه ها برای اجرای نقشه جامع علمی ادامه خواهد داشت
دبیر ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور در ادامه با تاکید بر این که این ستاد مطالبه از دستگاه های حوزه علم، فناوری و آموزشی را برای پیشبرد هرچه بهتر اهداف این نقشه وظیفه مهم خود دانسته و از آن دست نخواهد کشید، گفت: تصور می کنم ستاد به این وظیفه خود به خوبی عمل کرده است.
کبگانیان با اشاره به این که مطالبه از دستگاه های ذیربط در جلسات ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور به صورت مکاتبات با دستگاه ها انجام و در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز پیگیری های لازم صورت می گیرد، گفت: به طور حتم برخی دستگاه ها یکسان عمل نمی کنند که گزارش سالانه عملکرد آنها ضمن قرائت در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی به روسای قوای سه گانه نیز ارائه خواهد شد.
وی ادامه داد: به هرحال ستاد راهبری نمی تواند به جای دستگاه ها کار عملیاتی داشته باشد و ورود کند، ضمن اینکه در برخی دستگاه ها همچون معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حوزه های مختلف از جمله ستاد هوایی، فضا، گیاهان دارویی، طب سنتی علوم شناختی بسیار خوب و طبق نقشه جامع علمی کشور عمل شده که این امر ممکن است به دلیل جایگاه رفیع این دستگاه در اجرا باشد.
وی در خصوص لازم الاجرا بودن مصوبات ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور نیز گفت: امام راحل فرمودند که مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی به منزله قانون است و باید ترتیب اثر داده شود و این نظر رهبر معظم انقلاب نیز می باشد بنابر این از اختیارات فقیه می باشد، ضمن اینکه ساز و کارهای ضمانت اجرایی نیز در حد توان طراحی شده است.
کبگانیان در ادامه یکی از قابلیت های نقشه جامع علمی کشور به منظور اجرای سریع تر را حضور روسای سه قوه در شورای عالی انقلاب فرهنگی خواند و گفت: سران قوا نیز در صورت اعتقاد به مصوبات شورا، باید اجرای آن را نیز به سرعت در دستور کار خود قرار دهند.
دبیر ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور با تاکید بر این که شورای عالی انقلاب فرهنگی به صورت مرتب با قوای سه گانه برای اجرایی کردن مصوبات این ستاد در تعامل است، در عین حال نبود یک ضمانت اجرایی قوی از سوی سازمان های ناظر را از جمله مشکلات جدی عدم اجرای بهینه نقشه جامع علمی در کشور عنوان کرد.
