گزارش تصویری و تحلیل فنی گوردخمۀ سان رستم
معماری صخره ای از روزگار کهن در ایران رواج داشته و بیشتر درخدمت باورهای مذهبی ایرانیان باستان بوده و در بیشتر موارد این معماری صخره ای ، کاربرد آرامگاهی داشته هرچند که در برخی موارد معدود نیز شاهد این مساله هستیم که ایرانیان باستان با هدف ساخت سکونت گاه ، دل صخره ها را تراش داده اند.
به دلیل عدم وجود هر گونه شواهد باستان شناسی مانند کتیبه ، نقش و طرح های تزئینی و همچنین عدم وجود منابع تاریخی درباره این اثر تاریخی ، تاریخ گذاری دقیق گوردخمه سان رستم امکان پذیر نیست، در این رابطه نظرات گوناگونی از سوی کارشناسان ارائه شده و برخی این گوردخمه را متعلق به دوران هخامنشی معرفی کرده و گروه دیگری نیز آن را از آثار دوره های بعدی مانند سلوکی ، اشکانی و حتی ساسانی می دانند.
در این میان بسیاری از آثار باقی مانده از این معماری های صخره ای در غرب ایران وجود دارد. استان کرمانشاه دارای چندین گوردخمۀ معروف و البته کمتر شناخته شده است. یکی از این گوردخمه با نام گوردخمه سان رستم شناخته می شود که متاسفانه تاکنون کمتر به معرفی آن پرداخته شده است.
سان درگویش بومی مردمان این منطقه به معنی سنگ است و سان رستم یعنی سنگ رستم) ! هرچند که این گوردخمه ارتباطی با رستم قهرمان شاهنامه نداشته و مانند بسیاری از دیگر آثار مربوط به دوران قبل از اسلام ، در سده های بعدی توسط مردم محلی و بر اساس تخیل آن ها نامگذاری شده است. برای نمونه نقش رستم در استان فارس که ارتباطی به رستم نداشته و مجموعه مقابر صخره ای شاهان هخامنشی و سنگ نگاره های دوره ساسانی است و یا حتی مجموعه تخت جمشید که اصولا هیچ ارتباطی با جمشید ، پادشاه اسطوره ای ایران نداشته و پایتخت تشریفاتی شاهان سلسله هخامنشی محسوب می شده است.
گوردخمۀ سان رستم در 64کیلومتری جنوب کرمانشاه و به فاصلۀ 10کیلومتری روستای بوژان در حاشیۀ رودخانۀ جزمان در منطقۀ جلالوند کنار جادۀ آسفالت قرارگرفته است.از نظر ظاهری شکل و ساختار گوردخمه سان رستم با اغلب گوردخمه هایی که می شناسیم متفاوت است و این دخمه درون کوه کنده نشده بلکه به شکل اتاقی در دل قطعه سنگ بزرگی کنده شده وتقریباً هرمی شکل به نظر می رسد. شاید بتوانیم گوردخمۀ برد عاشقان در سرپل ذهاب را تا حدودی از نظر شکل شبیه سان رستم بدانیم، البته این مقایسه هم بیشتر به دلیل این انجام می شود که برد عاشقان هم در سطح زمین و از دل قطعه سنگی بزرگ کنده شده و به طور کلی این شیوۀ ایجاد گوردخمه در ایران محدود به همین دوگوردخمه است و سایر گوردخمه های استان کرمانشاه، شمال غربی ایران و شمال عراق معمولاً با تراش سنگ درسینۀ کوه ایجاد شده اند و نسبت به سطح زمین ارتفاع دارند.
اتاق گوردخمه دارای ورودی بوده و سقف ورودی به وسیلۀ شیارهایی تزیین شده است. اتاق اصلی گوردخمه هم دارای سقفی تقریباً قوسی شکل است. کف اتاق در حدود 20 سانتیمترپایین تر از کف ورودی است . به دلیل عدم وجود هر گونه شواهد باستان شناسی مانند کتیبه ، نقش و طرح های تزئینی و همچنین عدم وجود منابع تاریخی درباره این اثر تاریخی ، تاریخ گذاری دقیق گوردخمه سان رستم امکان پذیر نیست، در این رابطه نظرات گوناگونی از سوی کارشناسان ارائه شده و برخی این گوردخمه را متعلق به دوران هخامنشی معرفی کرده و گروه دیگری نیز آن را از آثار دوره های بعدی مانند سلوکی ، اشکانی و حتی ساسانی می دانند.
متاسفانه در حال حاضر دیواره های این بنای ارزشمند باستانی توسط آسیب های انسانی و یادگار نویسی ، چهره ای بسیار نازیبا پیدا کرده و این موضوع به هویت و ارزش بسیار زیاد بنا آسیب وارد کرده است . به دلیل عدم حفاظت مناسب از این محل ، بسیاری از افراد به داخل این بنا رفته و با اهداف گوناگون در داخل آن آتش روشن می کنند. امید است که مسوولان سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان ، نسبت به تمهید اقدامات حفاظتی لازم جهت نگهداری مناسب از این بنا اقدام کنند.
گزارش : 1- حمید رضا سروری – کارشناس ارشد باستان شناسی
2- احسان محمدحسینی – دانشجوی دکترای باستان شناسی
تصاویر : حمیدرضا سروری
No tags for this post.
