ابعاد و پیامدهای گسترده ریزگردها
پدیده ریزگردها در چند سال اخیر موجب بروز مشکلاتی جدی برای بسیاری از ساکنان مناطق جنوب‌غربی ایران شده است. این پدیده دلایل گوناگونی دارد و می‌تواند با ایجاد پیامدهای مختلفی در حوزه‌های محیط زیست، کشاورزی، صنعت و از همه مهم‌تر سلامت شهروندان همراه باشد.
ریزگرد چیست؟
ریزگردها ذرات بسیاری ریز خاک هستند. پدیده ریزگردها ناشی از فرسایش بادی است. در حقیقت وزش باد سبب جدا‌شدن لایه سطحی زمین شده و اجزای این لایه را با خود به بخش‌هایی دیگر می‌برد. همچنین این ذرات به علت سبک بودن می‌توانند تا مدت‌ها در هوا معلق بمانند و همان منظره آشنای تصاویر انتشار ریزگردها در خوزستان، یا به عبارتی منظره‌ای از آسمان تیره وتار و غبارگرفته در طول روز را به تصویر بکشند.
جابه‌جایی ریزگردها از یک مکان به مکانی دیگر می‌تواند تهدیدهای جدی برای کشاورزی و محیط زیست منطقه مقصد به همراه داشته باشد. در شرایطی که ریزگردها از زمین‌های کشاورزی یک منطقه برخاسته باشند، انتقال آنها به منطقه‌ای دیگر سبب جابه‌جایی موادشیمیایی به کار رفته در کودها و یا هر نوع آلودگی دیگر می‌شود.
ریزگردها از کجا می‌آیند؟
مطالعات انجام شده درباره ریزگردهای ایران نشان می‌دهد این پدیده بیشتر در مسیر شمال‌غربی به جنوب‌شرقی روی می‌دهد. در حقیقت ستون‌های گرد وغبار از کشورهای همسایه غربی ایران یعنی عراق و سوریه وارد ایران می‌شوند. بر اساس این مطالعات، محدوده ساحل غربی رود فرات و ساحل شرقی رود دجله، اصلی‌ترین مرکز برخاستن این ریزگردها به شمار می‌آید . علاوه بر این "شرف و جنبو شرف" شبه جزیره عربستان نیز دومین کانون ورود گرد وغبار به ایران به شمار می‌رود.
چرا ریزگرد ایجاد می‌شود؟
همان‌طور که پیش از این اشاره شد، ریزگردها به دلیل فرسایش خاک ایجاد می‌شوند. در دوره حکومت صدام بر عراق، بسیاری از آبگیرهای اطراف دو رود دجله و فرات خشکانده شد که در نهایت به بی‌ثبات شدن خاک این مناطق انجامید. همچنین اجرای پروژه‌های سدسازی متعدد در ترکیه – که رود دجله در از آنجا سرچشمه می‌گیرد- و نیز طرح‌هایی که با هدف انحراف مسیر آب فرات در سوریه به اجرا درآمده است، همه از دلایل تشدید این پدیده هستند. همچنین فرسایش گسترده خاک در برخی نقاط ایران، خشکسالی‌های گسترده و خشکیده‌شدن برخی آبگیرها نیز مزید برعلت شده است. .
ریز گردها چه مشکلاتی ایجاد می‌کنند؟
ریزگردها طیف گسترده‌ای از مشکلات را به همراه دارند. تار شدن دید سبب لغو پرواز هواپیماها می‌شود. همچنین این پدیده به بروز مشکلاتی در زمینه عملکرد نیروگاه‌ها و حتی ایجاد اختلال در فرایند ارسال سیگنال‌های تلویزیونی می‌انجامد. به‌خطر انداختن سلامت شهروندان و محیط زیست نیز از اصلی‌ترین پیامدهای ناشی از پدیده ریزگردها به شمار می‌رود.
غلظت بالای ذرات ریز موجود در هوا موجب می‌شود افرادی که دچار مشکلات تنفسی مانند آسم و برونشیت هستند با مشکلاتی جدی مواجه شوند. به همین دلیل است که زمان ایجاد این پدیده آمار مراجعان به کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها به شدت افزایش می‌یابد. افزون بر این، اگر افراد مدت زمانی طولانی در معرض این ذرات قرار گیرند ممکن است با مشکلاتی در عملکرد کلیه و کبد مواجه شوند.
کشاورزی نیز یکی از دیگر قربانیان ریزگردهاست. گرد و غبار معلق می‌تواند تغییراتی در چرخه‌های زیستی ایجاد کند. این ذرات به دلیل معلق بودن در هوا از توانایی تغییر نظم بارش برخوردارند. همچنین، ذرات معلق به دلیل ایجاد مانع در برابر نور خورشید ممکن است کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی را به‌میزان قابل توجهی تحت تأثیر خود قرار دهند.
چه باید کرد؟
اقدامات موردنیاز برای کاهش احتمال بروز پدیده ریزگرد را می‌توان در دو سطح ملی و بین‌المللی طبقه‌بندی کرد. اقداماتی نظیر مذاکره با کشورهای همسایه برای درپیش گرفتن راهکارهایی سازنده برای کاهش پدیده ریزگرد از جمله اقدامات بین‌المللی است. توجه بیشتر به منابع‌طبیعی از جمله تالاب‌ها، آموزش اقدامات مرتبط با سلامت به شهروندان در هنگام بروز این پدیده و از همه مهم‌تر، تدوین برنامه‌ای جامع برای پدیده ریزگردها می‌تواند حجم مشکلات ناشی از این مشکل را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.
این نوشته از مقاله «بارش غبار، گذر علمی اجمالی بر پدیده ریزگرد در ایران: (منشاء، آسیب، علت و راه‌حل)» نوشته دکتر سید فخرالدین افضلی (استادیار بخش مدیریت مناطق بیابانی، دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز) استخراج شده است.
No tags for this post.
