بالاخره چهره عالی قاپو نو شد

 خبر پایان عملیات مرمت عالی قاپو و جمع آوری داربست‌های آن می تواند از نظر بسیاری از گردشگران و فعالان میراث فرهنگی، خبری خوشحال کننده محسوب شود زیرا سرانجام پس از سال ها امکان دیدن نمای اصلی عالی قاپو بدون زوائد و داربست ها فراهم شده است. در این میان ممکن است بسیاری از مردم و افراد غیر متخصص، مرمتگران را در این زمینه مقصر دانسته و زمان بر بودن فرایند مرمت و بازسازی عالی قاپو و بسیاری از دیگر بناهای تاریخی را ناشی از عدم تخصص یا اهمال مرمتگران بدانند.

شرایط یک اثر تاریخی با شرایط آثار معماری مدرن متفاوت بوده و عملیات تعمییر و بازسازی و مرمت این آثار با تعمییرات ساختمانی فرق دارد زیرا در مرمت آثار تاریخی، باید روح و هویت بنا حفظ شده و مرمتگر موظف به پیروی از اسلوب ها و روش های اولیه به کار رفته در بنا است.

در توضیح این مساله باید گفت که حقیقت چیز دیگری است و طولانی شدن فرایند مرمت، تحت کنترل مرمتگران و باستان‌شناسان نبوده و این موضوع ناشی از شرایط خاص نگهداری و حفظ آثار تاریخی است. باید در نظر داشت که شرایط یک اثر تاریخی با شرایط آثار معماری مدرن متفاوت بوده و عملیات تعمییر و بازسازی و مرمت این آثار با تعمییرات ساختمانی فرق دارد زیرا در مرمت آثار تاریخی، باید روح و هویت بنا حفظ شده و مرمتگر موظف به پیروی از اسلوب ها و روش های اولیه به کار رفته در بنا است. در این میان خوانا سازی خطوط معماری، کتیبه ها، تزئینات وابسته به معماری و … نیز باید در نظر گرفته شده و اجرا شوند. از سوی دیگر آثار تاریخی در طول سده های متمادی که از ساخت آن ها می گذرد، دائما در تماس با عوامل آسیب رسان مانند رطوبت، سرما و گرما، باد و آلودگی های جوی هستند اما بد نیست بدانید که در دهه های اخیر بیشترین آسیب های وارد شده به آثار معماری منشا انسانی داشته است. مرمتگران برای مرمت آثار معماری باید کارگاه های خود را در داخل این بناها مستقر کنند. در حقیقت این داربست ها و کارگاه های اجرایی که باعث زحمت گردشگران شده و دید بخشی از بنا را کور می کند، با هدف ساخت این کارگاه ها ایجاد شده و مرمتگران، گزینه دیگری برای انجام این پروژه ها در اختیار ندارند. در همه جای دنیا شرایط مرمت آثار تاریخی به دو صورت انجام می‌شود که بر اساس آن یا بنا برای مدتی محدود به کلی تعطیل شده و بازدید از آن امکان پذیر نیست و طی این مدت تیمی از مرمتگران با برنامه ریزی قبلی و تدارک دیدن تمامی ملزومات، به طور ضربتی اقدام به انجام عملیات مرمتی می کنند. این روش مرمتی برای برخی از بناها به ویژه آن گروه از آثار تاریخی که دارای حجم زیادی از تزئینات و نقاشی و کتیبه هستند، امکان پذیر نیست زیرا بازسازی و مرمت این تزئینات بسیار وقت گیر بوده و از سوی دیگر گاه پیدا کردن فورمول رنگ به کار رفته در یک نقاشی یا لعاب یک کاشی خود نیازمند فرایند آزمون و خطای بسیار طولانی بوده و حتی پس از کشف رنگ موردنظر، لعاب به دست آمده باید در محیط طبیعی آزمایش شود. روش دوم نیز روشی است که در بسیاری از موارد در ایران شاهد آن هستیم که همزمان با فراهم شدن امکان بازدید از بنا یا بخش هایی از آن، کارگاه های مرمتی در داخل مجموعه برپا شده و عملیات مرمت انجام می‌شود.

از سوی دیگر باید در نظر داشت که مرمت آثار باستانی ممکن است در دوره ای مشخص شروع شده و پایان یابد ولی به یاد داشته باشید حفاظت و مرمت آثار تاریخی تا زمانی که بنای فوق الذکر وجود دارد باید ادامه داشته باشد و متوقف شدنی نیست. شایع ترین سوالی که  بازدیدکنندگان در هنگام دیدن آثار تاریخی و در مواجهه با کارگاه های مرمتی می پرسند این است که پس چه زمانی مرمت این آثار تمام می‌شود؟ از نظر علمی مدت زمان استاندارد مرمت کامل یک بنای تاریخی در حدود سه برابر مدت زمان ساخت آن بنا است. البته این فورمول در شرایطی صدق می کند که همه امکانات از قبیل بودجه و مصالح و نیروی انسانی مهیا باشند. باور کنید در بیشتر موارد، تاخیرهای انجام پروژه های مرمتی تقصیر مرمت گران نیست و موضوعات دیگری مانند نبود بودجه، نیروی انسانی، قوانین محدود کننده و حتی شرایط نامناسب فصلی نیز در آن دخیل است.

در بسیاری از بناهای تاریخی ممکن است شما با بخش هایی رو به شوید که تزئینات آن بر روی دیوار کمی پر رنگ تر یا کمرنگ تر از جاهای دیگر است .یا حتی ممکن است بخش هایی از یک دیوار مثلا کاشی کاری شده، چند سانتیمتر با بقیه قسمت ها اختلاف سطح داشته باشد.  دلیل این موضوع عدم توانائی سازندگان و هنرمندان این اثر نیست بلکه اصلی ترین دلیل این موضوع ایجاد تفاوت به صورت عمدی بین بخش های مرمت شده با بخش های اصلی بنا است . چون به هر حال مرمت هم بخشی از تاریخچه ساختمان بوده و مثلا دویست سال دیگر باید مشخص باشد که این بخش ها مرمت شده هستند.

در خاتمه باید تأکید کرد که آثار تاریخی و باستانی نیازمند مراقبت ویژه‌ای هستند که این موضوع تنها از عهده مرمتگران برنیامده و بازدیدکنندگان نیز باید نسبت به حفظ آثار تاریخی و باستانی اهتمام ورزیده و خود را در نگهداری از آن مسئول بدانند. شاید با دانستن این موارد، بار دیگر در مواجهه با داربست‌های مرمتی در یک اثر تاریخی، منطقی‌تر برخورد کرده و به خاطر داشته باشیم که اگرچه این آثار ارزشمند باید به‌خوبی دیده شوند اما انجام عملیات مرمتی به دور هرگونه فشار و تعجیل بی‌مورد، موضوعی ضروری محسوب می‌شود که درنهایت موجب افزایش طول عمر بنای تاریخی موردنظر خواهد شد.

دکتر احسان محمدحسینی – باستان‌شناس

No tags for this post.