بودجه‌هایی که در راه شبه علم هدر شد
دکتر رضا منصوری در نشست آنلاین "نقش جامعه علمی در تمایز علم از شبه علم" که امروز سه‌شنبه( ۳۰ اردیبهشت) برگزار شد، ابتدا به تبیین مفاهیم علم، شبه علم و اجتماع علمی پرداخت و در این باره گفت: هنگامی که مردم پرسش‌هایی داشته باشند و برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها، اجتماعات علمی فعالیت‌هایی کنند به این فعالیت‌ها علم گفته می‌شود. از این فعالیت‌ها در اجتماعات علمی، گزاره‌های دانشی به وجود می‌آید و شبه علم زمانی ایجاد می‌شود که گزاره‌هایی شبیه گزاره‌های دانشی را به گونه‌ای بیان کنیم که علم به نظر بیاید.
وی افزود: وقتی در چارچوب علم فعالیتی انجام می‌دهیم این فعالیت، در چارچوب مدل است. مدل ترکیبی از مفاهیم علمی، ابزارهای ریاضی و تجهیزات است. ما مدل‌هایی برای شناخت پدیده‌های طبیعی می‌سازیم و این نوع تفکر در دوران پیشامدرن وجود نداشت اما تحولاتی در چهارصد سال اخیر رخ داد که مدلسازی‌ها را به وجود آورد. اگر فردی مفاهیم را از مدل‌ها بگیرد و با این مفاهیم گزاره‌هایی را که می‌خواهد تولید کند به این کار شبه علم می‌گوییم.
این فیزیکدان ادامه داد: اگر شبه علم و مدافعان آن، در حدی رشد کنند که مانع فعالیت ما در اجتماع علمی شوند، باید فعالیتی در مقابل آنان انجام دهیم. مثلا وقتی می‌خواهند عملکرد خود را علم تلقی کنند و سیاستمداران را قانع کنند که به آن‌ها بودجه اختصاص دهند در این جا دانشگران ممکن است وارد عمل شوند.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به پیشینه خرافات و حضور قصاصین در صدر اسلام گفت: شبه‌علم خرافه نیست و نوع دیگری از افسانه‌پردازی است باید به خوبی مراقب باشیم که آن‌ها را از گزاره‌های دانشی تفکیک کرد.
وی افزود: نمونه‌های زیادی در ۴۰ سال اخیر داشتیم که کسانی مفاهیمی را کنار یکدیگر گذاشته‌اند و دیگران را گول زدند تا بتوانند بودجه بگیرند و این بودجه را هدر دهند. هدر به این معنا که با آن بودجه کار علمی نکنند. در این حالت، با نوع دیگری از شبه علم روبه‌رو هستیم که در آن افرادی که دانشگر نیستند، توان مشورت گرفتن با دانشگران داخلی و خارجی را ندارند و توان تشخیص مشورت درست یا نادرست را ندارند به راحتی گول می‌خورند.
به اعتقاد منصوری در این شرایط، اجتماع علمی ایران که هنوز هم به طور کامل شکل نگرفته است حق اعتراض دارد. این موضوع در ایران بسیار خطرناک است.
وی ادامه داد: تفکیک گزاره دانشی از غیردانشی در چارچوب گفتمان علم راحت است ولی این تجربه را در ایران کم داریم و باید در بخشی از اجتماع علمی که در حال شکل‌گیری است تمرین کنیم و سیاستمداران آینده را نیز تمرین دهیم که با دانشگران مشورت کنند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره موضع‌گیری اجتماع علمی در برابر مصادیق شبه علم در طول ۴۰ سال اخیر به نشریات علمی اشاره کرد و گفت: بدون اغراق، در درصد قابل توجهی از این مجلات، نویسنده، داور و صاحب امتیاز مجله به اصطلاح دست در جیب یکدیگر دارند و از این موارد زیاد است. وقتی همچین مواردی در جوامع علمی وجود دارد، جرات زیادی می‌خواهد که در مواردی که پای سیاست و جوامع نظامی به میان می‌آید اجتماع علمی قدرت اظهار نظر داشته باشد.
منصوری ادامه داد: بدون اغراق از چند ده هزار عضو هیئت علمی ما کمتر از ده نفر در سال‌های اخیر یک واکنش نسبتا اجتماعی از خود نشان داده‌اند. بقیه از اخراج و بازداشت و مورد مواخذه قرار گرفتن می‌ترسند. ما باید تلاش‌هایی برای مقابله با شبه علم داشته باشیم اما تعدادی از دانشگران و دانشگاهیان ما این را جزو وظایف خود نمی‌دانند.
وی در پایان درباره واکنش مردم در شرایط شیوع کرونا در برابر شبه علم گفت: مردم ما در خصوص کرونا واکنش عالمانه خوبی نشان دادند و درصد کمی از آن‌ها طرفدار شبه علم بودند. در هر صورت باید سعی کنیم کشور ما یک کشور علمی شود و این موضوعی بسیار سخت و پیچیده است.
منبع:ایسنا
No tags for this post.
