زخمی که بر تن «شتاب تولید علم» نشست

 سالهاست که رابطه علم و قدرت بسیار تنگاتنگ تعریف می‌شود و آشکارسازی برنامه‌ها و اقدامات کشورها در فناوری‌های مختلف، بدون مخفی نگه داشتن آن بر خلاف سابق، راهی برای نشان دادن نقش‌آفرینی‌های سیاسی و اقتصادی است و البته ماهیت صاحبان قدرت در ایفای نقش متفاوت علم در دنیای امروز نیز به شدت مؤثر است.

کشورهای پیشرفته سالهاست که از توصیه و پند و نصیحت برای اهمیت‌دادن به دانش و دانشمندان و سهم بودجه پژوهش و تحقیق گذشته‌اند و حوزه‌های تحقیقاتی را کانون آمال توسعه خود قرار داده‌اند. در جهان امروز علم چنان قامت افراشته که با یک دست ثروت می‌پراکند و با دست دیگر، نبض اقتصاد و رفاه ملت‌ها را می‌گیرد تا هر که در رقابت‌ها‌ی فناورانه حرف بیشتری برای گفتن داشت، سهم بیشتری هم از قدرت، دارایی و دانایی برگیرد.

جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان کشوری که خواهان حفظ استقلال سیاسی و اقتصادی و در نهایت افزایش اقتدار خود در جهان امروز است، چاره‌ای جز ورود به رقابتهای دنیای پرشتاب و تحول‌آفرین علم و فناوری ندارد و از همین روست که رهبر معظم انقلاب اسلامی با درک هوشمندانه و زودهنگام اهمیت مقوله علم و فناوری در افزایش اقتدار کشورها، در بسیاری از مناسبتها، گریزی به مساله مهم پیشرفت علمی و لزوم حفظ «شتاب رشد تولید علم در کشور» و عدم توقف آن زده‌اند و نقشه جامع علمی و دستیابی به مرجعیت علمی جهانی، محصول همین رویکرد است.

اما این مهم در ایران گرفتار مشکلاتی است که سبب شده درحالی شاهد «کاهش شتاب رشد تولید علم» به رغم «تداوم نسبی افزایش تعداد تولیدات علمی» در کشور باشیم که متأسفانه پرداختن به علل چنین رخدادی در غبارپراکنی‌های دستپاچه سیاسی و یا رویکردهای غیرتخصصی به موضوع، ابتر می‌ماند؛ غافل از آن که «شتاب رشد تولید علم» که به گفته مسؤولان، حفظ آن بسیار مهم است، اگرچه تا بخشی هم مرتبط با کارکرد دولت‌ها در زمینه توسعه بودجه تحقیقاتی است، اما در اصل فرایندی است که تداومش نظامی مستقل می‌طلبد تا به مدد آن تمام دولت‌ها لزوما تن به اجرای برنامه‌ پیشرفت علمی آن گونه که رهبر معظم انقلاب از «شتاب تولید علم» انتظار دارند، بدهند.

آمارهای تازه منتشر شده بر پایه بررسی‌های «SID» در خصوص وضعیت تولید علم کشورها و از جمله ایران در 2014 که بر اساس داده‌های پایگاه استنادی ISI بوده است،‌ نشان می‌دهد که آمریکا، چین، آلمان، انگلیس و ژاپن هر یک با سهم 27.08، 15.44، 6.59، 6.41 و 4.93 درصد، پنج کشور اول جهان در تولید علم هستند.

     رتبه کشورها در تولید علم 2014 جهان

ایران نیز در سال 2014، با انتشار 30 هزار و 348 سند علمی و سهم 1.5 درصدی در تولید علم، رتبه 22 جهان و دوم منطقه را از آن خود کرده و ترکیه با سهم 1.68 درصدی، رتبه 18 تولید علم جهان و اول منطقه را به خود اختصاص داده است.

با وجود رتبه دوم ایران در تولید علم منطقه، اما صاحبنظران علمی بسیاری تاکید می‌کنند که حتی دل خوش کردن به رتبه اول نیز در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران نیست و کشور ما از چنان ظرفیت بالایی در سرمایه انسانی نخبه و دانشمندان جوان و با انگیزه برخوردار است که اگر اندکی، به بسترهای سخت‌افزاری تولید علم در کشور توجه شود، ترکیه کشوری نیست که در حد رقابت با ما باشد و ایران قادر به رقابت با کشورهای پیشرفته‌ خارج از منطقه است؛ این آرمان ابدا دور از دسترس نیست و دانشمندان ایرانی آن را ثابت کرده‌اند.

در راستای این تأکید صاحبنظران که به درستی و با درک عمیق از اهمیت «تولید علم کاربردی» صورت می‌گیرد، نگاهی دوباره می‌افکنیم به داده‌های پایگاه استنادی ISI در 2014 که بر اساس آن، شتاب تولید اسناد علمی ایران در بازه زمانی 1983 تا 2014 در سالهای آخر این دوره با کاهش کاملا محسوس همراه بوده است.

نمودار ذیل نشان می‌دهد علی‌رغم افزایش نسبی تعداد تولیدات علمی، شتاب رشد تولید علم کشور در سالهای آخر نمودار با کاهش محسوس مواجه است.

    نگاهی به بیست نشریه اول منتشرکننده اسناد علمی ایران

از سویی دیگر، داده‌های پایگاه استنادی ISI، نشان می‌دهد مدارک علمی منتشره ایران در 2014 ، مجموعا 21 هزار و 573 استناد دریافتی داشته‌اند (به طور متوسط 0.71 استناد به ازای هر سند علمی). نکته قابل تامل آن که مروری بر بیست نشریه اول منتشر کننده اسناد علمی ایران ( که این شاخص یکی از روش‌های بررسی کیفیت تولیدات علمی است) نشان می‌دهد که این نشریات از شاخص تاثیر بالایی برخوردار نیستند. بیست نشریه اول منتشرکننده اسناد علمی ایران، مجموعا 4 هزار و 113 مقاله (14 درصد تولیدات علمی ایران در 2014) را منتشر کرده‌اند که 60 درصد همین تعداد سند علمی در نشریات فاقد شاخص تأثیر و یا دارای شاخص تاثیر در چارک آخر حوزه موضوعی خود قرار دارند.

این آمار به دلیل آن که نشریات منتشرکننده اسناد علمی هر کشور و شاخص تأثیر آنها و نیز مجموع استنادات به اسناد علمی، در ارزیابی میزان اهمیت مستندات علمی هر کشور، تعیین‌کننده هستند و به دلیل اتفاق نظر تمام مسؤولان علم و فناوری مبنی بر لزوم حرکت کشور به سمت تولید مقالات کاربردی منجر به ایجاد محصول و ثبت اختراع و نه صرفا مقالات غیرکاربردی، توجه ویژه‌ای را می‌طلبد.

این که «چرا شتاب رشد تولید علم تا این اندازه مهم و مورد تأکید رهبری است؟»، «چرا شتاب رشد تولید علم، در حال حاضر کاهش یافته است؟» ، «چرا سهم بالایی از مقالات ما در بیست نشریه اول منتشر کننده اسناد علمی ایران، به نشریات فاقد شاخص تأثیر اختصاص دارد؟»، « چرا اکثر مقالات ما از استناد بالایی برخوردار نیستند؟» و «چرا به ازای هر 800 مقاله در کشور، تنها یک اختراع داریم؟» پرسشهایی است اتفاقا از جنس «اهمیت دادن به حفظ رتبه ایران در شتاب تولید علم» که باید فارغ از نگرش‌های سیاسی و صرفا از نگاه صاحبنظران دانشگاهی و دانشمندان برجسته کشور که وابسته به دولت‌ها و وامدار مسؤولیت‌ها نیستند و با ایثار خود برای ارتقای علمی ایران تلاش می‌کنند، بررسی شود.

در همین زمینه ایسنا گفت‌و‌گویی با دکتر زلفی‌گل، دانشمند و شیمی‌دان برجسته ایران که در فهرست یک درصد دانشمندان برتر جهان جای دارد انجام داده است.

استاد دانشگاه بوعلی سینای همدان راهکارهای بسیار چاره‌اندیشانه‌ای برای خروج از مشکلات گریبانگیر علم و فناوری کشور دارد که اگر تنها بخشی از آنها دغدغه مسؤولان ما شود، به جای دل خوش کردن به کسب رتبه اول تولید علم منطقه و تاکید سراسیمه و مداوم بر آن، به رقابت با برترین‌های علم و فناوری جهان می‌اندیشیم.

وی با بیان این که در دهه اخیر تولید علم کشور از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده و از سه صدم درصد به یک و نیم درصد تولید علم جهان رسیده است، افزود: اکنون که چرخ تولید علم و کشف دانش در کشور با آهنگی پیش رونده در حال حرکت بوده، این پرسش مطرح است که اگر قرار باشد تولید علم داخلی از نظر فناوری مفید واقع نشود، فایده احراز جایگاه نخست علمی در منطقه برای کشور چیست؟ چراکه تحقیقات بنیادی باید پشتوانه تحقیقات کاربردی باشد و در نهایت هر دو باید نیازهای جامعه را مرتفع سازند و این مقوله به بستر و ساز و کار مناسب نیاز دارد.

تولید علم ما از جامعیت برخوردار نیست

قائم مقام اسبق بنیاد ملی نخبگان با اشاره به این که تولید علم ما اولا از جامعیت برخوردار نبوده، یعنی همه رشته‌ها، متناسب با نوع رشته، تعداد پژوهشگران و دانشجویان تحصیلات تکمیلی مربوطه در آن سهیم نیستند و ثانیا در شأن نظام جمهوری اسلامی نیست که تولید علمش از جامعیت برخوردار نباشد افزود: با این حال رشد تولید علم در ایران نباید متوقف شود، چرا که ایرانیان نشان داده‌اند که هر کجا اراده و سرمایه‌گذاری کرده‌اند، توانسته‌اند به موفقیت نائل شوند.

دستیابی به مرجعیت علمی ، سرمایه بالقوه ایران است

دبیر و نایب‌رییس انجمن شیمی ایران، آرمان، آرزو، چشم‌انداز متعالی را بزرگترین سرمایه هر جامعه‌ای دانست و اسناد فرادستی جمهوری اسلامی و دستیابی به مرجعیت علمی جهانی را یک سرمایه بالقوه بر شمرد و به سابقه تولید علم پس از انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: پژوهش و فناوری را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان در چهار دهه ذیل ارزیابی کرد:‌ دهه اول: "ترویج علم و کسب دانش و مفاهیم علمی" ، دهه دوم : "تولید علم و کشف دانش" ، دهه سوم: "استانداردسازی و استانداردپذیری در عرصه تولید علم و توجه به مهندسی تولید علم یا نظام‌آفرینی و کیفیت بخشی تولیدات علمی» و دهه چهارم : "کیفیت بخشی به آموزش و پژوهش" و در بخش فناوری دهه‌ "تولید ثروت از دانش یا تولید دارایی از دانایی" است که منجر به توسعه پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد در کشور می‌شود.

تحقق کامل آرمان‌ها با شعار ممکن نمی‌شود

این دانشمند مطرح کشورمان، با بیان این که در این برهه از زمان که برج تولید علم کشور خودنمایی می‌کند، طرح این سوال، که این برج و تولید علم چه نوع کاربری داشته و تولید این مقالات اصیل علمی و بروندادهای پژوهشی در پی تحقق چه هدفی هستند؟ سوال بحقی است چراکه آرمان‌ها و اهداف بزرگ در عرصه علمی صرفا با شعار محقق نمی‌شوند و از طریق طراحی، تدوین، تصویب، اجرا، نظارت، ارزیابی و حمایت از قوانین، مصوبات و آیین‌نامه‌های کارشناسی، جامع‌الاطراف و بومی ممکن می‌شوند.

تولید علم کیفی با کمبود رنج‌دهنده بسترهای سخت‌افزاری ممکن نیست

وی در تشریح علل جاماندگی نظام علم و فناوری کشور از تولیدات منجر به ایجاد محصول و اختراع که در نهایت، آرام آرام و طی سالها و علی‌رغم کسب رتبه اول در شتاب تولید علم، منجر به کاهش این شتاب شده است، تصریح کرد: تولید علم کمی و کیفی نیازمند بستر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری است. با توسعه تحصیلات تکمیلی و دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی، بستر نرم‌افزاری تولیدات علمی مهیا شد اما برای تولید علم با کیفیت بستر سخت‌افزاری به‌روز لازم است که متاسفانه دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ما به شدت از کمبودهای تجهیزاتی و اعتباری در این زمینه رنج می‌برند.

به گفته دکتر زلفی‌گل، از آن جایی که تجهیزات و تکنولوژی به‌روز و جدید برای تولید علم نوین کاملا ضروری است و بدون امکان استفاده از آزمایشگاه‌های مجهز، تولید علم کیفی مقدور نیست، در نتیجه وجود آزمایشگاه‌های مجهز در هر دانشگاه و پژوهشگاه که نقش ملی و منطقه‌ای ایفا می‌کنند ضروری است.

کسب رتبه اول در شتاب تولید علم فقط مرهون تلاش محققان بوده است نه امکانات

این دانشمند برجسته کشور اعتقاد دارد آنچه که اکنون در کسب رتبه تولید علم ایران اتفاق افتاده و هر شتابی که در رشد تولید علم داشته‌ایم همگی، مرهون تلاش و جهاد علمی محققان بی‌ادعای کشور است که بدون داشتن امکانات کافی صرفا به مدد انگیزه و توان خود چنین موفقیتی را رقم زده‌اند و مسوولان نتوانسته‌اند انتظارات سخت‌افزاری پژوهشگران و محققان را برآورده سازند.

وی گفت: باید از مسؤولان پرسید در حالی که دنیا برای مقالات با کیفیت خود هزاران و میلیون‌ها دلار هزینه می‌کند شما برای مقالات با کیفیت خود چه قدر هزینه کرده‌اید؟

شناسایی استعدادهای نهفته با عدالت علمی ممکن می‌شود

دکتر زلفی‌گل، حرکت در جهت عدالت علمی با فراهم کردن شرایط تحقیقاتی و علمی به صورت عادلانه در سراسر کشور و با هدف شناسایی استعدادهای نهفته در تمامی نقاط را گوشزد کرد و شناسایی محققان سرآمد کشور بر اساس معیارهای صرفا علمی و نه اجرایی و نیز فراهم کردن امکانات تحقیقاتی لازم برای آنها را از دیگر راه‌های برون‌رفت از مشکلات گریبانگیر علم و فناوری دانست که نبود آنها در شتاب تولید علم وقفه ایجاد کرده و خواهد کرد.

تعداد مقالات علمی معتبر منتشره در نشریات بین‌المللی معیار تولید علم است

استاد دانشگاه بوعلی‌سینای همدان با بیان این که تعداد مقالات علمی معتبر منتشر شده در نشریات بین‌المللی نیز به واسطه این که از محاسبات بسیار دقیق و روشن و به دور از هر گونه دستکاری تدوین می‌شوند، معیار تولید علم به حساب می‌آید، در خصوص انتشار مقالات محققان ما در نشریات بی‌کیفیت نیز گفت: یافته پژوهشی که به صورت مقاله یا کتاب منتشر می‌شود، زمانی تاثیرگذارتر است که در سطح بین‌المللی منتشر شده، خوانندگان بیشتری را به خود جلب کند و مورد نقد ، حک و اصلاح بین‌المللی قرار گیرد. در این صورت است که موجب گسترش مرزهای دانش با شتاب بیشتری شده، پژوهشگر ملی وجهه بین‌المللی پیدا می‌کند و می‌تواند در جذب دانشمندان بین‌المللی توفیق داشته و موجبات تحقق دیپلماسی علمی را فراهم کند.

سیاست «بازی در زمین ما»

به گفته وی، در صورتی که با برنامه‌ریزی بتوان یافته‌های پژوهشی را که در راستای نیازهای داخل کشور است، در بعد بین‌المللی به چاپ رساند، امکان هدایت پژوهشگران و دانشمندان بین‌المللی جهت تحقیق در راستای علوم بومی محقق می‌شود؛ یعنی شرایطی را ایجاد کنیم که آنها برای ما و در زمین ما بازی کنند و بخشی از انرژی و پتانسیل آنها در راستای حل مسائل بومی کشور ما به کار گرفته شود؛ همان سیاستی که در حال حاضر بعضی از کشورهای توسعه یافته در پیش گرفته‌اند.

دکتر زلفی‌گل همچنین تأکید کرد: حضور علمی فعال در عرصه بین‌المللی در افزایش شیب رشد علمی و فنی کشور بسیار مؤثر است.

این دانشمند برجسته کشور تاکید کرد که ارزش علمی مقاله زمانی سنجیده می‌شود که دارای نوآوری جدید باشد و نکته مهم این است که مقاله باید در یک مجله معتبر بین‌المللی به چاپ رسیده باشد تا معیار و مصداق تولید علم محسوب شود و نویسنده مقاله برای صاحب مکتب شدن باید چندین مقاله در زمینه و گرایش تخصصی منتشر کرده باشد، نه فقط یک مقاله.

روح تولید علم در رجوع و استناد شکل می‌گیرد

وی گام بعدی که طی آن یک دستاورد پژوهشی، مصداق تولید علم تلقی می‌شود را رجوع و استناد بین‌المللی به یک مقاله دانست و گفت: به عبارت دیگر روح تولید علم در رجوع و استناد شکل می‌گیرد.

وی با بیان این که اطلاع از میزان ارجاعات در مقالات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است افزود: اولا محقق می‌تواند به میزان تاثیر کار علمی خود در علم و دانش بشری و بومی پی ببرد و همچنین متوجه می‌شود که چه محققانی به کار وی ارجاع کرده، کار او را رد و یا تایید کرده‌اند، ثانیا امکان شناسایی پژوهشگران هم‌تخصص و هم‌گرایش برای وی فراهم می‌شود و از این راه به طور مداوم اطلاعات پژوهشگران بهنگام می‌شود و از همه مهمتر این که بودجه پژوهش در کشور بهینه مصرف می‌شود، یعنی این که پژوهشگری که به صورت بومی بر روی موضوعات ویژه داخل کشور تحقیق می‌کند، امکان دسترسی به پیشینه تحقیق و پژوهش برای وی میسر می‌شود.

میزان اعتبارات پژوهشی نشان از توجه هر دولت به علم و دانش دارد

دانشمند برجسته کشورمان در ادامه به اعتبارات پژوهشی اختصاص یافته در بودجه کشور اشاره کرد و گفت: میزان اعتبارات پژوهشی در هر جامعه‌ای نشان از توجه آن دولت به علم و پژوهش و توسعه علمی همه جانبه دارد. کشورهای توسعه‌یافته تا بیش از 3 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به تحقیقات اختصاص می‌دهند و با مدیریت درست، آن را جذب می‌کنند. اما شواهد موجود آشکار می‌سازد که بودجه تحقیقات کشور ما همواره زیر یک درصد از تولید ناخالص داخلی بوده که کمتر از نصف آن هم جذب نشده است.

توانایی کمتر، بودجه پژوهشی بیشتر، توانمندی بیشتر، بودجه پژوهشی کمتر

به گفته وی، توزیع نامناسب بودجه پژوهشی نیز یکی از عواملی است که باید بدان توجه شود. بودجه‌های پژوهشی که در اختیار اشخاص است، بسیاری از اوقات تناسب عکسی با توانایی‌هایشان دارد، یعنی آن که توانگر است بودجه کمتری در اختیار دارد، نسبت به کسی که در آن حد توانایی ندارد. به عبارت دیگر قرار گرفتن در مکان جغرافیایی خاص نباید امتیازی برای اختصاص بودجه بیشتر باشد، بلکه باید بر اساس ضابطه و برونداد کیفی، اعتبارات پژوهشی توزیع شود. دکتر زلفی‌گل خاطرنشان کرد: بعضی وقتها بودجه پژوهشی خارج از وزارت علوم در جاهایی هزینه می‌شود که به واقع بازده چندانی ندارد؛ اگر چه جزء بودجه‌های پژوهشی کشور هم به حساب می‌آید. به اعتقاد وی، ارزیابی نتایج تحقیقات می‌تواند ملاک مناسبی برای توزیع بودجه‌های پژوهشی باشد و همچنین در توزیع درست بودجه تحقیقاتی باید شاخص‌ها و استانداردهای جهانی را در نظر گرفت. راه‌هایی که علم را به ثروت می‌رسانداستاد دانشگاه بوعلی‌سینای همدان همچنین توجه به تولید علم و مشارکت در علم جهانی،‌ بازآفرینی محلی دستاوردهای علمی جهان و تبدیل به ثروت ملی از راه ایجاد و تقویت ساز و کارهای مناسب و مطلوب مانند مراکز رشد، مراکز کارآفرینی، پارک‌های علم و فناوری، توسعه فن بازار، ایجاد فضای مناسب برای استقرار دانشمندان و نخبگان، ایجاد تعاملات مناسب و مطلوب بین‌المللی، ایجاد مراکز ملی آگاهی‌رسانی علمی، نمایه‌سازی علم و فناوری بومی، بررسی مسائل علمی حل نشده، رصد نیازهای کشور و ایده‌های نو، تاسیس پردیس انجمنهای علمی مجهز به امکانات نرم‌افزاری و سخت افزاری لازم، توزیع مناسب بودجه‌های پژوهشی، بازنگری در ماموریت دانشگاه‌ها و گنجاندن علوم بومی و کارآفرینی در متون درسی در مقاطع مختلف را از جمله بسترها و زیرساختهای مهم توسعه علمی کشور برشمرد و گفت: فقدان برنامه‌ای صحیح و مدون و عدم برنامه‌ریزی جامع‌الاطراف جهت دستیابی به ویژه آموزش و پژوهش هدفمند عامل موثر در عدم توانایی تولید فناوری در کشور بوده است. اهمیت دسترسی پژوهشگران به پایگاه‌های علمی جهان وی همچنین بر اهمیت دسترسی پژوهشگران به پایگاه‌های علمی دنیا تأکید کرد و گفت: تمامی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور باید به پایگاه‌های علمی دنیا متصل باشند تا امکان آشنایی محققان با یافته‌های جدید علمی دنیا میسر شود. امروزه به واسطه فناوری اطلاعات و اینترنت، تعامل علمی با جهان بسیار ساده شده و لذا ضروری است این مقوله نیز در برنامه کلان توسعه علمی کشور به صورت روشن لحاظ شده و اعتبارات و بسترهای سخت افزاری لازم مهیا شود. عدم دسترسی دانشگاه‌ها به پایگاه های اطلاعات علمی شایسته نظام اسلامی نیست به گفته وی، پژوهشگری، پویایی علمی خویش را حفظ خواهد کرد که بداند در دنیا در زمینه تخصصی خویش چه کارهایی صورت پذیرفته و می‌پذیرد و بتواند از نتایج تحقیقاتی دیگران بهره جوید. مسلما برای برقراری چنین ارتباطی اعتبار مالی نیاز است. شایسته نظام اسلامی نیست که دانشگاه‌های آن به دلیل کمبود بودجه نتوانند از پایگاه‌های اطلاعات علمی و الکترونیکی دنیا استفاده کنند چرا که اساتید و دانشجویان و بویژه پژوهشگران باید علم روز را بدانند.

استانداردسازی علم با تلفیق کمیت و کیفیت

وی در این گفت‌وگو به ارائه راهکارهایی برای جلوگیری از کاهش شتاب رشد تولید علم پرداخت و «توجه به مقوله استانداردسازی علم با تلفیق کمیت و کیفیت و معرفی معیار تلفیقی جدید»، «بومی کردن شاخص‌های اساسی علم»، «دستیابی به مصادیق تولید علم ایران به گونه‌ای که مورد قبول تمامی رشته‌ها، تخصص‌ها و سلیقه‌ها باشد»، «امکان ارزیابی دانشمندان و آثار علمی آنها با دقت و صحت بیشتر و همچنین انتخاب بهترین دانشمندان، اندیشمندان و پژوهشگران تولید کننده علم توسط بنیاد ملی نخبگان کشور»، «ارائه معیار واقعی‌تر به منظور استفاده برای ارتقای مرتبه اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور»، «ارائه معیار برای استانداردسازی علمی دانش آموختگان مقاطع دکترای داخل کشور»، «ارایه معیار مناسب برای اختصاص پژوهانه به دانشمندان، اندیشمندان و پژوهشگران در مراکز مختلف کشور و توزیع بودجه پژوهشی کشور بر اساس برون‌داد پژوهشی با در نظر گرفتن معیار تلفیقی از کمیت و کیفیت» را از جمله راهکارهای موثر در این زمینه برشمرد.

استخدام و ارتقای اعضای هیأت علمی بر اساس پازل علمی کشور

وی با اشاره به لزوم دستیابی ایران به مرجعیت علمی در جهان، طراحی پازل علمی، پژوهشی و فناوری برای کشور و نیز تاسیس رصدخانه ی تولید علم در ذیل پایگاه استنادی جهان اسلام جهت امکان رصد دقیق علم و فناری بدون محدودیتهای مالی، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری را از ضرورت‌های این مهم برشمرد و با اشاره به غلبه یافتن نگاه کمی بر تولید مقالات نسبت به نگاه کیفی به ارائه برخی راهکارهای رفع این مشکل در حوزه تولید علم نیز پرداخت و گفت: استخدام، ترفیع و ارتقای هر عضو هیات علمی در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزشی صرفا باید بر اساس پازل آموزشی و پژوهشی ایشان و مورد نیاز هر موسسه انجام پذیرد. بدان معنا که صرفا از محققان سرآمد علمی که دارای پازل تحقیقاتی اثبات شده هستند، حمایت صورت گیرد و از تحقیقات بی‌ربط پراکنده حمایت نشود. این اقدام سبب خواهد شد که محققان سرآمد ملی، در ابعاد فراملی و جهانی نیز سرآمد شده و حرکت به سمت مرجعیت علمی باشد.

مقایسه سرانه هزینه هر مقاله در کشورهای پیشرفته و ایران، یک واقعیت تلخ

به گفته وی در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که برای همه محققان امکانات لازم جهت تولید علم کیفی مهیا نیست، زیرا تولید علم کیفی هزینه‌بر بوده و تجهیزات به‌روز می‌خواهد. با یک محاسبه ساده و مقایسه سرانه هزینه هر مقاله در کشورهای پیشرفته با کشور ایران واقعیت و علت عدم برخورداری از کیفیت شایسته تولیدات علمی کشور را محرز می‌سازد. همان طور که تا کنون نیز افت تولیدات علمی تا حدی متأثر از تولید مقالات بی‌کیفیت و فاقد استنادات بالاست.

استاد دانشگاه بوعلی‌سینای همدان گفت: ضروری است قوانین، آیین‌نامه‌ها و مقررات برای هدایت پایان‌نامه‌ها نیز به سمت کاربردی شدن اصلاح شوند.این دانشمند مطرح کشور، در ادامه تاکید کرد: همچنین حمایت از قطب‌های علمی کشور نیز باید به شکل کاملا تخصصی و غیرعمومی و مطابق با قلمرو محدود در پازل تحقیقاتی صورت گیرد.

وی در ادامه بر تقویت تعاملات بین‌المللی علمی و تحقق دیپلماسی علمی نیز تاکید کرد و گفت: باید شرایط لازم برای شرکت محققان سرآمد علمی در کنگره‌ها و سمینارهای بین‌المللی جهت تبادلات علمی با پژوهشگران سایر کشورها بیش از گذشته فراهم شود.

ایجاد مرکز نمایه‌سازی مسائل حل نشده علمی

دکتر زلفی‌گل در پایان ساماندهی منابع مالی بخش تحقیقات، ایجاد بانک ملی ایده، توجه پژوهشگران به زبان دوم حوزه تخصصی خود، ایجاد مرکز نمایه‌سازی مسائل حل نشده علمی، ایجاد پردیس انجمن‌های علمی و ماموریت‌گرا کردن دانشگاه‌ها را لازمه تولید علم با کیفیت و پرکاربرد برای کشور دانست.

چرا به ازاری هر 800 مقاله یک ثبت اختراع داریم؟

این دانشمند برجسته کشور در زمینه سهم بسیار ناچیز اختراعات از تولیدات علمی کشور، مهمترین دلیل را عدم پایبندی به قانون مالکیت‌های معنوی بین‌المللی و همچنین داخلی دانست و گفت: اگر قوانین محکم هدایتی، حمایتی و نظارتی در این خصوص وجود داشته باشد، این مشکل حل خواهد شد. با استفاده از پتانسیل قانون می‌توان به هر آرمان، هدف و آرزوی ملی دست یافت. کافیست همچون تشویقی که از مقالات و تحقیقات نانو شد، از این بخش نیز حمایت و تشویق به عمل آید. حتما شاهد اتفاقات بزرگی در این عرصه نیز خواهیم بود.