سایه‌روشن مصرف گیاهان دارویی در ایران
تفاوت طب سنتی با روش‌های امروزی درمان بیماری‌ها و اهمیت طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی بهانه‌ای شد تا با دکتر محمدحسین صالحی سورمقی، دکترای تخصصی فارماکوگنوزی و عضو هیأت علمی دانشکده داروسازی علوم پزشکی تهران گفتگو کنیم.
طب رایج چه تفاوت اساسی با طب سنتی دارد؟
طب قدیم کل‌نگر و طب امروزی جزءنگر است. پزشکان قرن‌های پیشین بر اساس نوع خوراک، کار، سفر و ویژگی‌های مشابه دیگر، بیماری فرد را ریشه‌یابی می‌کردند و فقط به یک نقطه معطوف نبودند که عامل اصلی را فراموش کنند. برخلاف آن امروزه با گسترش تخصص‌های زیاد در علم پزشکی بیماری فرد به‌طور جزئی موردبررسی قرار می‌گیرد. ممکن است فرد به علت بیماری کبدی به پزشکی مراجعه کند و داروهای تجویزشده توسط پزشک متخصص برای کبد فرد خوب باشد اما برای چشم و کلیه او ضرر داشته باشد. فرد متخصص کبد نمی‌تواند نسبت به بیمار مبتلا به ناراحتی قلبی اظهارنظر کند (مزیت این علم) بنابراین در زمینه قلب او را به همکارش معرفی می‌کند.
کدامیک از این دو طب بهتر است؟
نمی‌توانیم بگوییم کدامیک از این‌ها صد درصد یا به‌طور مطلق بهتر است. تجربه دنیای امروز می‌گوید کل‌نگری 70 درصد توانایی و 30 درصد ناتوانی دارد. جزءنگری هم همین‌طور است. حال اگر ما از هر دو طب سنتی و امروزی به شیوه موازی استفاده کنیم می‌توانیم میزان موفقیت در درمان را از 70 درصد به 85 درصد ارتقا دهیم. بعضی مشکلات در طب قدیم جواب دارد اما در طب جدید جواب ندارد. برعکس این نیز صادق است. به همین دلیل اعتقاد بر این است که باید با دیگر نگرشی در طب قدیم انجام شود. مشکلی که وجود دارد این است که کتاب‌های باقی‌مانده از جوامع و ملل مختلف ترکیبی از مطالب ارزشمند و نادرست است. دانشمندان معتقدند باید مطالب واهی و خرافات دور ریخته شود و دانش‌های ارزشمند با غربال‌گری علمی، استخراج و در اختیار بشر قرار بگیرد؛ طب آفریقا بیش از سایر طب‌ها با خرافات همراه است.
گیاهان شیمیایی چه زمانی وارد دنیای پزشکی شد و از چه زمانی مصرف داروهای شیمیایی به روی طب سنتی سایه انداخت؟
پیش از قرن 18 همه داروها از مواد طبیعی ازجمله مواد گیاهی، معدنی و حیوانی ساخته می‌شود. اولین داروی شیمیایی یا مصنوعی سال 1954 ساخته شد و در کنار مواد و داروهای گیاهی مورد استفاده قرار گرفت.
اکنون میزان استفاده از داروهای شیمیایی بیشتر است یا داروهای گیاهی؟
طبق جدیدترین آمار سازمان جهانی بهداشت حدود 6 میلیارد نفر از مردم جهان، 80 درصد از گیاهان دارویی را به شکل مستقیم و غیرمستقیم استفاده می‌کنند که عمده‌ترین آن‌ها از ساکنان کشورهای هند و چین هستند. کشورهای آفریقایی و آسیای جنوب شرقی در رده بعدی قرار دارند. کشورهای چین و هند همچنان اصل طبی که در گذشته آن‌ها ریشه دارد از دست نداده‌اند؛ اما متأسفانه کشور ایران باوجود داشتن طب و داروسازی سنتی بسیار قوی که از پرچم‌داران جهان محسوب می‌شد، طب سنتی به دست فراموشی سپرده است و به عبارتی می‌توان گفت طب غربی روی طب سنتی سایه انداخته است.
نزدیک به 4800 تا 5 هزار دارو داریم. ممکن است خیلی‌ها تصور کنند این داروها همه اثر شیمیایی دارند درحالی‌که بسیاری از این داروها به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از مواد طبیعی تشکیل‌شده‌اند.
مصرف کدامیک بهتر است، گیاهان دارویی یا داروهای شیمیایی؟
ما نزدیک به 4800 تا 5 هزار دارو داریم. ممکن است خیلی‌ها تصور کنند این داروها همه اثر شیمیایی دارند درحالی‌که بسیاری از این داروها به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از مواد طبیعی تشکیل‌شده‌اند. بسیاری از داروهای حیاتی امروز دنیا ازجمله داروهای چشم‌پزشکی، زنان و زایمان، کورتون‌ها، هورمون‌ها و داروهای ضد سرطان 50 تا 100 درصد پایه گیاهی دارند درصورتی‌که اغلب افراد تحصیل‌کرده و حتی گاهی متخصصان به‌اشتباه فکر می‌کنند که داروهای طبیعی و شیمیایی دنیای متفاوتی دارند و هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند. اکنون حتی یک‌قلم داروی سنتزی وجود ندارد که قالب آن طبیعی نباشد. درهر گیاهی حدود 800 تا هزار ماده وجود دارد. این ماده‌ها پس از استخراج، خالص‌سازی و تعیین فرمول می‌شوند. داروها به دو شکل مستقیم و بدون تغییر یا استخراج‌شده از طبیعت و همراه با تغییر، استفاده می‌شوند. به‌عنوان‌مثال مهم‌ترین ماده مؤثر در طبیعت مورفین است. متخصصان ساخت داروهای شیمیایی پس از شناسایی ارزش و عوارض مورفین و استخراج آن، چند ماده سنتتیک و نیمه سنتتیک که در گیاه وجود ندارد، درست می‌کنند. این ماده‌ها دیگر خواص اعتیادآور ندارند و می‌توانند به علم پزشکی کمک بزرگی کنند. ماده دیگری به نام آتروپین از گیاهی به نام شابیزک استخراج می‌شود. از این ماده قطره چشمی ساخت شد. این قطره حدود در 6 تا 7 دهه اخیر توانست تحول عظیمی در چشم‌پزشکی ایجاد کند. در گذشته بسیاری از افراد به علت بیماری‌های خیلی ساده دچار نابینایی می‌شدند اما تنها با ریختن چند قطره از این ماده در چشم و باز شدن مردمک، ته چشم بیماران مطالعه و از کوری چشم آن‌ها جلوگیری می‌شود. هورمون‌ها و کورتون‌ها که بیش از 30-40 اثر در پزشکی اعمال می‌کند هیچ‌کدام قابل سنتز نیستند؛ زیرا فرمول درشت دارند و بشر قادر به ساخت فرمول درشت نیست. قرص‌های ضدبارداری نیز یکی از پرمصرف‌ترین داروهای جهان محسوب می‌شوند. این داروها نیز اصلا قابل سنتز نیستند.
گفتگو: فرزانه صدقی
No tags for this post.
