نقش دانشگاه‌ها در تخلفات پژوهشی
تخلف و تقلب در پژوهش از مشکلات مهم دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی است. شناخت دلایل سوء رفتار پژوهشی می‌تواند به شناخت این موضوع و رفع این مشکل کمک کند. به همین خاطر پژوهشگران گروه علوم تربیتی دانشگاه اصفهان، در مطالعه‌ای عوامل سازمانی مرتبط با سوء رفتار پژوهشی را مورد بررسی قرار دادند.
سوء رفتارهای علمی، در واقع تعریفی تام از کلیه تخلفاتی است که در حوزه پژوهش رخ می‌دهد. در این پژوهش دلایل وقوع تخلفاتی مانند سرقت علمی، جعل و تحریف در میان پژوهشگران بررسی شد.
حیدر چوپانی، سیدعلی سیادت و سعید رجایی پور پژوهشگرانی بودند که این مطالعه را انجام دادند. برای انجام این پژوهش از میان کلیه پژوهشگران دانشگاه‌های شهر اصفهان، شامل اعضای هیئت‌علمی، دانشجویان ارشد و دکتری دانشگاه اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه هنر و دانشگاه علوم پزشکی، ۳۷۷ نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند.
شرکت‌کنندگان در این پژوهش به پرسش‌نامه عوامل سازمانی مرتبط با سوء رفتار پژوهش پاسخ دادند. در این پرسش‌نامه عوامل سازمانی مثل موانع ساختاری، قوانین و مقررات، نظارت ضعیف، جو سازمانی و رفتار سوء پژوهشی مورد ارزیابی قرار گرفتند.
۵۲.۳ درصد از شرکت‌کنندگان در پژوهش مرد و ۴۷.۷ درصد زن بودند. ۴۷.۷ درصد دانشجوی کارشناسی ارشد، ۴۲.۱ درصد دانشجوی دکتری و ۱۰.۲ درصد اعضای هیئت علمی بودند.
نتایج پژوهش نشان داد که موانع ساختاری با سوء رفتار پژوهشی رابطه مثبت و معنی‌داری دارد. هر چه پژوهشگران با موانع ساختاری زیادی برخورد کنند، به همان نسبت سوء رفتار پژوهشی آن‌ها نیز زیاد خواهد بود. به گفته پژوهشگران این مطالعه موانع ساختاری به خودی خود زمینه را برای سوء رفتار پژوهشی فراهم می‌کنند. حجم زیاد کار فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی پژوهشگران و اعضای هیئت‌علمی، وجود ساختارهای بروکراتیک عریض و طویل در مسیر پژوهش و موانع سخت و غیر قابل اجرا در ارتباط با اجرای پژوهش‌ها، نمونه‌هایی از موانع ساختاری هستند. این عوامل باعث می‌شوند که پژوهشگران نتوانند پژوهش‌ها و تحقیقات باکیفیتی ارائه دهند.
طبق یافته‌های به‌دست‌آمده از این تحقیق، «نظارت ضعیف» با سوءرفتار پژوهشی رابطه مثبت و معنی‌داری دارد. همچنین یافته‌ها حاکی از این بود که جو سازمانی نیز با سوء رفتار پژوهشی مرتبط است. هر چه جو سازمانی ناسالمی بر فضای آموزش عالی وجود داشته باشد، نظارت ضعیفی نیز وجود خواهد داشت و سوء رفتار پژوهشی بیشتر خواهد بود. به گفته پژوهشگران: وجود جو ناسالم، پژوهشگران را در کنار هم نگه نمی‌دارد و به یکدیگر اعتماد نمی‌کنند. چنین پژوهشگرانی علاقه زیادی به مشارکت و قبول مسئولیت نخواهند داشت. وقتی فضای ناسالم علمی بر فضای پژوهشی حاکم باشد، بی‌اخلاقی‌های پژوهش نیز افزایش خواهد داشت».
بر اساس نتایج به دست آمده، «قوانین و مقررات» به دلیل نقش میانجی که دارد، باعث سوء رفتار پژوهشی می‌شود. قوانین و مقررات با تاثیر بر نظارت ضعیف می‌تواند باعث سوء رفتار پژوهشی شود.
محققان این مطالعه با توجه به نتایج به‌دست‌آمده پیشنهاداتی را ارائه کردند:
– برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی جهت آشنایی با حدود و انواع سرقت علمی
– گزارش صحیح از تمامی مراحل پژوهش و چگونگی رعایت اصول اخلاقی، جهت پذیرش مقالات در مجله‌های علمی پژوهشی
– تصویب قانونی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای اخذ رضایت آگاهانه از مشارکت‌کنندگان و شرح آن در پژوهش خود
– گرفتن تعهد اخلاقی پایان‌نامه پس از تصویب نهایی پروپوزال پژوهش (درحال حاضر این تعهد پس از نگارش پایان‌نامه گرفته می‌شود.)
– تقویت و توانمندسازی اعضای کمیته اخلاق و ارتقای دانش محققان وسازمان‌های بانی تحقیق
– برگزاری کارگاه‌های آموزشی اخلاق در پژوهش
به گفته پژوهشگران این مطالعه: «مدیران دانشگاهی می‌توانند با ایجاد محیطی اخلاقی و انسانی به پیشگیری از بروز مسائل و معضلات اخلاقی در دانشگاه بپردازند. البته این نظارت باید با هدف اصلاح و بهبود و نه با هدف بازرسی و تخریب صورت پذیرد. مدیریت و هدایت سازمان‌های پیچیده‌ای همچون دانشگاه‌ها، فراتر از آن است که مدیران همواره بر اساس مقررات و دستورالعمل‌های خشک، ایستا و از پیش تعریف شده به آن اقدام کنند».
نتایج این پژوهش به صورت مقاله علمی پژوهشی در فصل‌نامه اخلاق در علوم و فناوری منتشر شده است.
منبع:ایسنا
No tags for this post.
