پایتخت، آسیب پذیر در برابر بلایای طبیعی

در این بین کلانشهر تهران به‌عنوان بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر ایران، با توجه به شرایط جغرافیایی و زمین‌شناسی خاص خود، با مخاطرات زمین‌شناختی و آب‌وهوایی مختلفی مانند زمین‌لرزه، زمین‌لغزش، سیل و فرونشست روبه‌رو است.

نتایج تحقیقات زمین شناسی نشان داده است که به طور نسبی، خطر زلزله در مناطق جنوبی، خطر زمین‌لغزش در مناطق شمالی، خطر سیل در حریم رودخانه‌ها و مناطق مرکزی و جنوبی و خطر فرونشست در مناطق جنوب غربی شهر تهران بیش‌ترین مقدار را دارد. به‌طورنسبی، ریسک سوانح زمین‌شناختی چهارگانه زلزله، زمین‌لغزش، سیل و فرونشست در نیمه جنوبی شهر تهران بسیار بالا است. متاسفانه طی سال‌های گذشته، جمعیت ساکن در این نواحی بالقوه مخاطره‌آمیز رو به افزایش بوده است. علاوه بر این شهر تهران روی شبکه گسترده‌ای از فاضلاب ، آب، رودخانه‌های و مسیل‌ها، جاده‌های زیر زمینی، خطوط مترو و نفت و بنزین واقع شده است. این در حالی است که ما مساله جدی بافت ‌فرسوده به ویژه در بخش‌های مرکزی و جنوبی شهر را هم داریم که هر ازگاهی حادثه‌ای به بار می آورند.

فعالیت گسل‌های تهران جدی گرفته شود

هم اکنون شهر تهران نه گسل فعال دارد که هر سه هزار سال یکبار زلزله بزرگی در این نقطه رخ می دهد. از آخرین زلزله بزرگ شهر تهران سه هزارو دویست سال گذشته است بنابراین با دید محافظه کارانه و با در نظر گرفتن تمام جنبه های احتیاط باید خودمان را آماده زلزله تهران کنیم.

رضا کرمی محمدی، رییس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران چندی پیش در همایش هوشمند سازی در حوزه تاب آوری و ایمنی گفت: احتمال بروز 30 بحران از جمله زمین لرزه، سیل و لغزش زمین در پایتخت وجود دارد که همین موضوع زمینه اهتمام گسترده و برنامه ریزی دقیق تری را از سوی مسوولان امر می طلبد.

وی با بیان اینکه ساخت و ساز روی گسل ها و حریم رودخانه ها در زمان زلزله فاجعه آور است، اظهار داشت: جلوگیری از ساخت و ساز در این مناطق باید در دستور کار مدیریت شهری قرار گیرد.

وی عنوان کرد: سناریوی زلزله پایتخت بر اساس فعالیت‌های گسل ری نوشته شده، بنابراین فعالیت این گسل ها باید جدی گرفته شود.

فرونشت پایتخت را تهدید می‌کند

طی سال‌های اخیر نیز موضوع فرونشست دشت‌های کشور با شروع خشکسالی و برداشت‌های بی رویه آب‌های زیرزمینی تشدید شده است. مرکز تحقیقات علوم زمین شناسی در پونسدام آلمان بر اساس تصاویر ماهواره ای، فرونشست زمین تهران را سالانه ۲۵ سانتی‌متر اندازه‌گیری کرده است که این عدد تهران را در رتبه‌های نخست فرونشست زمین در دنیا قرارداده است. پیامدی که می تواند علاوه بر خسارت‌های مستقیم ( کج شدگی ساختمان‌ها، ایجاد ترک‌های عمیق در سطح زمین، کج شدگی و شکستگی لوله های آب و گاز عبوری از منطقه) خسارت های دراز مدتی نیز به همراه داشته باشد.

علی بیت‌اللهی، رییس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، وضع پایتخت ایران را از نظر فروریزش و فرونشست زمین بحرانی دانست و در این خصوص به پانا گفت: فرونشست زمین بر اثر افت سطح ایستابی و پایین رفتن سطح آب در زیر زمین ایجاد می‌شود. یعنی به دلیل استحصال بی‌رویه آب در ایران در زیر زمین بین دانه‌های آبرفت‌ها فضای خالی ایجاد می‌شود و بر اثر وزن لایه‌های فوقانی سطح زمین نشست پیدا می‌کند اما در فروریزش زمین دلایلی همچون وجود قنات‌ها، آب شستگی‌ها، حفاری‌های زیرزمینی از جمله مترو، گودبرداری‌های غیراصولی و مسدود شدن آب‌های زیرزمینی باعث می‌شود آب شستگی ایجاد شود و در زیر زمین رگه‌های آب، خاک را می‌شوید و حفره ایجاد می‌شود و این حفره بر اثر ترافیک و … ریزش می‌کند و پدیده فروریزش ایجاد می‌شود.

این مدرس دانشگاه افزود: در مناطق شهری اعم از شمال، جنوب، شرق و غرب به واسطه وجود بیش از 50 هزار حلقه چاه شناسایی شده و طول بیش از 550 کیلومتر رشته قنات‌های اصلی در شهر تهران و به دلیل گودبرداری‌ها و مسدود شدن رگه‌های آبی زیرزمینی و مواردی از این قبیل، پتانسیل فروریزش زمین در تهران وجود دارد و این پتانسیل اثرات خود را با فروریزش شهران، خیابان پیامبر اعظم، میدان قیام، خیابان مولوی، سه راه خیام و….خود را نشان داده است. بنابراین این پتانسیل فروریزش به دلیل وجود قنات‌ها و نوع خاک تهران و شیب زمین و ساخت وسازها پتانسلی به شدت بالا است.

وی اضافه کرد: تهران از نظر فرونشست زمین نیز بی‌تاثیر نیست. مناطق جنوبی و جنوب غرب تهران یکی از رکورد داران فرونشست زمین در دنیا است. آخرین اندازه‌گیری‌ها در تقاطع بزرگراه آیت الله سعیدی و آزادگان نشان از فرونشست 25 سانتی متری در سال دارد. این عدد در جهان عدد بالایی است.

خطر خشکسالی و فرونشت زمین با بارندگی‌ها از بین نرفت

برخی معتقدند بارندگی‌ها اگرچه خسارات زیادی به شهرهای مختلف کشور وارده کرده، اما توانسته خطر خشکسالی و کاهش سطح آب زیرزمینی را بر طرف کند اما عده‌ای بر خلاف آنها، می‌گویند که نباید به این بارش‌های سیل‌آسا دلخوش کرد و همچنان خطر فرونشست زمین، تهران را تهدید می‌کند.

محمد درویش، فعال محیط زیستی اعتقاد دارد این بارش‌ها نمی‌تواند به نقطه امیدوارکننده‌ای برای فرونشست‌ها تبدیل شود زیرا هم‌اکنون در غرب تهران، سطح آب زیرزمینی 120 متر کاهش یافته است. ما به ازای هر متر بارندگی انتظار داریم تا یک چهارم آن به سفره‌ها نفوذ کند. البته در منطقه‌ای که عاری از پوشش آسفالت و سیمان باشد بنابراین برای جبران این 120 متر، باید 480 متر بارندگی داشته باشیم. این درحالی است که هم‌اکنون ذخیره آب هزار ساله ایرانیان مصرف شده و با این توصیف، دو هزار سال دیگر زمان می‌برد تا این سفره‌ها احیا شود. سرریز شدن تالاب‌ها هم اگرچه اتفاق مثبتی محسوب می‌شود، اما زمان زیادی لازم است تا دشت‌ها پر شده و میزان برداشت و تغذیه برابر شود.

خطرسیل در تهران جدی است

سیل در کنار مخاطراتی مثل زلزله می‌تواند با نابودی زیرساخت‌های مربوط به یک شهر، خسارت‌های مالی و تلفات جانی به کشور وارد کند به ویژه اگر این شهر پایتخت باشد. استقرار فعالیت‌ها سیاسی و اداری، درمانی، بانکی، آموزشی و … در تهران، این شهر را در برابر مخاطرات به شدت آسیب‌پذیر می‌کند؛ مضافاَ اینکه این شهر از نظر آسیب‌پذیری با شهرهایی مثل خوزستان و گلستان قابل مقایسه نیست؛ چرا که با آسیب یا از بین رفتن زیرساخت‌ها در تهران، مدیریت کشور درگیر بحران خواهد شد و اقتصاد کشور را دچار آسیب جدی خواهد کرد.

در حال حاضر شهر تهران زهکش هفت رودخانه است؛ این رودخانه‌ها به ترتیب از شرق به غرب عبارتند از دارآباد، دربند، ولنجک، درکه، فرحزاد، وسک و کن. مجموع مساحت این حوضه‌ها 320 کیلومترمربع می‌باشد و به دلیل اختلاف ارتفاع زیاد بین شهر و حوضه آبگیر، شیب شمالی – جنوبی زیاد و فاصله اندک بین بخش خروجی رودخانه و بخش دریافت بارش از حوضه، بسیار سیل‌خیز می‌باشند. این حوضه‌ها به دلیل ویژگی‌های یاد شده به همراه سطوح نفوذناپذیر سطح شهر تهران و سازه‌های عمود بر جریان مسیل (انسداد مسیل‌ها) می‌توانند سیل را تبدیل به مخاطره‌ی جدی کنند و کلانشهر تهران را با بحران مواجه سازند به ویژه اینکه تهران دارای سابقه سیل‌هایی از جمله سیل سال 1366 منطقه شمیران، آبگرفتگی متروی تهران، تخریب پل آزادگان و … است. مخاطره سیل علاوه بر سازه‌های روبنایی، به دلیل فرونشست زمین‌ در پایین تهران، سازه‌های زیربنایی نظیر مترو را نیز تهدید می‌کند.

جنوب تهران آسیب‌پذیر در برابر سیل

محسن هاشمی، رییس شورای شهر گفت: در حوزه زیرساخت‌ها در جنوب تهران آسیب‌های جدی در مقابل سیل وجود دارد و در صورت وقوع بارندگی‌های فراتر از میزان پیش‌بینی‌شده در جنوب تهران خسارات سنگینی رخ خواهد داد که در این باره باید موضوع را از طریق همکاری نهادهای مسئول پیگیری کرد تا اقدامات حفاظتی از مناطق فرورفته تهران پیش‌بینی شود.

وی با بیان این که باران‌های کم‌سابقه اخیر به‌اندازه بارش‌های کل سال ۹۶ بود و این میزان بارندگی منجر به آسیب‌دیدگی و سیلاب می‌شود، افزود: خشکسالی در دهه‌های گذشته موجب شده بود در بسیاری از نقاط کشور به مسیل‌ها، سیستم جمع‌آوری و جذب آب‌های سطحی بی‌توجهی شود، علاوه بر این بستر رودخانه‌ها و مسیر عبور آب نیز تصرف شده بود. وی با بیان این که پروژه‌های کلیدی آبخیزداری که عامل جذب و ذخیره روان‌آبها در سفره‌های زیرزمینی است نیز با کمبود منابع به رکود رسید و نتیجه این غفلت با خسارت سنگین امسال که بالغ بر ده‌ها هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود همراه بود.

گزارش: فرزانه صدقی

No tags for this post.