تعداد فرزند، از خواسته دل تا جبر زندگی!
ایران در سه دهه اخیر شاهد کاهش چشمگیری در نرخ باروری بوده است. هرچند در دهه کنونی سرعت کاهش باروری نسبت به دهه‌های قبل کمتر است، اما هنوز هم جامعه ما، باروری زیر حد جایگزینی را تجربه می‌کند و این کاهش باروری، در استان‌های توسعه‌یافته چشم‌گیرتر است. در کشورهایی که باروری زیر سطح جانشینی را تجربه می‌کنند، توجه به تمایلات و مطلوب‌های باروری اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا تمایلات و مطلوب‌های باروری عوامل بلافصل در تصمیم‌گیری برای فرزندآوری هستند.
به اعتقاد متخصصان، معمولاً فرض بر این است که تعداد مطلوب فرزند، مبنای رفتار باروری بوده و بر تعداد واقعی فرزند مؤثر است. بر این اساس، افراد سعی می‌کنند مطلوب‌های خود را به واقعیت تبدیل کنند. هرچند ممکن است مطلوب در بستر زمان و شرایط زندگی متحول شده و به‌طور کامل به واقعیت تبدیل نشود، اما تعداد مطلوب فرزند و مقایسه آن با تعداد واقعی، می‌تواند به درک بهتر رفتار باروری کمک کند. دراین‌باره، مطالعات نشان داده‌اند که باروری واقعی، کمتر از ترجیحات اولیه افراد است. لذا بررسی ترجیحات مردم برای فرزندآوری، بینش ما را از روند باروری در آینده ارتقا می‌دهد و ما را در پیش‌بینی روندهای آینده و اتخاذ سیاست‌های جمعیتی یاری خواهد رساند.
در کشورهایی که باروری زیر سطح جانشینی را تجربه می‌کنند، توجه به تمایلات و مطلوب‌های باروری اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا تمایلات و مطلوب‌های باروری عوامل بلافصل در تصمیم‌گیری برای فرزندآوری هستند.
در این خصوص، پژوهشی در کشور ما انجام شده است که هدف از آن، شناخت تعداد مطلوب فرزند به‌عنوان یکی از شاخص‌های ترجیحات باروری در زوجین جوان است، چراکه میزان‌های آینده باروری کشور به‌شدت متأثر از رفتار باروری آن‌ها است.
بدین منظور، محققانی از دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و دانشگاه نیپیسینگ (Nipissing) کانادا، با استفاده از داده‌های پیمایشی مربوط به نیات باروری در شهر تهران، میانگین تعداد مطلوب فرزندان در شرایط واقعی و ایده‌آل زندگی برای کل جمعیت و به تفکیک زیرگروه‌های اقتصادی- اجتماعی جمعیت را مورد مطالعه قرار داده‌اند.
این پژوهش با استفاده از اطلاعات حدود 2300 نفر از زنان و مردان متأهل زیر 36 سال ساکن مناطق 22 گانه شهر تهران اجرا شده است.
نتایج این پژوهش نشان داد که ازنظر افراد تحت بررسی، بین تعداد فرزندان در شرایط زندگی واقعی و شرایط زندگی ایده‌آل تفاوت قابل‌توجهی وجود دارد و چنانچه شرایط کنونی واقعی زندگی، به‌سوی یک شرایط ایده‌آل، تغییر کند، زوجین جوان تعداد فرزندان بیشتری را آرزو می‌کنند.
امیر عرفانی، محقق دانشکده علوم، دانشگاه نیپیسینگ واقع در نورت بی کانادا و همکارش در این رابطه می‌گویند: «بررسی تعداد مطلوب فرزند برحسب ویژگی‌های افراد نشان می‌دهد که تعداد مطلوب فرزندان در گروه‌های سنی و جنسی پاسخگویان تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای ندارد. اما این تعداد برحسب سایر ویژگی‌های پاسخگویان متفاوت است. به‌طوری‌که با افزایش سطح تحصیلات، تعداد مطلوب فرزندان کاهش می‌یابد».
آن‌ها می‌افزایند: «یافته‌های این پژوهش همچنین نشان داد که با افزایش سن ازدواج و همچنین با افزایش درآمد، میانگین تعداد مطلوب فرزندان کاهش می‌یابد. به‌علاوه، با کاهش اهمیت دین در زندگی، میانگین تعداد مطلوب فرزندان در شرایط واقعی و ایده‌آل کاهش می‌یابد. همچنین، میانگین تعداد مطلوب فرزندان برحسب منطقه سکونت افراد متفاوت است. به‌طوری‌که، ساکنین مناطق پایین شهر تهران تعداد فرزندان مطلوب بیشتری را نسبت به ساکنین مناطق بالا و میانی تهران دارند».
این پژوهش به‌روشنی نشان داده است که تعداد مطلوب فرزندان زوجین جوان متأثر از شرایط زندگی آن‌ها شکل می‌گیرد و 
شرایط کنونی زندگی در جامعه شهری تهران و احتمالاً سایر شهرهای بزرگ، موجب محدود شدن ترجیحات باروری و فرزندآوری زوجین جوان شده است.
عرفانی و همکارش معتقدند: «هر چه شرایط زندگی به معیارهای ایده‌آل نزدیک‌تر شود، زوجین جوان مایل‌اند تعداد بیشتری فرزند داشته باشند. ازاین‌رو، هرگونه سیاست‌گذاری جمعیتی که هدف افزایش باروری را مدنظر دارد، ضروری است که به این نکته مهم توجه نماید که تمایلات فرزندآوری و ترجیحات باروری زوجین، به‌شدت متأثر از شرایط اقتصادی و اجتماعی زندگی است. لذا، ارتقای شاخص‌های باروری، منوط به ایجاد شرایط زندگی ایده‌آل، به‌خصوص تسهیل شکل‌گیری خانواده و امنیت شغلی، فرهنگی– اجتماعی و بهداشتی است».
این یافته‌های جالب‌توجه که می‌توانند در اجرای سیاست‌های تشویق موالید از طریق ایجاد تغییرات در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی مؤثر باشند، در نشریه «پایش» چاپ شده‌اند.
پایش، مجله‌ای علمی پژوهشی، وابسته به پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی است که در قالب دوماهنامه منتشر می‌شود.
گزارش: دکتر محمدرضا دلفیه
منبع: عرفانی، آ. و شجاعی، ج. 1397. شرایط زندگی و تعداد مطلوب فرزندان در شهر تهران. پایش، 17(3): 307 – 314.
No tags for this post.
