چگونه در مدرسه از اخلاق سخن بگوییم

در این کارگاه آموزشی، محورهای مختلفی از جمله: چگونه می توان شخصیت اخلاقی تربیت کرد؛ انتظار ما از دانش آموز اخلاق مدار چیست؛ در مواجهه با دو راهی اخلاقی چه می کنید؛ مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.

دکتر شیخ رضایی با اشاره به اهمیت مبحث اخلاق گفت: زمانی که صحبت از "اخلاق" می شود، چیزی که به ذهن متبادر می شود، "نوع رفتار" است. فرد اخلاقی عمدتا براساس نوع رفتار توصیف می شود. اما گاهی اوقات در مورد اخلاق (تصمیم اخلاقی) صحبت می کنیم، اما الزاما با رفتار فرد کاری نداریم. به عنوان مثال، وقتی از اخلاق زیست محیطی صحبت می کنیم، بدان معناست که تصمیم بگیریم از منابعی که باید برای نسل های آینده نیز باقی بماند، به درستی استفاده کنیم.

وی افزود: بنابراین، اخلاق را می توان به دو بخش: فرد فضیلت مند / شخصیت اخلاقی و تصمیم اخلاقی تقسیم بندی کرد. اگر یک نظام آموزشی بدنبال تربیت دانش آموزان موفق باشد، باید به هر دو مقوله شخصیت اخلاقی و تصمیم اخلاقی توجه کند.

همدلی، وجدان، خویشتن داری، احترام، مهربانی، روا داری، انصاف، هسته اصلی شخص اخلاقی را تشکیل می دهند و هر نظام آموزشی باید این فضایل هفتگانه را مدنظر قرار داده و در تلاش برای تقویت این فضایل در دانش آموزان باشد

فرد فضیلت مند / شخصیت اخلاقی  

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به مهمترین فضیلت برای اخلاقی شدن فرد اشاره و تأکید کرد: اصلی که همه جوامع با تمام تفاوت ها روی آن تأکید دارند، قاعده زرین اخلاق است که عنوان می کند: آنچه برخود نمیپسندی، بر دیگری نیز نپسند. آنچه این اصل پیشنهاد می دهد، "حس همدلی" و توانایی نگاه کردن به جهان از چشم دیگران است.

شیخ رضایی بیان داشت: اخلاق از زمانی شروع می شود که فرد، با دیگری ارتباط برقرار کند و این دیگری می توان انسان، حیوان و حتی محیط زیست باشد. رعایت قاعده زرین اخلاق، نیازمند توانایی قرار دادن خود در موقعیت دیگری است که پیش شرط آن، حس همدلی است و این کار، مهمترین مهارتی است که یک نظام آموزشی باید به دانش آموزان و شهروندان آینده جامعه بیاموزد.

وی خاطر نشان کرد: بخشی از حس همدلی، ژنتیکی است و بدلیل سلول های آیینه ای مغز، این توانایی را داریم که احساساتمان، با دیدن احساس دیگران تغییر کند؛ به عنوان مثال، نوزاد با دیدن یا شنیدن گریه نوزاد دیگر، گریه می کند. در عین حال، حس همدلی از طریق فرهنگ، قابل تقویت یا سرکوب شدن است؛ بنابراین، آموزش در افزایش یا کاهش همدلی نقش دارد.

به گفته شیخ رضایی، همدلی، وجدان، خویشتن داری، احترام، مهربانی، روا داری، انصاف، هسته اصلی شخص اخلاقی را تشکیل می دهند و هر نظام آموزشی باید این فضایل هفتگانه را مدنظر قرار داده و در تلاش برای تقویت این فضایل در دانش آموزان باشد.

مهارت های تقویت حس همدلی

شیخ رضایی تأکید کرد: برای تقویت حس همدلی نیازمند شناخت درست عواطف و حس ها (شادی، غم، خشم، تعجب، ترس، نفرت) هستیم. والدین و معلمان می توانند از طریق انجام بازی ها و مهارت های مختلف، به کودکان در شناخت عواطف و احساسات کمک کنند.

• از کودکان بخواهیم در مورد حس های مختلف بنویسند یا آن را نقاشی کنند
• چهره افراد را از مجلات و روزنامه ها بریده و دفترچه ای از چهره افراد با حس های مختلف تهیه کنند
• کارت های بازی با استکرهای چهره درست کنید
• خواندن داستان به شناخت هرچه بهتر حس ها کمک می کند
• دیدن نمایش و تئاتر؛ چراکه نمایش از اثرگذاری بسیار بیشتری برای شناخت حس ها برخوردار است

مراحل رشد اخلاقی کولبرگ

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور تأکید کرد: مراحل رشد اخلاقی براساس نظریه لارنس کلبرگ شامل 3 مرحله ذیل است:

• مرحله پیشامتعارف: 1. تنبیه  2. پاداش / منفعت
• مرحله متعارف:       1. وجود رسوم / قواعد اجتماعی  2. کسب شأن اجتماعی
• مرحله پسامتعارف:  1. رفاه همگانی  2. وجدان

شیخ رضایی افزود: کولبرگ معتقد بود که بهترین راه برای تقویت مهارت "استدلال اخلاقی" در کودکان، مواجهه با دوراهی اخلاقی است. براساس موقعیت دو راهی اخلاقی، از دانش آموزان خواسته می شود که دلایل خود را در مورد خوب یا بد بودن کار توضیح دهند. استدلال اخلاقی به معنای ذکر دلایل درستی یا نادرستی یک موضوع و توانایی نقد کردن نظرات دیگران است. هر معلم می تواند در کلاس درس خود، دو راهی اخلاقی ایجاد کند. به عنوان مثال، معلم علوم می تواند این سوال را مطرح کند که آیا انجام آزمایش های مختلف بر روی حیوانات کار اخلاقی است یا خیر. از این طریق، دانش آموزان با قرار گرفتن در موقعیت دو راهی اخلاقی، دلایل درستی یا نادرستی کار را عنوان می کنند. استدلال اخلاقی، یادگرفتنی است و کار معلم در اینجا آموزش نیست، بلکه نقش وی، تسهیل کننده بحث است.  

 

 

گزارش: فرگل غفاری

No tags for this post.