لزوم توجه بیشتر به هوشمندی فناوری

در دهه­‌های اخیر، فناوری برای جوامع مختلف به یک پدیده مهم و کلیدی تبدیل‌شده است که شناسایی و بررسی تغییرات آن ضروری است.

در ادﺑﯿﺎت ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻓﻨﺎوري، ﺗﻮاﻓﻖ قابل‌ملاحظه‌ای ﺑﺮ اﻫﻤﯿﺖ و ﺿﺮورت ﭘﺎﯾﺶ و پیش‌بینی دﻗﯿﻖ و ﺳﺮﯾﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎي آﯾﻨﺪه و روﻧﺪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎوراﻧﻪ وﺟﻮد دارد. دﻻﯾﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺮﯾﻊ ﻓﻨﺎوري، جهانی‌شدن ﺑﺎزار و رﻗﺎﺑﺖ، اﻓﺰاﯾﺶ نوآوری‌های ﻓﻨﺎوراﻧﻪ و ﮐﺎﻫﺶ ﭼﺮﺧﻪ ﻋﻤﺮ فناوری‌ها اﺳﺖ. ﻟﺬا،ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ سازمان‌ها به‌منظور ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ و فرصت‌های ﻓﻨﺎوراﻧﻪ و ﺑﻬﺒﻮد تصمیم‌گیری‌های مربوطه در ﯾﮏ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﺘﻐﯿﺮي، امری است که توسط متخصصین ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد می‌شود.

ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي فناوری عبارت است از فعالیت‌هایی ﮐﻪ ﺑﺎ جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل و ﺍﺷﺎﻋﻪ ﺍﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﺑﯿﻨﺸﯽ ﻻزم و به‌موقع رﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﻧﺪﻫﺎ و واقعیت‌های موﺟﻮد فناورانه (ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ و فرصت‌ها) ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺍﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده و بدین‌وسیله، ﺍز ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي  تصمیم‌گیری و ﺑﺮﻧﺎمه­‌رﯾﺰي در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ می‌کند.

ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي فناوری عبارت است از فعالیت‌هایی ﮐﻪ ﺑﺎ جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل و ﺍﺷﺎﻋﻪ ﺍﻃﻼﻋﺎت ﻣﺮﺗﺒﻂ و ﻣﻨﺎﺳﺐ، ﺑﯿﻨﺸﯽ ﻻزم و به‌موقع رﺍ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﻧﺪﻫﺎ و واقعیت‌های موﺟﻮد فناورانه (ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎ و فرصت‌ها) ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺍﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده و بدین‌وسیله، ﺍز ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي  تصمیم‌گیری و ﺑﺮﻧﺎمه­‌رﯾﺰي درزمینهٔ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ می‌کند.

ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ موردتوجه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان زﯾﺎدي قرارگرفته و از جنبه‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ موردبررسی واقع‌شده اﺳﺖ. آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ یافته‌ها و دﺳﺘﺎوردﻫﺎي اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان، می‌تواند ﺳﻬﻢ ﺑﺴﺰاﯾﯽ در درک و ﻓﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

پژوهشگران دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه صنعتی مالک اشتر در همین خصوص و در یک مطالعه مروری به ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري شامل ﺗﻌﺎرﯾﻒ، ﺳﺎﺧﺘﺎر، ﻓﺮآﯾﻨﺪ، ﺑﺎزﯾﮕﺮان، روش‌ها و اﺑﺰارﻫﺎي آن پرداخته‌اند.

دکتر مصطفی صفدری رنجبر، از محققین اصلی این پژوهش در گفت‌وگو با خبرنگار سینا پرس و در تعریف هوشمندی فناوری گفت: بحث هوشمندی فناوری به‌طورکلی به این مفهوم اشاره دارد که سازمان­‌ها باید نسبت به اتفاقاتی که در محیط اطرافشان درزمینهٔ فناوری رخ می‌­دهد حساس باشند و همواره در این جهت حرکت کنند که بتوانند سطح شناخت و آگاهی خود را نسبت به وقایع و روندهای فناورانه محیط اطراف ارتقا دهند. به این دلیل که جهان اطراف در همه حوزه‌­ها درگیر تغییر و تحولات گسترده­ است. یکی از آن‌ها حوزه فناوری است که هم بر سایر حوزه‌­ها تأثیر می­‌گذارد و هم از سایر حوزه­‌ها تأثیر می­‌پذیرد. لذا لازم است سازمان­‌ها (اعم از صنایع دولتی و صنایع خصوصی) سطح آگاهی و شناخت خود از وقایع حوزه فناوری که در محیط اطراف رخ می‌­دهد را بالا ببرند و خروجی بحث هوشمندی فناوری را در تصمیم­‌گیری­‌ها و برنامه‌­ریزی‌­های خود درزمینهٔ فناوری به‌کارگیرند.

در این پژوهش، ابتدا 40 ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺍﺯ ﻧﺸﺮﯾﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻋﻠﻤﯽ و ﺑﺮﺧﯽ کتاب‌های ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺧﺎﺭﺟﯽ و ﻓﺎﺭﺳﯽ، بررسی شدند. سپس ﯾﮏ دسته‌بندی ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ ﺑﺮ روي ﻣﻘﺎﻻت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺑﺨﺶﻫﺎي مختلف اشاره‌شده، شکل گرفت.

نتایج این پژوهش نشان داد که جهانی‌شدن ﻓﻨﺎوري و ﻧﺮﺥ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﻐﯿﯿﺮﺍت ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ، ریسک‌هایی را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺍﺳﺖ شرکت‌های فناوری محور با آن‌ها روﺑﺮو ﺷﻮند ﺗﺸﺪﯾﺪ می‌کند. لذا ﺑﺮﺍي رﺳﯿﺪن ﺑـﻪ تصمیم‌های ﮐﺎرﺍ و ﺍﺛﺮﺑﺨﺶ ﺩر ﺣـﻮزه ﻓﻨﺎوري، می‌بایست ﺩر رﺍﺑﻄﻪ  ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮﺍت ﻣﺤﺼﻮل، ﻣﻮﺍﺩ، ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎ و فناوری‌های ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ کسب‌وکار آﮔﺎه ﺑﻮﺩ.

محققین بر اساس نتایج این پژوهش همچنین اشاره‌کرده‌اند که ﭘﺎﺳﺨ‌ﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ و ﮐﺎﻫﺶ ریسک‌های ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن می‌تواند به‌اندازه زﯾﺎﺩي ﺍز ﻃﺮﯾﻖ به کار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﻫﻮﺷﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوري ﺍﺛﺮﺑﺨﺶ ﺍﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮﺩ ﮐﻪ ﻫﺸﺪﺍرﻫﺎي ﻻزم رﺍ ﺳﺮﯾﻌﺎً ﺍﻋﻼم ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖﻫﺎي ﻓﻨﺎورﺍﻧﻪ ﺟﺪﯾﺪ رﺍ ﺍرزﯾﺎﺑﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ.

صفدری رنجبر در پاسخ به سؤالی در خصوص دلیل اصلی ناهماهنگی و عدم رغبت شرکت­ها و سازمان‌­های کشور ما (اعم از خصوصی و دولتی) به‌پیش رفتن با فناوری­‌های روز تأکید کرد: این مشکل در دو سطح بیرونی و سطح زیرین قابل‌بررسی است. سطح بیرونی به ابزارها و روش­ها برمی‌­گردد؛ یعنی سازمان­ها و صنایع رغبت و تمایل دارند که همگام با فناوری روز جلو روند، ولی ابزارهای لازم را ندارند یا روش مؤثر را نمی‌­دانند. اگر مشکل فقط درزمینهٔ ابزارها باشد صنایع می‌­توانند دست به نوآوری­‌های فناورانه زده و محصولاتی باکیفیت بهتر و هزینه کمتر تولید کنند و وارد بازارهای رقابتی داخلی و جهانی شوند. اما مشکل اصلی یک مشکل کاملاً ریشه‌­ای (سطح زیرین) است و به مشکلات موجود در جامعه در حوزه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی برمی­‌گردد.

وی افزود: به‌طورکلی ضعف ما در حوزه‌­های فناوری ریشه در ضعف ما در حوزه‌­های صنعت دارد؛ یعنی صنعت ما یک صنعت پیشرفته، توسعه‌یافته و به‌روز نیست و خود این موضع به اقتصاد ما برمی­‌گردد، چون اقتصاد کشور ما یک اقتصاد منبع محور بوده و به منابع زیرزمینی وابسته است و خیلی متکی بر دانش و بهره­‌وری نیست. به‌طورکلی مشکلات حوزه اقتصادی ما ریشه در فرهنگ و مسائل اجتماعی دارد و افراد سودجویی وجود دارند که دنبال پول راحت هستند. درواقع در کشور ما تولید، کار علمی و کار مبتنی بر دانش اصالت ندارد و کارهایی از جنس دلالی، سفته‌بازی و … ترجیح داده می­‌شود. درواقع افراد یا صنایع به‌جای مواجه‌شدن با ریسک­‌ها و چالش‌­های تولید، کالاهای بی‌کیفیت خارجی را وارد بازار کرده و پول راحت به دست می­‌آورند. این موضوع به سیاست­‌های کلان دولت برمی­‌گردد که جلوی این روند را گرفته و به تولید داخلی و توسعه صنایع داخلی بهای بیشتری دهند.

با توجه به نتایج حاصل از مطالعات قبلی و این مطالعه، مجریان این پژوهش به مدیران پیشنهاد داده‌اند که ابزارها و افراد مناسب را برای هر یک از سبک‌­های مختلف سیستم هوشمندی فناوری انتخاب کنند. به‌علاوه مأموریت‌ها و اهداف نظام هوشمندی فناوری را در سازمان خود مشخص کرده و ساختار مناسب را برای این نظام انتخاب کنند. این مدیران همچنین بایستی از افراد مناسب با دانش و مهارت لازم برای فرآیند هوشمندی فناوری بهره بگیرند.

صفدری رنجبر در پاسخ به این سؤال که آیا ابزارهای موردنیاز هوشمندی فناوری در سازمان­‌ها و نهادهای کشور وجود دارد؟ پاسخ داد:سیستم­‌های فناوری، کلی هستند و خیلی مرتبط با فرهنگ یک کشور خاص نیستند. لذا تفاوت­‌ها و تمایزها، بیشتر به ویژگی­‌های فنی برمی­‌گردد. نکته مهمی که وجود دارد این است که بحث هوشمندی فناوری را می­‌توان در سطوح مختلف مانند سطح ملی، سطح بخش (صنایع مختلف) و سطح کسب‌وکارها و شرکت­‌های خصوصی و دولتی موردبحث و بررسی قرارداد. یعنی کسب‌وکارهای موجود (شامل خصوصی و دولتی) می­‌توانند در سطح تجارت و کسب‌وکار خاص خود بحث هوشمندی فناوری را  طراحی، پیاده­‌سازی و اجرا کنند. از طرفی نهادهایی مانند معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری یا حتی سایر نهادها می­‌توانند در سطح کلان یک نظام هوشمندی فناوری ملی را طراحی کنند. هرچند در سطح بخش، بحث نظام­‌های هوشمندی فناوری تحت عناوین دیگری در حال اجرا است، مثلاً در وزارت نفت بخش رصدخانه فناوری وجود دارد.

این محقق افزود: گاهی اوقات هوشمندی فناوری تحت عناوین مختلفی وجود دارد مثلاً در بحث رصدخانه فناوری، آینده‌­نگاری فناوری و ترسیم نقشه­‌های راه فناوری کارهایی از جنس هوشمندی فناوری در حال انجام است. درواقع نهادهای دولتی و نهادهای متصدی بحث علم و فناوری می­‌توانند در سطح کلان کشوری بحث هوشمندی فناوری را انجام داده و به صنایع کشور جهت دهند و آن‌ها را در مسیر مدنظر و همگام با صنایع روز دنیا هدایت کنند. همچنین بنگاه­‌ها، بخش‌­ها و حتی شرکت­‌های کوچک نیز می‌­توانند این نظام هوشمندی فناوری را برای خود طراحی و اجرا کنند. البته اگر این اتفاق به‌صورت نظام­‌مندتر رخ دهد کارایی و اثربخشی بیشتری خواهد داشت.

گفتنی است نتایج مطالعه مروری فوق به‌صورت مقاله‌ای علمی پژوهشی در دو فصلنامه «توسعه تکنولوژی صنعتی» وابسته به پژوهشکده توسعه تکنولوژی جهاد دانشگاهی به چاپ رسیده است.

 

گزارش و گفت وگو: محمدرضا دلفیه

منبع: صفدری رنجبر، م. و همکاران. 1396. ﻣﺮوﺭي ﺑﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻫﻮﺷـــﻤﻨﺪي ﻓﻨﺎوﺭي (ﺗﻌﺎﺭﯾﻒ، ﺳـــﺎﺧﺘﺎﺭﻫﺎ، ﻓﺮآﯾﻨﺪ، ﺑﺎﺯﯾﮕﺮان، ﺭوشﻫﺎ و اﺑﺰاﺭﻫﺎ). توسعه تکنولوژی صنعتی، 30: 58-47.

No tags for this post.