دنباله‌داری عظیم در منظومه‌ای دوردست
گروهی از ستاره شناسان با کمک تلسکوپ فضایی هابل موفق شدند تا برای نخستین بار شاهد دریده شدن و سقوط هسته دنباله‌داری عظیم به درون یک کوتوله سفید باشند.
بررسی‌های دقیق‌تر از این دنباله‌دار دوردست، نشان از آن دارد که ساختار مواد تشکیل‌دهنده هسته این دنباله‌دار شباهت زیادی به ساختار هسته دنباله‌دار معروف هالی در منظومه شمسی ما دارد؛ اما این شباهت نباید باعث شود تا این دو را یکسان تصور کنیم. دنباله‌دار سقوط کرده در جو این کوتوله سفید جرمی معادل 100 هزار برابر جرم هالی در منظومه شمسی دارد.
کشف این دنباله‌دار زمانی اتفاق افتاد که گروهی از دانشمندان، در حال مطالعه کوتوله سفیدی به نام WD 1425 540 بودند. این بازمانده ستاره‌ای فوق چگال، در فاصله 170 سال نوری از زمین و در راستای صورت فلکی عوا (گاوران) قرار دارد. برای مطالعه این کوتوله سفید، تلسکوپ فضایی هابل و رصدخانه زمینی کِک به خدمت گرفته شدند. هنگام بررسی داده‌های جمع‌آوری شده از این کوتوله سفید بود که محققان متوجه شدند، جرمی مشابه با یک دنباله‌دار عظیم در حال سقوط به سمت این ستاره است و همزمان با نزدیک شدن به آن، هسته این جرم ازهم‌گسیخته شده و به قطعات متعددی تقسیم می‌شد.
بررسی طیفی این جرم نویافته نشان از آن داشت که باوجودی که جرم این هسته غول‌پیکر 100 هزار برابر جرم هسته دنباله‌دار هالی در منظومه شمسی است اما هردوی آن‌ها دارای ترکیب مشابهی هستند.
تحلیل طیف‌های تهیه‌شده از این جرم نشان می‌دهد که این هسته از هم دریده شده درون خود دربردارنده موادی بوده که برای شکل‌گیری حیات ضروری به شمار می‌رود. موادی مانند کربن، اکسیژن، گوگرد و حتی نیتروژن به مقدار قابل‌توجهی در هسته این دنباله‌دار بیگانه شناسایی‌شده است.
این برای نخستین بار است که دانشمندان توانسته‌اند نشانه‌ای از نیتروژن را درون اجرامی که به سمت یک کوتوله سفید در حال سقوط هستند شناسایی کنند.
پیش‌ازاین دانشمندان موفق شده بودند سقوط اجرامی مانند سیارک‌ها یا بقایای سنگی به سمت کوتوله‌های سفید را شناسایی و ثبت کنند؛ اما این نخستین باری است که آن‌ها موفق به شناسایی جرمی یخی و دنباله‌دار مانند شده‌اند که در حال فروافتادن بر چنین بازمانده ستاره‌ای چگالی است.
وجود چنین دنباله‌داری که در حال سقوط به سمت این کوتوله سفید است نشان از آن دارد که برخی از اجرام یخی منطقه کمربند کویی پر این ستاره (و همچنین ابر اورت احتمالی اطراف آن) توانسته‌اند از دل فرآیندهای پرآشوب پایان عمر ستاره مادر خود جان سالم به درببرند.
این کوتوله سفید زمانی دور ستاره‌ای شبیه به خورشید ما بوده است که با به پایان رساندن سوخت هیدروژن در هسته خود، فرآیند خروج از رشته اصلی را آغاز کرده است. در این فرآیند ابعاد ستاره شروع به افزایش کرده و آن را به یک غول سرخ بدل کرده است. در این مرحله ستاره لایه‌های بیرونی جو خود را ازدست‌داده و هسته باقی‌مانده آن بر روی خود آوار شده و به جرمی کم‌حجم ولی پرجرم بدل شده است که آن را به نام کوتوله سفید می‌شناسیم.
چنین آینده پیش روی خورشید ما نیز قرار دارد و حدس زده می‌شود چیزی در حدود 5 میلیارد سال دیگر فرآیند خروج خورشید از رشته اصلی و تبدیل آن به غولی سرخ و درنهایت کوتوله سفید، آغاز شود.
این گروه از دانشمندان همچنین به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که چطور جسمی با این جرم از مدار پایدار خود خارج‌شده و مسیر خود به‌سوی کوتوله سفید مرکزی را آغاز کرده است. این تغییر مداری که آغازگر این سفر بی‌پایان برای این دنباله‌دار بوده، احتمالا در اثر تأثیر گرانشی جسمی – فعلاً ناشناخته – در این منظومه دوردست اتفاق افتاده است. شاید یکی از سیاره‌های منظومه اطراف این ستاره از فرآیند تبدیل آن به کوتوله سفید جان سالم به دربردهاست و اکنون عامل این تغییر مداری برای هسته دنباله‌دار شده است. احتمال دیگر این است که گذر ستاره‌ای از نزدیکی این منظومه باعث ایجاد اختلال در ابر اورت اطراف کوتوله سفید شده و این هسته را به سمت آن روانه ساخته است و شاید ترکیبی از هر و رویدادهای بالا عامل آغاز این‌چنین سفری بوده باشند.
–
پوریا ناظمی
منبع و تصویر: HST/NASA/ESA
No tags for this post.
