والدین برای کتاب بچه ها وقت و بودجه بگذارند

مطالعه و کتابخوانی والدین چقدر در تشویق فرزندان به مطالعه تأثیرگذار است؟

مهمترین افرادی که در زندگی فرزندان وجود دارند، والدین هستند که بیشترین تأثیرگذاری را در زندگی آنها دارند. هر رفتار مثبتی که می خواهیم به فرزندان یاد بدهیم، به پدر و مادر می گوییم که بصورت غیرمستقیم آن رفتار را خودشان انجام دهند؛ مثلا وقتی می خواهیم مسواک زدن را به کودک یاد بدهیم، دائما به بچه نمی گوییم که مسواک بزن! والدین خودشان بایستی این کار را انجام دهند و با این رفتار غیرمستقیم، بچه ها از والدین الگوبرداری می کنند.

اگر پدر و مادر اهل خواندن کتاب، مجله یا روزنامه نباشند و تفریحاتشان چیزی دیگری باشد، فرزندان چطور باید کتابخوانی را یاد بگیرند؟ چطور باید ارزش کتاب خواندن را یاد بگیرند؟ مسأله مهم این است که کتاب خواندن در سنین پیش دبستانی و اوایل دبستان، رابط مستقیمی با پیشرفت تحصیلی و ایجاد علاقه به درس دارد و منشأ آن، رفتار والدین و محیطی است که در خانه ایجاد می شود. گرایشات و تفریحات پدر و مادرها بسیار مهم هستند؛ مخصوصا پدرها نقش تعیین کننده ای دارند، چراکه اکثرا دور از کتاب و مجله هستند و بیشتر با تلویزیون و موبایل سرگرم هستند.

وابستگی بیش از حد فرزندان به ابزار الکترونیکی مثل موبایل، تبلت و رایانه، یکی از مشکلات اساسی والدین محسوب می شود. در این شرایط والدین چطور می توانند کودکان را به کتابخوانی علاقه مند کنند؟

مشکل ما در همه این زمینه ها در گام اول با والدین است، یعنی اولین کار الگو دادن است. وقتی خود والدین دائما با موبایل و تبلت و سریال سرگرم هستند، چطور می خواهند به فرزندانشان بگویند که این کارها را نکنند. رفتاری که ما خودمان انجام می دهیم، نمی توانیم به بچه بگوییم انجام نده؛ بنابراین تأثیرگذاری از رفتار والدین مهمترین عامل است.

دومین مسأله تأثیرگذار، نداشتن برنامه برای سرگرم کردن بچه هاست. پدر و مادرها چون قادر به سازماندهی اوقات فراغت بچه ها نیستند، موبایل را در اختیار بچه ها قرار می دهند. اگر وقت نگذاریم یا اگر فکر نکنیم که الان بچه چه کاری باید انجام دهد و دائما بگوئیم خودت برو بازی کن، این اتفاق (وابستگی به ابزار الکترونیکی) می افتد.

متاسفانه نتایج تحقیقات ما در دانشگاه شهید بهشتی نشان داده، خانواده های ایرانی در تفریح خانوادگی مشکل دارند و نمی توانند مساله تفریح خانوادگی را مدنظر قرار دهند، در نتیجه بچه ها خودشان به دنبال سرگرم کردن خود با آسان ترین راه یعنی تلویزیون و موبایل هستند.

وقتی خود والدین دائما با موبایل و تبلت و سریال سرگرم هستند، چطور می خواهند به فرزندانشان بگویند که این کارها را نکنند.

از سوی دیگر، خیلی وقت ها خود والدین هستند که تبلت و موبایل را در اختیار بچه قرار می دهند تا ساکت باشد تا آنها بتوانند استراحت کنند یا تلویزیون ببینند؛ این مشکل از رفتار خود والدین ناشی می شود. ما نمی توانیم هر وقت خودمان کار داریم، موبایل را در اختیار بچه قرار دهیم و هر وقت نخواستیم، بگوییم بگذار کنار.

بچه ها موجوداتی هستند که در این سن تحت تأثیر رفتار والدین هستند؛ اگرچه هر چه بزرگتر می شوند، تحت تأثیر محیط اجتماعی قرار می گیرند، ولی پایه رفتاری کودک، والدین است.

مسأله دیگر، قرار گرفتن بچه ها در محیط مناسب است؛ مثلا عضویت در کتابخانه های مخصوص کودکان. والدین باید وقت بگذارند و کودکان را ببرند تا کتاب امانت بگیرند. این کارها هم ارزش کتاب خواندن را بیشتر می کنند و هم تأثیرگذار هستند.

والدین باید وقت و بودجه برای کتاب بگذارند؛ یعنی برای کتاب بچه ها تقریبا هیچ وقت نباید نه گفت یا اینکه محدودیت های کمی برای بچه ای که می خواهد کتاب بخرد، گذاشت. خود والدین هم باید وقت بگذارند و با بچه ها کتاب بخوانند. پدر و مادرها اغلب توقع دارند که بچه خودش برود و کتاب بخواند؛ چنین چیزی نمی شود.

متخصصان توصیه می کنند که مادران باردار برای جنین کتاب بخوانند. این مسأله چقدر بر میزان رشد ذهنی کودک تأثیر می گذارد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت در رشد کودک چند محیط تاثیر گذار وجود دارد: محیط قبل از تولد و محیط بعد از تولد. هر عاملی و محرکی در محیط قبل از تولد، بشدت روی جنین تأثیرگذار است و کتاب خواندن هم می تواند یکی از این محرک ها باشد.

نتایج تحقیقات در دانشگاه شهید بهشتی نشان داده، خانواده های ایرانی در تفریح خانوادگی مشکل دارند و نمی توانند مساله تفریح خانوادگی را مدنظر قرار دهند، در نتیجه بچه ها خودشان به دنبال سرگرم کردن خود با آسان ترین راه یعنی تلویزیون و موبایل هستند.

همانطور که یک محیط پر تشنج و پر استرس، بر روی جنین تأثیر گذاشته و بعدها می تواند باعث برخی مشکلات روانشناختی، ارتباطی یا عاطفی شود، کتاب خواندن هم می تواند بر روی بعد ارتباطی جنین- مادر و افزایش اطلاعات ودانش و هوش کلامی کودک تأثیر  بگذارد.

تحقیقات زیادی انجام شده اند که نشان می دهند، هر محرکی بر روی هوش و توانایی های ذهنی – ارتباطی جنین تأثیر می گذارد. کتاب خواندن را یک محرک می دانیم که حتما روی جنین تأثیر می گذارد، ولی شاید مستقیما روی هوش تاثیرگذار نباشد، بلکه بر روی دامنه ای از توانایی های بچه تأثیر می گذارد و گسترده تر از هوش است.

آیا کتاب خوانی یا استفاده از روش هایی مثل قصه گویی برای کمک به درمان کودکان دچار اختلال عدم تمرکز یا بیش فعالی تأثیرگذار است؟

بیش فعالی چند بعد دارد؛ یک بعد شیطنت های بسیار زیاد است، یک بعد تکانش گری است و یک بعد عدم تمرکز است. بستگی به این دارد که بچه در چه بعدی دارای مشکل است. اینکه مستقیما بگوییم کتاب خوانی باعث می شود که بچه های دچار بیش فعالی مشکل شان حل می شود، چندان از نظر علمی پذیرفته نیست؛ ولی این که در برنامه درمانی برای بچه های بیش فعال از کتاب خواندن و قصه خواندن کمک بگیریم، قابل قبول تر است. 

مخصوصا در مورد بچه های بیش فعالی که تکانش گری دارند، یعنی کنترل رفتاری- هیجانی ندارند و نمی توانند ارتباطات شان را خوب تنظیم کنند، مجموعه کتاب هایی برای این کودکان هست که می تواند به شناخت احساسات و کنترل رفتارها کمک کند. با استفاده از این کتاب ها می توان بصورت غیرمستقیم و به مرور زمان، یکسری از رفتارها را به کودک آموخت.

این روند یک پرسه درازمدت است که در کنار انواع مداخلات درمانی، حتما تأثیرگذار خواهد بود. البته این مسأله بستگی به این دارد که سطح مسأله کودک چقدر باشد و در کدام بعد مشکل داشته باشد.

به عنوان یک روانشناس کودک و نوجوان، چه نوع کتاب هایی را به والدین توصیه می کنید؟ آیا کتاب های ترجمه شده بهتر هستند یا کتاب های داخلی؟

بهتر است که کتاب ها را داخلی و خارجی نکنیم. اصولا در زمینه کتاب کودک، کم کار شده است یا اگر هم زیاد است، بدرستی طبقه بندی نشده اند. بطورمثال، مرجعی نداریم که بگوید از این سن تا این سن، این کتاب برای این اختلال یا این مشکل، یا برای اینکه مهارت های اجتماعی یاد بگیرید، این کتاب ها مفید هستند. شاید اولین کاری که ما روانشناسان باید مدنظر قرار دهیم، فراهم کردن چنین طبقه بندی از کتاب های موجود است. توصیه من این است که مادران اطلاعات خودشان را در مورد کتابهای مختلف و سودمندی هر یک از آنها، در فضاهای اجتماعی به اشتراک بگذارند.

در هر دوره سنی، بچه یک تکلیف تحولی دارد و براساس آن تکلیف تحولی و بسته به علائق کودک، باید کتاب ها را انتخاب کرد. در هر دوره تحولی یک سری اتفاقات مهم برای بچه روی می دهد و والدین باید نسبت به این مسأله هوشیار باشند، چرا که همه اینها به آموزش و پیشگیری نیاز دارند.

والدین باید کتاب هایی را انتخاب کنند که که با مسأله فرزندشان همخوان تر باشد و به اتفاقات همان دوره (تحولی) بپردازد؛ مثلا سن 8-7 سالگی سن دوستیابی است و می توان کتاب هایی را انتخاب کرد که منطبق با این نیاز است و مهارت های ارتباطی را آموزش می دهد؛ یا پیش از نوجوانی، کتاب هایی که بلوغ را توضیح می دهند، تهیه کرد. کتاب های آزاد مثل قصه، داستان و کتاب هایی که هوش و تخیل بچه را بیشتر می کنند، همیشه مفید هستند و توصیه می شوند.

حتما از 3-2 سالگی، کتاب هایی که هیجان های مختلف را به بچه می آموزد، برای کودک بخوانید؛ کتاب هایی در مورد خشم، ناراحتی، تنهایی، ترس، دلتنگی. این کتاب ها به بچه ها آموزش می دهند تا احساسات شان را بهتر بشناسند.

چه توصیه ای به والدین دارید تا بتوانند انگیزه کتابخوانی را در فرزندان تقویت کنند؟

موبایل ها را کنار گذاشته و کتاب دست بگیرند! با معضل موبایل در خانواده ها روبرو هستیم. خانواده ها باید ساعت خاصی را به مطالعه اختصاص دهند؛ لازم نیست که این زمانی طولانی باشد، مثلا یک ربع یا 20 دقیقه.

در این ساعت مشخص، همه اعضای خانواده موبایل ها را کنار گذاشته و تلویزیون را خاموش کنند و کتاب بخوانند. همه اعضای خانواده، مخصوصا پدرها در این زمان مشخص مطالعه کنند؛ از این طریق فرهنگ مطالعه در خانواده رسوخ می کند و مشکل بی علاقگی بچه ها به درس و یادگیری هم کمتر می شود.

 

گفتگو: معصومه سوهانی

 

No tags for this post.