چرا سیاره عطارد از مقابل خورشید گذر میکند؟

بنابراین طبیعی است که هر بار این دو سیاره از میان زمین و خورشید عبور کنند و به اصطلاح به مقارنه سفلی برسند شاهد عبور آنها از مقابل قرص خورشید باشیم. شاید روی صفحه کاغذ این اتفاق رخ بدهد اما در واقعیت این گونه نیست مدارهایی که زهره و عطارد بر روی آنها میچرخند بر صفحه ای که زمین روی آن خورشید را دور میزند و ما آن را مدار دایره البروج میشناسیم منطبق نیستند. مدار عطارد حدود 7 درجه با این صفحه زاویه دارد و به همین دلیل هم دو دایره مدار عطارد در آسمان و دایره البروج ،تنها در دونقطه همدیگر را قطع میکنند. نقاطی که به گره های مداری معروف هستند. بدین ترتیب به جای اینکه هر بار که سیاره عطارد یک دوره تناوب هلالی اش دور خورشید را انجام می دهد شاهد گذر باشیم در هر قرن تنها 12 یا 13 بار چنین  فرصتی را به دست می آوریم. البته که این عدد برای سیاره زهره که همین وضعیت را دارد کمتر از این مقدار است. طبیعتا این دو نقطه در فاصله زمانی شش ماه از همدیگر قرار دارند اما به دلیل کشیدگی مدار عطارد ،گذرها به تعداد یکسانی میان این دو نقطه تقسیم نشده اند. دلیل  آن هم به این اصل ساده حرکت های مداری بر میگردد که سیاره زمانی که در حضیض مداری و در فواصل نزدیک به خورشید قرار دارد با سرعت بیشتری نسبت به زمانی که در اوج مداری قرار دارد حرکت می کند .در طی هفت قرن یعنی از سال 1601 تا 2300 در مجموع 94 بار گذر عطار رخ میدهد که ازاین بین 31 مورد آن در ماه می (اردیبهشت) و 63 مورد آن در ماه نوامبر(آبان) خواهد بود.

به بهانه گذرعطارد، سیاوش صفاریان پور در برنامه نوزدهم اردیبهشت ماه چرخ ، با نفیسه نعیمی پور و کاظم کوکرم صحبت کرده است.

گذر عطارد ساعت 15:41 دقیقه به وقت تهران شروع میشود.آیا این پدیده در همه جای ایران دیده میشود؟

بله، تقریبا در همه جای ایران دیده میشود وتا غروب آفتاب ادامه خواهد داشت و آفتاب هنگامی که عطارد از رو به روی آن در حال گذر است غروب خواهد کرد.

یعنی پایان رویداد را نخواهیم دید؟

پایان رویداد به وقت ایران ساعت 23:12 است.

پس حدود 7 ساعت طول خواهد کشید؟ ما معمولا انتظار داریم خورشید گرفتگی ها 2 الی 3ساعت و لحظه رویت آن 1الی2 دقیقه باشد پس این یک خورشید گرفتگی طولانی محسوب میشود.

به این دلیل که اندازه عطارد بسیار کوچک است و همانند یک خال روی خورشید دیده می شود. بنابراین طی کردن مسیر زمان بیشتری طول می کشد و معمولا چندین ساعت به طول می انجامد.

این رویداد را با چشم غیر مسلح به صورت واضح و شفاف مشاهده میکنیم یا به ابزار اپتیکی و تلسکوپ نیاز داریم؟

قرص عطارد به قدری کوچک است که با چشم غیر مسلح حتی با وجود اینکه از عینک مناسب هم استفاده کنیم قابل مشاهده نیست. حداقل به یک تلسکوپ یا دوربین دو چشمی نیاز داریم که حتما باید بر روی آن یک فیلتر مناسب نصب شده باشد. امکان دارد نگاه کردن به خورشید عواقب خطرناکی برای چشم ها و بینایی ما داشته باشد. فقط کافی است فیلتری از نوع فیلترهای بادر که در فروشگاههای معتبر موجود است استفاده کنیم.

اگر علاقمندان این فیلتر را روی دوربین دوچشمی که همان دوربین شکاری است نصب کنند، دوربین را بر روی سه پایه قرار دهند و خورشید را نگاه کنند یک خال بسیار کوچک روی خورشید خواهند دید که از وسط خورشید کمی پایین تر قرار دارد و در کنار آن یک لکه دیگر هم وجود دارد که آن لکه خورشیدی است . باید مراقب باشیم که عطارد را با لکه های خورشیدی اشتباه نگیریم.

این لکه ها با سیاره عطارد از نظر ظاهری شبیه هستند؟

لکه ها به صورت بسیار نامنتظم هستند به طوری که قسمتی تیره تر و قسمتی روشن تر است . لکه هایی که در خورشید مشاهده میکنیم نواحی روی خورشید هستند که قدری دمای پایین تری نسبت به سایر نقاط خورشید دارد. دمای سطح خورشید حدود 6000 درجه است و در قسمت هایی که لکه ها وجود دارند در قسمت مرکزی آنها کمی تیره تر دیده می شوند که به آنها سایه می گویند که دمای آن حدود 4500 درجه است و اطراف آن که تقریبا نیم سایه وجود دارد که نام آنها همان نیم سایه است.حدود 4800 ، 5000 درجه دما دارد و در حقیقت دمای کمتری دارد . این نواحی باعث شده که نور کمتری داشته باشند  و به همین دلیل از دید ما زمینی ها، بسیار تاریک تر به نظر آیند. در حالی که یک لکه خورشیدی به تنهایی 50 برابر ماه بدر نور دارد اما نسبت به سایر نواحی خورشید کم نور تر هستند.

فردا این لکه ها تقریبا در میانه بالای خورشید دیده می شوند اما گذر از کدام نقطه اتفاق می افتد؟

فرض کنید یک قرص کامل خورشید باشد و شمال و جنوب و شرق و غرب آن را مشخص نمایید در قرص خورشید استوای سماوی تقریبا با استوای زمین منطبق و هم راستا است .

چرا خط استوا خورشید را نصف نکرده است؟

نصف کرده اما مقداری کج است زیرا محور کره زمین نسبت به خط شمالی زمین 23 درجه اختلاف دارد و در واقع این با استوای ما در یک راستا است .لکه خورشیدی فردا تقریبا در شمال غربی خورشید است . برای مشاهده گذر باید جنوب خورشید را نگاه کنیم .ساعت 15:41 دقیقه عطارد سمت شرق خورشید متمایل به پایین است و به صورت یک نقطه بسیار کوچک دیده می شود و که به آن تماس اول میگویند یعنی زمانی که لبه غربی عطارد با لبه شرقی خورشید مماس می شوند .

عطارد با خورشید حدود 68 میلیون کیلومتر فاصله دارد و زمین با خورشید حدود 150 میلیون کیلومتر فاصله دارد.

بسیاری از تصاویر موجود در فضای مجازی معمولا به اشتباه عکس عبور زهره به جای عبور عطارد نمایش میدهند.

آخرین مرتبه چه زمانی گذر زهره را مشاهده کردیم ؟

آخرین بار سال 91 گذر زهره را مشاهده کرده ایم و دیگر هم نخواهیم دید. زیرا گذر بعدی سال 1496رخ خواهد داد .یعنی بیشتر از 100 سال دیگر زمان میبرد .

اگر فردا گذر عطارد را مشاهده نکنیم زمان گذر بعدی چه وقتی است؟

 اگر فردا گذر عطارد را نتوانیم ببینیم سه سال دیگر در تاریخ 20 آبان 1398 این شانس را خواهیم داشت. البته نواحی غربی کشور هنگام غروب خورشید در شرایط بدی این گذر را مشاهده میکنند و با وجود ابر و ریزگردها امکان اینکه نتوانیم گذر را مشاهده کنیم بسیار زیاد است .

 چطور میتوانیم با دوربین شکاری گذر عطارد را مشاهده کنیم؟

میتوانیم با روش تابش غیر مستقیم این کار را انجام دهیم به طوری که دوربین شکاری را روی چهار پایه قرار دهیم و بعد یک کاغذ را زیر انعکاس نور خروجی از دوربین قرار دهیم.

سه دقیقه طول میکشد که عطارد به صورت کامل وارد قرص خورشید شود در لحظه ای که نقطه شرقی آن با لبه شرقی خورشید مماس میشود را تماس دوم می گوییم نکته ای که وجود دارد این است که لحظه تماس اول و دوم برای منجمان بسیار اهمیت دارد و پدیده ای ایجاد می شود که به آن قطره سیاه میگویند .درواقع زمانی که عطارد از لبه خورشید جدا شود به شکل بادامی شکل و یک قطره است و با تلسکوپ بسیار قوی قابل رویت می باشد.

البته تا حدی با توجه به گذر زهره اعتقاد بر این است که قطره  سیاه در اثر کیفیت بد اپتیکی یا وضعیت بد جوی به وجود می آید و فردا مشخص میشود که در لحظه گذر عطارد ما میتوانیم شاهد این قطره سیاه باشیم یا خیر

اگر عکس برداری هر ده دقیقه یکبار انجام شود مسیر حدودی از شرق خورشید به جنوب غربی خورشید را میتوانیم مشاهده کنیم.

وقتی قرص عطارد به وسط خورشید میرسد یعنی در بیشینه یا اوج گذر ساعت 19:25 دقیقه است . زمان شروع 15:41 دقیقه و در زمان پایان ساعت 23:12 دقیقه می باشد.در فاصله زمانی بین 15:41 الی 19:25 بهترین زمان برای رصد عموم است و عموم مردم میتوانند این پدیده را رصد کنند .در فاصله زمانی 19:25 الی 23:12 برای ما اصلا قابل مشاهده نیست و به هیچ عنوان در ایران دیده نمی شود. زمان شروع این پدیده زمان بسیار مهمی برای منجمان آماتور است .

اگر بتوانیم درزمان خیلی کم یعنی کمتر از ثانیه لحظه برخورد قرص ظاهری عطارد با قرص خورشید و همین طور لحظه دوم را ثبت کنیم و همزمان یک رصدگر دیگر در منطقه ای مثلا آفریقا این زمان را ثبت کند می توانیم با روشی که ادموند هالی اولین بار توانست فاصله زمین تا خورشید را محاسبه کرده این کار را انجام دهیم .البته در حال حاضر فاصله زمین تا خورشید را میتوان با ابزارهای بسیار دقیق تری محاسبه کرد اما این یک کار دانش آموزی و دانشجویی بسیار جذاب میتواند باشد از طریق یک ابزار ساده یک تلسکوپ ساده که ممکن است در خیلی از مدارس هم موجود باشد میتوانیم این پدیده را مشاهده و ثبت کنیم .بعد از تماس اول و دوم که اتفاق افتاد دیگر کار علمی خاصی نمی توان انجام داد و بیشتر جنبه عکاسی دارد.

اگر این لحظات را با تلسکوپ خورشیدی آلفا اچ ببینیم تشعشعات خورشید هم قابل رویت خواهند بود.نکته مهمی که وجود دارد این است که ما میتوانیم از این پدیده به راحتی عکس برداری انجام دهیم بیشتر از 90% مردم موبایل های دوربین دار دارند و می توانند از پشت تلسکوپ از این گذر عکس بگیرند و خورشید در دوربینشان ثبت گردد .

چرا این پدیده با فاصله زمانی نا مرتب رخ می دهد یعنی یک بار سه سال و مرتبه بعدی 16 سال بین دو گذر فاصله است؟

اگر این صفحات باهم ،هم راستا بودند هر ماه یک خسوف و کسوف داشتیم. صفحه مداری زمین و خورشید یک زاویه 7 درجه دارند.

یک سال عطارد چقدر طول میکشد؟

حدود 88 روز . با یک مثال ساده موضوع را شفاف تر کنیم: سیاره عطارد به دور خورشید میچرخد یعنی بین زمین و خورشید قرار دارد. معمولا از بالا یا پایین خورشید عبور میکند و از سوی زمین چیزی قابل مشاهده نیست .لحظه ای که خورشید، زمین و عطارد هر سه بر روی یک صفحه قرار گیرند ،عطارد دیده میشود. به همین دلیل هر 88 روز یک بار آن را مشاهده می کنیم. اما در هر قرن 13 یا 14 بار دقیقا از جلوی خورشید عبور میکند . اتفاقی که فردا رخ میدهد این است که عطارد بین زمین و خورشید قرار میگیرد دفعات بعدی تا سه سال آینده که این پدیده رخ میدهد عطارد از بالاتر یا پایین تر عبور میکند .

نقاط برخورد جای ثابتی رو مداری ندارد و روی صفحه مداری جا به جا میشود. گاهی اوقات ممکن است همزمان وقتی عطارد به نقطه مداری میرسد خورشید درآنجا نباشد.

چرا همیشه از یک نقطه عبور نمیکنند؟

اگر نقاط مداری جای ثابتی داشتند در محل برخورد زمین و عطارد دیگر چنین مشکلی رخ نمیداد. اما چون نقاط مداری در حالت برگشت و یک حرکت قهقاری هستند در نتیجه با یک تناوب پیچیده تری میتوانیم شاهد رخ داد این پدیده باشیم.

بریم به سراغ سوالاتی که شاید پرسش خیلی از افراد باشد اینکه گفتید با چشم غیر مسلح نمیتوانیم این رویداد را مشاهده کنیم آیا میتوانیم با دوربین های دوچشمی این پدیده را مشاهده کنیم با اینکه می دانیم این کار بسیار خطرناک است؟

اگر دوربین را روی سه پایه نصب کنیم و بدون آنکه از پشت آن نگاه کنیم فقط دوربین را به سمت خورشید بگیریم ،می بینیم که نوری از چشمی دوربین گذر کرده و بر روی لباس مان افتاده است. یعنی باید به صورت غیر مستقیم خورشید را پیدا کنیم .کافی است که یک کاغذ  پشت دوربین قرار دهیم و وضوح دوربین را تغییر دهیم .در آن زمان میتوانیم لکه های خورشید و عطارد را روی سطح کاغذ مشاهده نماییم. از گذشته های دور که گاسندی و ژرمی هاروکس و دیگران، گذر زهره و عطارد را رصد میکردند به همین روش عمل میکردند. اما در حال حاضر فیلترهای مناسبی هم وجود دارد که جلوی دهانه دوربین یا جلوی دهانه تلسکوپ یعنی در مقابل لنز قرار میدهند.

اگر از یک فیلتر جوشکاری استفاده کنیم چه میشود؟

ممکن است باعث از دست رفتن بینایی شود.

ما گروههای نجومی زیادی در ایران داریم .تقریبا هر شهری یک گروه نجومی دارد و برنامه های عمومی که برای ترویج علم است را در پی دارند .در برج میلاد هم گروههای زیادی خواهند آمد و این امکان برای کسانی که در تهران حضور دارند محیا است که در آنجا باشند .

قطر عطارد چیزی حدود 4000کیلومتر و قطر خورشید نزدیک به 1.5 میلیون کیلومتراست.پس عطارد خیلی کوچکتر است یعنی اگر 124هزار عطارد کنار هم بگذاریم به اندازه قطر خورشید میشود. بنابراین ما شاهد عبور یک نقطه سیاه از مقابل خورشید هستیم. اگر با دوربین دو چشمی یا تلسکوپ خورشید را نگاه کنیم ، یک لکه بزرگ سیاه رنگ می بینیم که در واقع یک لکه خورشیدی است. عطارد فقط و فقط یک نقطه است با عینک های مخصوص کسوف هم نمیتوانیم آن را ببینیم .بهترین کار برای رصد این است که گروه نجومی شهر خود را بیابیم که احتمالا در مراکز و میادین بزرگ شهر مستقر شده اند .

عموما گروه های نجومی این کار را به صورت رایگان انجام میدهند من جمله گروههایی که در برج میلاد متمرکز خواهند شد.در برج میلاد این امکان برای مردم فراهم شده است که منجمان آماتور با وسایلایشان پذیرای عموم به صورت رایگان هستند. آنچه اهمیت دارد اینکه به هیچ عنوان با عینک های آفتابی یا فیلم رادیولوژی و با زر ورق های مایلار رصد نکنند که کار بسیار اشتباهی است .

اگر در اینترنت mercury transit live را جستجو کنیم بسیاری از سایت ها این پدیده ایمن شده از طریق اینترنت زنده پخش خواهند کرد.

 

 

No tags for this post.