برخورد متفاوت با شبکه های اجتماعی در ایران

اینترنت در کنار مزایا و کاربردهای بسیاری که دارد، روش ارتباط افراد را در سراسر دنیا تغییر داده است و هرروز روش‌های ساده‌‌تری برای برقراری ارتباط با دیگران بر بستر اینترنت در دسترس قرار می‌گیرد. علاوه بر سرویس‌های ایمیل، امروزه سرویس‌های پیام‌رسان لحظه‌ای نقش بسیار بزرگی در مرتبط کردن افراد در سراسر دنیا ایفا می‌کنند. از نرم‌افزارهای پیام‌رسان ICQ گرفته تا AIM و از گوگل چت گرفته تا فیسبوک چت، همگی این امکان را فراهم کرده‌اند تا کاربران اینترنت امکان ارسال پیام به دیگر کاربران را به‌صورت لحظه‌ای و تقریبا بدون وقفه، برای سال‌های سال تجربه کنند.

 

تاریخچه شبکه های اجتماعی

نخستین بار مفهومی با عنوان شبکه‌های اجتماعی اینترنتی با قالب امروزی در سال ۱۹۶۰ اولین بار در دانشگاه ایلی نویز در ایالت متحده امریکا مطرح شد.

پس از آن در ۱۹۹۷ نخستین سایت شبکه اجتماعی اینترنتی به آدرس SixDegrees.com راه‌اندازی شد. این سایت به کاربرانش اجازه ایجاد پروفایل داد تا آنها بتوانند لیستی از دوستانشان ایجاد کنند. البته این سایت در آن موفق نشد و بعد از سه سال متوقف شد.

بعد از آن، انفجار تجارت در وب سایت‌های اجتماعی در سال ۲۰۰۲ باعث به وجود آمدن شبکه‌های اجتماعی فرنداستر (Friendster)، اورکات (Orkut) و لینکداین (LinkedIn)) شد و باعث شکوفایی قارچ گونه وب سایت‌های شبکه‌های اجتماعی در اینترنت شد.

در سال ۲۰۰۴، سایت های شبکه اجتماعی فرنداستر با ۷ میلیون کاربر و مای اسپیس با ۲ میلیون کاربر صاحب بیشترین کاربران در این حوزه بودند. در همین سال سایت شبکه اجتماعی فیس بوک توسط مارک زوکربرگ در خوابگاه دانشگاه هارواد راه اندازی شد.

سال ۲۰۰۶، سال گسترش روز افزون کاربران و بازدیدکنندگان وب سایت‌های شبکه‌های اجتماعی بود. در این سال دسترسی عمومی مردم به فیس بوک آزاد شد. همچنین توییتر نیز در این سال پا به عرصه وب سایت های اجتماعی گذاشت.

از سال ۲۰۰۱ به بعد شبکه های اجتماعی متفاوتی با کاربری های متنوع ایجاد شد و در واقع موج جدیدی از شبکه های اجتماعی شکل گرفت. از سال ۲۰۰۳ تعداد زیادی شبکه اجتماعی با کاربری های مختلف به وجود آمد که می خواستند به موفقیت های FriendSter دست پیدا کنند.

در ایران نیز مفهوم شبکه های اجتماعی به طور گسترده با Orkut رواج پیدا کرد و آنقدر سریع رشد کرد که بعد از برزیل و آمریکا، ایران سومین کشور حاضر در Orkut شد.

 

شبکه های اجتماعی در ایران

پس از آن در هر دوره ای شبکه اجتماعی خاصی در کشور رونق گرفت. که مهمترین آنها لاین، وایبر، واتس اپ و تلگرام بودند. در این میان تلگرام از اقبال بیشتری برخوردار بود.

پس از اختلالات ایجاد شده توسط دولت ایران برای استفاده از وایبرو لاین توجه مردم ایران به سمت پیام‌رسان تلگرام جلب شد. از جمله عللی که باعث این امر شد، می‌توان به سرعت و امنیت این پیام‌رسان اشاره کرد به علاوه اینکه امکان انتقال گروه‌ها از نرم‌افزارهای قدیمی به این نرم‌افزار با استفاده از لینک‌های دعوت وجود داشت. اضافه بر این در این پیام رسان، محدودیت تعداد عضوگیری در گروه‌ها، از ۵۰ عضو در وایبر به ۵۰۰۰ عضو افزایش می‌یافت و امکان تبادل فایل‌ها با حجم تا یک گیگابایت ممکن بود.

با گسترش تکنولوژی مقاومت در برابر موج هایی که به سمت کشور سرازیر می شود اجتناب ناپذیر بوده و طبیعی است که هر اپلیکیشنی بسته به خدماتی که ارائه می دهد برای خود کاربرانی جذب می کند. اما آنچه مورد توجه است نحوه  نگاه مسئولان مربوطه به این بستر و تصمیمات اتخاذی برای حال و آینده شبکه های اجتماعی و همچنین شبکه های پیام رسان است. در این حوزه طبق سند " سیاست ها و اقدامات ساماندهی پیامرسان های اجتماعی مصوبات جامع و کاملی توسط شورای عالی فضای مجازی تهیه شده است.

ایران بارها بحث فیلترینگ تلگرام را مورد بررسی قرار داد و همواره محدودیت‌هایی را برای دسترسی کاربران به آن اعمال کرد. به گونه‌ای که دسترسی کاربران به این پیام‌رسان همواره با اختلالات جدی مواجه می‌شد. طی تظاهرات ۸ دی ماه سال ۱۳۹۶ تلگرام به مدت بیش از یک هفته از دسترس کاربران ایرانی خارج شد و بالاخره در تاریخ ۲۳ دی ماه ۱۳۹۶ مجدداً در دسترس قرار گرفت.

پس از  آن، در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ۹۷ مجدداً در ایران به دستور قضایی از دسترسی کاربران خارج شد. در دستور قضایی دادستانی تهران آمده بود که تلگرام باید به گونه ای فیلتر شود که حتی با ابزارهایی شبیه فیلترشکن هم قابل دستیابی نباشد.

تجربه دو بار فیلتر شدن تلگرام در ایران نشان می‌دهد کاربران ایرانی نه به پیام‌رسان‌های خارجی مانند واتس‌اپ مهاجرت کردند و نه مشتری پیام‌رسان‌های داخلی مانند سروش شدند، بلکه در جستجوی فیلترشکن بوده‌اند.

 

پیام‌رسان‌های داخلی میدان را به رقبا سپردند

چندی پیش، اکبر نصراللهی رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه ای نیز در این باره گفت: به دلایل مختلف پیام رسان های داخلی در حرکت‌هایی که از سال گذشته شروع به فیلترینگ شد، موفق نبوده اند. کاملا محرز است که پلتفرم های داخلی هم به لحاظ فنی و هم از منظر صیانت از اطلاعات نتوانسته‌اند، اعتماد مردم را جذب کنند. البته این ممکن است دلایل مختلف داشته باشد. خود مدیران و دست اندرکاران این پیام رسان های داخلی با صوری دانستن حمایت های دولت عنوان میکنند که دولت پشتیبان لازم را مهیا نکرده است یا پیام رسان های خارجی مثل هاتگرام و طلا گرام بدون فیلتر فعالیت می‌کنند.

وی تاکید کرد: اپلیکیشن های پیام رسان مثل تلگرام ابزار هستند و باید از همه ابزارهای رسانه ای برای‌ اطلاع رسانی صحیح، نظارت بر مسئولان و تقویت منافع و امنیت ملی استفاده کرد. از ابتدا هم، فیلترینگ و کوچ دیرهنگام از تلگرام آن هم بدون فراهم کردن بسترهای فنی و ریختن تمام‌ بسته های حمایتی نظام در سبد اپلیکیشن های داخلی، آن‌هم‌ بدون راستی آزمایی از ادعای بی اساس مدیران آنها اشتباه بود. دادن مشاوره غلط برخی از افراد در زمینه فیلترینگ را به مسئولان دلسوز هم ظلم‌ می دانم. امیدوارم بقیه هم برگردند. در عین حال باید به موازات استفاده از همه ابزارها، از تقویت و حمایت منطقی، هوشمندانه و طبیعی از اپلیکیشن‌ های داخلی غفلت نشود.

 

بازهم طرحی دیگر

با همه این تفاسیر، اخیرا تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، طرحی برای سامان‌دهی پیام‌رسان‌های اجتماعی تهیه کردند و این طرح به هیات رئیسه ارجاع شد و هیات رئیسه نیز آن را برای بررسی بیش‌تر به کمیسیون فرهنگی ارائه کرد.

در مقدمه‌ای با عنوان دلایل توجیهی این طرح آمده است: شبکه‌های اجتماعی نقش موثری در تثبیت هویت ملی و فرهنگی هر جامعه داشته و امروزه پیام‌رسان‌های اجتماعی به‌عنوان مرجع اثرگذار تعاملات روزمره در حوزه‌های گوناگون فرهنگی، اقتصادی و سیاسی و غیره شناخته شده و سهم فراوانی در شکل‌گیری مناسبات مختلف در جامعه دارد. بر این مبنا نمی‌توان نسبت به ابعاد، آثار و آسیب‌های آن بی‌تفاوت بود. بنابراین سامان‌دهی از ‌مرحله شکل‌دهی تا نظارت بر روند فعالیت‌ها و ایجاد ضمانت اجراها نیاز به ساز و کار قانونی داشته که البته نباید فارغ از نگاه‌های حمایتی نسبت به ظرفیت‌های داخلی در عرصه‌ی تبادل  اطلاعات باشد. در نتیجه سازوکار قانونی حمایت از پیام‌رسان‌های اجتماعی با هدف اعتمادسازی و صیانت از حقوق شهروندی، حریم خصوصی، فرهنگ عمومی و امنیت ملی باشد. برهمین اساس طرح ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی تقدیم می‌شود.

این در حالی است که شورای عالی فضای مجازی سال گذشته وضعیت شبکه‌های اجتماعی و سیاست‌های مربوط به این شبکه‌ها و پیام‌رسان‌های اجتماعی را در جلسات خود مورد بررسی قرار داده بود که نتایجی هم‌چون ممنوعیت استفاده نهادها و موسسات دولتی و عمومی غیردولتی از پیام‌رسان‌های اجتماعی برخط خارجی را به همراه داشت. البته شبکه‌ها و پیام‌رسان‌های اجتماعی و سیاست‌های مربوط به آن‌ها، پیش از آن هم موضوع جلسات شورای عالی فضای مجازی بودند و مصوبه‌ای با عنوان «سیاست‌ها و اقدامات ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» در یکی از این جلسات نظر به تصویب رسید.

گزارش: هانیه حقیقی

 

No tags for this post.