چهارشنبه سوری ديروز، چهارشنبه سوزی امروز

در شاهنامه فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان‌دهنده کهن بودن این جشن است. این جشن در شب آخرین چهارشنبه سال (سه‌شنبه شب) برگزار می‌شود.

در تاریخ بخارا آمده ‌است:«چون امیر سدید منصور بن نوح به ملک نشست، هنوز سال تمام نشده بود که در شب سوری چنان‌که عادت قدیم است آتشی عظیم افروختند.» این آتش را در شب سوری که هم‌زمان با روزهای «بهیژک» یا «پنچه دزدیده» بود برای گریزاندن سرما و فراخوانی گرما، آن هم بیشتر بر روی بام‌ها می‌افروختند که هم شگون داشته و هم به باور پیشینیان، تنوره آتش و دود بر بام‌ها، فروهر درگذشتگان را به خانه‌های خود رهنمون می‌کرده است.

جشنی برای پیوند مهر و دوستی

با آنکه سده های متمادی از پیدایش جشن چهارشنبه سوری می گذرد اما همچنان این آیین کهن با کمی تفاوت در شهرهای گوناگون کشور برپا می شود. کوزه شکنی، فال گوش ایستادن، بوته افروزی از جمله مهمترین آیین برگزاری این مراسم است.

ابوالقاسم اسماعیل پور، مدرس دانشگاه شهید بهشتی و اسطوره شناس در این خصوص گفته است: پیش از اینکه منجمان ایران، تقویم خورشیدی را تهیه و تنظیم کنند، سال های ایرانیان در گردش بود. در آن تقویم کل سال را 360 روز در نظر می‌گرفتند(هر ماه 30 روز بود) و در آخر پنج روز و چند ساعت اضافه تر از سال باقی می ماند که آن را جزو سال نمی‌دانستند و به آن «پنجه» می گفتند. این روزها جزو قانون های تقویم نجومی نبوده بنابراین به نوعی نمادی از بی نظمی و آشوب به شمار می رفت.

وی درباره فلسفه پریدن از روی آتش نیز بیان کرده است: آتش، عنصری برای پاک کردن بدی ها، آلودگی ها و نا سلامتی محسوب می شود بنابراین پریدن از روی آتش برای به دست آوردن سلامت اجرا می شده است. در گذشته خاکستر چهارشنبه سوری، نحس دانسته می شد زیرا مردم هنگام پریدن از روی آن، زردی و بیماری خود را، از راه جادوی سرایتی، به آتش می دادند و در برابر سرخی و شادابی آتش را از آن خود می کردند به همین دلیل پس از پریدن از روی آتش، در هر خانه، زنی خاکستر باقی مانده را در خاک انداز جمع می کرد و آن را از خانه بیرون می برد و سر چهار راه یا در آب روان می ریخت. این بانوان در راه بازگشت به خانه، در خانه ها را به صدا در می آوردند و به ساکنان آن می گفتند که از مراسم شادی می آیند و تندرستی و شادی برای خانواده آورده اند. در این هنگام اهالی خانه در را به روی آنان می گشودند و بدین گونه همراه خود تندرستی و شادی را برای یک سال به درون خانه خود می بردند.

این اسطوره شناس با اشاره به مراسم قاشق زنی که در شب چهارشنبه سوری برگزار می شود، گفته است: در این آیین برخی افراد، چادر به سر می کردند و صورت خود را می پوشاندند تا شناخته نشوند و سپس در خانه ها را برای گرفتن هدیه می زدند. فلسفه وجودی این رسم به «فروهر» ها باز می گردد، فروهر به معنای روح و روان نیاکان به شمار می رفت، در واقع چادر سر کردن نمادی از ارواح مردگان بود تا آنها دیده نشوند.

این رسم در آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان و ازبکستان به صورت کلی در آسیای مرکزی به صورت سنتی برگزار می شود. در این سرزمین ها پختن شیرینی و آش در چهارشنبه سوری مرسوم است و جشن های سراسری چند روزه، جزیی جدا نشدنی از آن محسوب می شود، در این کشورها چهارشنبه سوری را برای عناصر چهارگانه که آب، باد، خاک و آتش است، جشن می گیرند. 

چهارشنبه سوری در سایر کشورها

اسماعیل پور همچنین درباره این جشن در کشورهای دیگر اشاره کرده و افزوده است: در تمامی کشورهای خاورمیانه از جمله مصر و بین النحرین، آتش را عنصر مقدسی می دانستند، به گونه ای که در اساطیر روم و در مذهب رومی، معبد آتشی به نام «وستا» وجود داشت، وستا، الهه اجاق یا آتشدان خانگی، خانه و خانواده بود، حضور این الهه نمادی از آتش مقدسی بود که در اجاق یا آتشدان خاص او و همینطور در معبدش، افروخته می شد. در ایران نیز این عنصر را محترم می دانستند، اما نه آنگونه که تصور شود، گذشتگان آتش پرست بودند، بلکه آتش عنصر مهمی در زندگی بشر به شمار می رفت زیرا از آن برای آهنگری، گرم شدن خانه، روشنایی شب، نانوایی و بسیاری از امور معیشتی استفاده می کردند.

وی به چگونگی برگزاری این مراسم در کشورهای دیگر عنوان کرده است: این رسم در آذربایجان، ترکیه، تاجیکستان و ازبکستان به صورت کلی در آسیای مرکزی به صورت سنتی برگزار می شود. در این سرزمین ها پختن شیرینی و آش در چهارشنبه سوری مرسوم است و جشن های سراسری چند روزه، جزیی جدا نشدنی از آن محسوب می شود، در این کشورها چهارشنبه سوری را برای عناصر چهارگانه که آب، باد، خاک و آتش است، جشن می گیرند. در آذربایجان در شب چهارشنبه دختران نیتی در قلب خود می کنند و در گذرگاه ها می ایستند و اگر سخنی موافق خواست خود از رهگذری بشنوند، بسیار خوشحال می شوند و مطمئن می شوند که حاجتشان برآورده خواهد شد. براین پایه مردم سعی می کنند، در نوروز سخنی نامناسب که نشان از ناامیدی دارد، به زبان نیاورند و از به کار بردن سخنان ناپسند و نارحت کننده بپرهیزند.

جشنی که نیاز به مدیریت دارد

متاسفانه امروز جشن چهارشنبه سوری با افزوده شدن برخی آیین‌‌های‌غلط به «چهارشنبه‌سوزی» تبدیل شده‌ است.‌ مراسمی که هیچ ارتباطی با چهارشنبه سوری ندارد و رفتارهای خشنونت آمیز و خلاف با عرف و منش جامعه، سلامتی مردم جامعه هدف قرار گرفته است.

آیت الله بختیاری فر، عضو هیات علمی رشته جامعه شناسی دانشگاه پیام نور شهرکرد در این خصوص عنوان کرده است: هرچند این جشن کهن به روزی خطر آفرین برای نوجوانان و جوانان تبدیل شده اما در گذشته زمینه ای برای استحکام پیوند خانوادگی و ایجاد نشاط در جامعه بوده است.

وی درباره راهکارهایی برای کاهش آسیب های اجتماعی این روز بیان کرده است: رسانه های جمعی می توانند با پخش برنامه‌های سرگرم کننده و آموزنده مانع ورود جوانان به خیابان ها شوند. والدین نیز می توانند با اختصاص زمان بیشتری به فرزندان و همراهی با آنان در این روز تا حدودی این جشن را مدیریت کنند. نیروی انتظامی نیز با مشارکت شهرداری، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه های مربوطه زمینه برگزاری جشن های سالم و سنتی را برای جلوگیری از بروز رفتارهای نابهنجار در چهارشنبه سوری مهیا کنند.

گزارش: فرزانه صدقی

 

 

No tags for this post.