روزی به نام پرندگان
معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با همکاری کمیته‌ی ملی طبیعت‌گردی، ستاد محیط‌زیست و توسعه پایدار، شهرداری تهران و تعدادی از سازمان‌های مردم نهاد از جمله برگزارکنندگان این رویداد زیست‌محیطی هستند. رویدادی که عده‌ای از فعالان مطرح و شناخته‌شده پرنده‌شناسی و پرندهنگری کشور تاثیر برگزاری آن را همچنان با دیده تردید می‌نگرند.
اگر تقویم مهم‌ترین رویدادهای زیست‌محیطی دنیا را تورق کنید، دلیل این تردید را به وضوح درک خواهید کرد. در تقویم جهانی محیط‌زیست، روزهایی هستند که کل دنیا آن‌ها را هر ساله جشن می‌گیرند که از آن جمله می‌توان به روز جهانی پرندگان مهاجر که در اردیبهشت ماه برگزار میشود، اشاره کرد. هدف از ثبت چنین روزهایی همدلی و مشارکت همه جهانیان عنوان شده است. به استثنای روزهای جهانی، روزهایی نیز با عنوان رویدادهای مهم زیست‌محیطی ملی در کشورهای مختلف ثبت شده‌اند. هدف از برگزاری آن‌ها نیز همبستگی جهانی و تلاش در راستای تحقق اهداف گوناگون زیست‌محیطی است. اما در کلیه این موارد، ریشه و خاستگاه و مهم‌تر از آن هدف هر رویداد باید مشخص و قابل دفاع باشد. سوال اینجاست که روز ملی پرندهنگری در ایران چرا و با چه هدفی تعیین شده است؟
حفاظت باید هدف اول باشد
علیرضا هاشمی، مدیر گروه پرنده‌شناسی و پرندهنگری طرلان یکی فعالان شناخته‌شده در این عرصه به خبرنگار سیناپرس می‌گوید: «این ایده را نخستین‌بار حدود ده سال پیش مطرح کردیم اما همان زمان هم به این نکته تاکید داشتیم که باید فکر زیادی پشت این قضیه باشد تا بتوان نتیجه مطلوب را انتظار داشت. در حالی که در ظرف چندسالی که دوستان در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مسوولیت برگزاری آن را بعهده گرفته‌اند، نه‌تنها روز مشخص و ثابتی جشن گرفته نشده بلکه مهم‌تر از آن، اصل مساله یعنی تاثیرگذاری این رویداد در حفاظت از محیط‌زیست و به طور اخص پرندگان نیز به نوعی گم شده است. این میتواند یک اتفاق ساده باشد اما شما این را در نظر بگیرید که روز ملی پرندهنگری ما با روز جشن شکرگزاری همزمان و مقارن شده است، یعنی ما درست زمانی روز ملی پرندهنگری را جشن می‌گیریم که تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از ساکنان این کره خاکی به خوردن بوقلمون مشغول هستند و این اتفاق حتی اگر ساده هم باشد به هر شکل چندان جالب نیست.»
هاشمی در ادامه می‌افزاید: «سوال مهم‌تری که باید به آن پاسخ داده شود، این است که برگزاری این رویداد دقیقاً چه تاثیری در حفاظت از محیط‌زیست و حفاظت از پرندگان خواهد داشت؟ در سرتاسر دنیا هدف از بزرگداشت روزهای زیست‌محیطی ارتقاء فرهنگ زیست‌محیطی و مهم‌تر از آن تاثیرگذاری بر میزان موفقیت برنامه‌های حفاظتی است. این در حالی است که کماکان ارتباط این روز با هدف اصلی یعنی حفاظت مشخص نیست. مساله اینجاست که اگر متولی این امر صرفاً سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باشد و سازمان حفاظت محیط‌زیست در عمل در حاشیه قرار داشته باشد، طبیعتاً نمی‌توان انتظار داشت که این روز بیش‌تر از آنچه که تاکنون بوده به سمت هدف اصلی میل کند.»
چرا آذر ماه؟
بدونتردید نخستین سوالی که در ذهن هرکس نسبت به برگزاری رویدادها و اتفاقات مهم مطرح میشود، چرایی پشت آن است. هیچ رویداد و اتفاق مهم و مطرحی در جهان نیست که بی‌دلیل و بی‌هدف جشن گرفته شود. اندکی کندوکاو در باب چرایی برگزاری روز ملی پرندهنگری در تاریخ ۴ آذرماه امسال، کافی است که به این جمع‌بندی برسید متاسفانه دلیل خاص و یا قابل دفاعی پشت این روز خاص یا حتی روزهایی که در سال‌های گذشته جشن گرفته شده، وجود ندارد.
برخی از فعالان و علاقمندانی که در برگزاری این روز نقش دارند، در پاسخ به این پرسش یادآور می‌شوند که پاییز فصلی است که پرندگان مهاجر به کشور ما می‌آیند و در اواخر پاییز هم اغلب گونه‌ها حضوری شاخص در اکثر زیستگاه‌های طبیعی دارند. اما پرسش اینجاست که چرا ما این روز در آبان‌ماه برگزار نمی‌کنیم که در آن فاجعه فریدون‌کنار هر ساله رقم می‌خورد و تعداد بی‌شماری از پرندگان بی‌دلیل آنهم در یک تالاب بین‌المللی قلع و قمع می‌شوند؟ چرا ما اواسط آبان را یعنی درست مقارن با حضور تنها فرد از جمعیت غربی درنای سیبری که نه‌تنها نمادین است بلکه ارزش حفاظتی بالایی هم دارد، جشن نمی‌گیریم؟ هرچند کلیت موضوع مورد تایید است اما بنظر میرسد سازمان گردشگری پیش از مطالعه و تحقیق، چشم به اندک مشاوران و دیدگاه مخاطبان خاص دوخته است.
گردشگری را بر حفاظت اولویت ندهید
اما پرندهنگری چیست و چرا باید میان آن و حفاظت تفاوت قایل شد؟ پرنده نگری در اصل نوعی فعالیت تفرجی به منظور مشاهده و بررسی پرندگان در طبیعت است. لذت بردن از مشاهده پرندگان در طبیعت یکی از اولویت‌های این بخش از صنعت اکوتوریسم محسوب میشود. پرسشی که در اینجا مطرح است، شاید کمی عجیب باشد اما بدونتردید پاسخ آن عجیبتر است. سوال اینجاست که آیا پرندهنگری میتواند منافع اقتصادی به همراه داشته باشد؟ آمارهای جهانی ثابت کرده که پاسخ به این پرسش مثبت است. در کل دنیا از این اهرم اقتصادی مهم برای حفاظت آنهم به بهترین شکل ممکن استفاده میشود.
امروزه موضوع بسیاری از پروژه‌های علم شهروندی پرندگان هستند. پروژه دیده‌بان تغذیه پرندگان (www.bird.cornell.edu/pfw) یک نوآوری از سوی لابراتوار پرنده‌شناسی دانشگاه کرنل و بخش مطالعات پرندگان کانادا است که مردم را تشویق می‌کند تا در سرشماری‌های سالانه جمعیت‌های پرندگان زمستان‌گذران در مکان‌های خاصی که پرندگان در آن‌ها تجمع و تغذیه می‌کنند، شرکت کنند. یک کار مشترک دیگر هم توسط دانشگاه کرنل و انجمن ملی اودوبن انجام شده و اینکار راه‌اندازی وبسایت eBird است (www.ebird.org). این وبسایت در اصل یک پایگاه داده عظیم است که از حضور و فراوانی پرندگان خبر می‌دهد و مبنای آن هم مشاهدات پرنده‌نگرهای سراسر آمریکای شمالی است. همه این کارها به نوعی حاصل فرهنگ‌سازی ناشی از برگزاری رویدادهای مهمی همچون روز جهانی پرندگان مهاجر هستند. اکنون پرسش اینجاست که روز ملی پرندهنگری در مکانی همچون کاخ سعدآباد دقیقاً چه هدفی را دنبال کند؟
علیرضا هاشمی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «بارها عنوان کرده‌ایم که حضور گردشگران در زیستگاه‌های طبیعی به منظور پرندهنگری می‌بایست قانومند باشد. با کمال تاسف باید بگویم که در کنار طبیعت‌گردان و پرنده‌نگرهای قانون‌مند و آشنا به رعایت موازین زیست‌محیطی، کسانی هم هستند که هیچ‌گونه ملاحظه‌ای را رعایت نمی‌کنند و هدف آن‌ها صرفاً ثبت رکورد از پرنده تحت هر شرایط است. چه تعداد لانه‌ها که با بی‌قانونی و آنهم صرفاً برای یک عکس کاملاً ویران شده‌اند، چه جوجه‌هایی که به دلیل استرس در این وادی تلف شده‌اند و چه زحمت‌هایی که بر باد رفته است و چه زیستگاه‌ها که به علت حضور گردشگران ناامن شده است. غرض از مطرح کردن این مباحث به هیچ‌وجه ایجاد بدگمانی و بدبینی نسبت به یک رویداد ملی نیست، تنها هدف این است که گفته شود آیا ما به اندازه کافی به همه جوانب امر فکر کرده‌ایم؟ آیا ما حفاظت را بر گردشگری اولویت داده‌ایم؟ و در نهایت اینکه آیا برآیند همه این تلاش‌ها به نفع پرندگان خواهد بود یا بخشی از علاقمندان خواسته یا ناخواسته زیربنایی را رقم میزنند که جز تفریح و سرگرمی برای آنان و ثبت یک فعالیت دیگر برای بخش دولتی نتیجه خاصی در بر ندارد.؟»
گزارش: فرناز حیدری
No tags for this post.
