نسبت اختراعات به تولیدات علمی ایران چقدر است؟

توليدات علمی برونداد و بيانگر تلاش‌های جوامع علمی و صنعتی ‏هستند. مطالعه‌ اين بروندادها، گرايش‌های علمی و رويکردهای يک جامعه را نسبت به دنيای علم نشان می‌دهد. بررسی کمّی آنها نيز می‌تواند تصويری از حجم و گستردگی تلاش‌های علمی صورت‌گرفته توسط پژوهشگران منطقه يا جامعه‌ای خاص را ارائه کند. پروانه‌های ثبت اختراع يکی از مهم‌ترين اين بروندادها محسوب می‌شوند.

از بین شاخص هایی که برای اندازه گیری برونداد فناوری در دسترس است، شاخص های بر اساس اختراعات ثبت شده می تواند سنجه مناسبی برای ارزیابی برونداد فعالیت های فناورانه تلقی شود.

مدارک اختراع حاوی اطلاعاتی جامع و مناسب در مورد اختراع هستند که در جای دیگری در دسترس نیست.همچنین آمارهای ثبت اختراع، منبعی منحصربه فرد برای تحلیل فرآیند تغییر فناوری هستند و در نبود شاخص های تمام عیار برونداد نوآوری، این شاخص بهرتین معیار ارزیابی برونداد نوآوری است.

اختراعات بیشتر به فرآیند پژوهش و توسعه مربوط می شوند و می توان آنها را به عنوان برونداد  پژوهش و توسعه در نظر گرفت.از این رو مکمل مهمی برای منابع سنتی اطلاعات جهت اندازه گیری اطلاعات علمی و فناوری است.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، امروز با اطمينان مي توان گفت، در ايران نهادهاي پشتيبان ارتقاي كيفيت توليد و بالندگي فناوري در بدترين شرايط به سر مي برند. براي اثبات اين ادعا مي توان به شاخص تعداد ثبت اختراعات مراجعه كرد.

بر اساس اطلاعات اداره ثبت اختراع سازمان مالکیت صنعتی، تعداد اختراعات ثبت شده مخترعان در ايران تا قبل از سال 1386 ، تقريباً هر ساله رشد داشته است اما از سال 1386 به بعد اين تعداد كاهش يافته است.

به طوریکه تعداد اختراعات ایرانی ها از 262 اختراع در سال 1377 به 6 هزار و 783 اختراع در سال 1386 رسیده است. این در حالی است که به یکباره تعداد اختراعات در سال 1387 به 3 هزار و 570 اختراع تنزل می یابد اما در سال بعد آن جبران شده و به 5 هزار و 651 اختراع می رسد.

روند کاهش تعداد اختراعات ایرانی ها در سال های بعد ادامه می یابد و در نهایت به 2 هزار و 851 اختراع در سال 1393 می رسد.

اين درحالي است كه براساس پايگاه اطلاعات ISI و گزارش وزارت علوم، تحقيقات و فناوري تعداد مقالات انتشاريافته علمي در فاصله سالهاي  1377 تا 1393 پيوسته درحال افزايش است. بخشي از اين مقالات به حوزه هايي نظير علوم اجتماعي، فرهنگي، هنري، سياسي و… اختصاص دارند، اما به طور قطع بخش قابل توجهي از آنها نيز به حوزه هاي علوم و مهندسي مرتبط است.

حال اين سؤال مطرح مي شود كه چرا تعداد اختراعات از يك روند صعودي مانند تعداد مقالات پيروي نمي كند؟ به عبارت ديگر مي توان نتيجه گرفت بخش زيادي از فعاليت هاي پژوهشي نتوانسته اند در عمل مورد استفاده و ارزيابي قرار بگيرند و فقط تعداد كمي از آنها توانستهاند به پتنت تبديل شوند.

این آمارها و نمودارها نشان می دهد که چندان نسبت متوازنی بین تعداد اختراعات و مقالات نمایه شده محققان ایرانی در پایگاه های معتبر علمی دنیا وجود ندارد و با وجود اینکه روند رشد تولیدات علمی صعودی است اما روند رشد تعداد اختراعات ثبت شده تداوم نداشته و گاهی هم با نوسان همراه بوده است و در نهایت از سال 1388 با روند کاهشی مواجه شده است.

بر اساس نتایج پژوهشی با موضوع «بررسی عملکرد نظام ثبت اختراعات ایران» ممكن است كاهش تعداد اختراعات ثبت شده به سختگيري بيشتر اداره ثبت اختراع در بررسي تقاضانامه هاي ثبت نسبت داده شود، اما بررسي هاي دقيق تر نشان مي دهد كه در سال هاي  اخير علاوه بر تعداد اختراعات ثبت شده، تعداد تقاضانامه هاي ثبت اختراع نيز كاهش يافته است.

این در حالی است که در کشوری مثل کره جنوبی با حدود 48 میلیون جمعیت سالیانه بیش از 60 هزار اختراع ثبت می شود و در دو،سه سال گذشته آمار اختراعات کشور کوچکی چون فلسطین اشغالی( با تنها 8 میلیون نفر جمعیت) از تعداد اختراعات ایران پیشی گرفته است.

پژوهش ديگري براي تحليل داده هاي اختراعات ثبت شده در ايران نشان داده است كه سهم مخترعين منفرد ( افرادي كه به خواست و هزينه خود اختراعي را انجام داده و آن را به نام خود ثبت کرده اند) از مجموع كل اختراعات ايران بسيار زياد است. اين سهم در سال 1387 معادل  83.4 درصد بوده است درحالي كه در كشورهاي پيشرو كمتر از 20 درصد است. براي مثال سهم نسبي مخترعان منفرد از كل اختراعات ثبت شده در هلند در سال 2008 ميلادي تنها 19 درصد بوده و اين سهم هم با سياستگذاري هاي خوبي كه انجام شده و افزايش تعداد  اختراعات شركتهاي خصوصي سال به سال در حال افزايش است. جاي شگفتي نيست كه بسياري از اختراعات ثبت شده در ايران هيچگاه شانس تجاري شدن پيدا نكنند زيرا افراد مخترع معمولاً از دانش عميق بازار و منابع كافي براي تجاريسازي اختراعات خود برخوردار نيستند.

 

گزارش : امیربامه

No tags for this post.