همنشینی موسیقی ایرانی با سعدی/ از آواز بنان تا نوای همایون
در تقویم رسمی کشورمان ، اول اردیبهشت ماه روز سعدی نامگذاری شده است. در واقع اردیبهشت با سعدی و شیراز پیوند عمیقی خورده است تا حدی که طی سالهای اخیر بیشترین میزان گردشگران داخلی و خارجی اردیبهشت ماه در شیراز حضور دارند.
سحر طاعتی: نقش سعدی و اشعارش در ادبیات ایران قابل وصف نیست . نقشی که در زمینه موسیقی نیز بیشتر نمود پیدا کرده است به طوری که طی سالیان سال خوانندگان و آهنگسازان بیشماری با بهره مندی از اشعار سعدی دست به خلق آثار ماندگار زده‌اند . آثاری خاطره انگیز که تا به امروز بارها توسط موزیسین های جوان نیز بازسازی و بازخوانی شده‌اند.
به گزارش خبرگزاری سینا، در میان خوانندگان قدیمی تاج اصفهانی، غلام حسین بنان ، سیدجواد بدیع زاده و بسیارانی دیگر پیشرو در خوانش اشعار سعدی بودند و برخی نیز تعصب زیادی برای بهره مندی از شعرهای سعدی داشتند که نمونه بارز آن بنان بوده است. بنان تعصب زیادی برای خوانش اشعار سعدی داشته به طوری که نقل است در یک توصیه به شهرام ناظری گفته است که چرا از اشعار زیبای سعدی استفاده نمی‌کنی؟ استفاده از اشعار مولوی به جای سعدی، رانندگی کردن در جاده پر دست انداز به جای جاده آسفالت است.
هم‌نوایی نسل‌ها با غزل‌های سعدی
پيش از تاج اصفهاني و بنان، خوانندگان ديگري بودند؛ که در محافل و جلسات خصوصي سعدي مي‌خواندند اما تاج اصفهاني ارادت خاصي به سعدي داشت و خيلي سعدي مي‌خواند. بنان، محمودي خوانساري، عبدالوهاب شهيدي و اکبر گلپايگاني هم گاهي از سعدي خواندند.
در میان خوانندگان نسل دوم موسیقی ، محمدرضا شجریان را می توان خواننده ای پیشرو در زمینه خوانش اشعار سعدی دانست. او در بسیاری از آثارش همچون «پیوند مهر» که به آهنگسازی فرهنگ شریف در سالهای نخستین انقلاب اسلامی منتشر شده به طور کامل به خواندن اشعار سعدی پرداخته است.
غزل‌هاي معروف «هر كس به تماشايي رفتند به صحرايي»، «اي ساربان آهسته رو كآرام جانم مي‌رود» و «بگذار تا بگرييم چون ابر در بهاران» به همراه «خفته خبر ندارد سر بر كنار جانان» با صداي شجريان اجرا شده‌اند.
یکی دیگر از آثار ماندگار محمدرضا شجریان بر اساس اشعار سعدی آلبوم موسیقی «نوا» است که توسط پرویز مشکاتیان آهنگسازی شده است. همکاری او با پرویز مشکاتیان و انتخاب اشعار سعدی در آلبوم «دستان» نیز ادامه یافت و در این اثر ساز و آواز او و مشکاتیان را می توان اوج تلفیق شعر سعدی و موسیقی ایرانی دانست.
سعدی خوانی شجریان در آلبوم های «بهار دلکش»، «فریاد» و «سرود مهر» و … ادامه داشته است اما توجه او به سعدی فقط در آلبوم هایش نبوده چرا که او در کنسرتهایش نیز بخش قابل توجهی را در ساز و آواز به خوانش اشعار سعدی اختصاص می داده است .
محمدرضا شجریان در گفتگویی درباره خوانش اشعار سعدی گفته است: سعدي روان‌ترين غزل را سروده و زبانش به رواني نثر است. اين‌قدر اشعارش زيبا و خواندن آن راحت است که همه کس متوجه مي‌شوند. خيلي خواننده مشکل ندارد که مثلا با شعر حافظ چه کند و موسيقي کلام را چگونه انتخاب کند تا بتواند عمق شعر را بيان کند. سعدي شعرش ملموس‌تر است و هر کسي با هر سوادي شعر سعدي را خيلي خوب مي‌فهمد و براي خواننده هم خيلي راحت‌تر است که آن را ارائه کند.
در کنار محمدرضا شجریان خوانندگان دیگری هم هستند که اشعار سعدي را پايه تصانيف خود قرار داده و مي‌دهند که از آن جمله می توان به شهرام ناظری اشاره کرد. درست است که او سرآمد مولانا خوانی است و توجه او به غزلیات مولوی باعث شناساندن این شاعر ایرانی به دنیا شده است اما او در آلبوم «بی قرار» چند غزل از سعدی را هم بخوبی اجرا کرده است. «بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران» و«به دو زلف یار دادم دل بی قرار خود را» ازجمله تصنیف های آلبوم «بی قرار» محسوب می شود. همچنین او دو غزل «ای ساربان آهسته ران» و «به جهان خرم از آنم که جهان خرم از اوست» را به یادگار گذاشته است.
حسام الدین سراج خواننده موسیقی ایرانی نیز توجه بسیاری به بهره مندی از اشعار سعدی کرده است که نمونه بارز آن «سلسله موی دوست» که بارها و بارها به گوش رسیده است. او همچنین در آلبوم هایی چون «بوی بهشت»، «آیینه و آه»، «ماه نو و شب عاشقان بیدل» استفاده خوبی از اشعار سعدی کرده است.
یکی دیگر از خوانندگان موسیقی ایرانی که رکوردار انتشار آلبوم های موسیقی است علیرضا افتخاری است. او در میان آثارش اشعاری از سعدی را نیز خوانده است که نمونه آنها در آلبوم های «کاروان»، «مستانه»، «شب عاشقان» و «آتش دل» به چشم می خورد.
در میان خوانندگان نسل جوان موسیقی نیز توجه به اشعار سعدی به وضوح دیده می شود. خوانندگانی چون همایون شجریان، علیرضا قربانی، سالار عقیلی ، وحید تاج و … که هر کدام در آلبوم ها و کنسرتهایشان اشعاری از سعدی را خوانده اند که شاید بیشترین بهره مندی آنها از این اشعار در بخش ساز و آوازهایشان خلاصه شود.هر چند در میان خوانندگان نسل جوان سالار عقیلی در کنارتوجه و خوانش اشعار سعدی در کنسرتهایش آلبوم «سایه های سبز» را به آهنگسازی ارشد طهماسبی تماما به خواندن اشعار سعدی اختصاص داده است.
همایون شجریان نیز که شاگرد مستقیم پدرش بوده نیز در بهره مندی از اشعار سعدی به نسبت هم نسلانش پیش‌روتر است که این توجه ماحصل تعلیم و تربیت با نگاه محمدرضا شجریان است.
در میان خوانندگان موسیقی ایرانی هستند بسیارانی که اشعار سعدی در آثارشان جایگاه خاصی دارند خصوصا در بخش ساز و آوازها که امید است نسل آینده خوانندگان موسیقی ایرانی نیز از این بهره مندی غافل نشوند و با نام نوآوری در موسیقی ایران از گنجینه عظیم شعر فارسی فاصله نگیرند.
سعدی، اقتصاد هنر و جریان‌سازی فرهنگی
اشعار سعدی تنها در گستره ادبیات و موسیقی ایرانی جاری نیست، بلکه تأثیر اقتصادی ملموسی نیز در حوزه هنر و فرهنگ داشته است. آثار موسیقایی با محوریت اشعار سعدی، به‌ویژه توسط بزرگان آواز ایرانی نظیر محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و حسام‌الدین سراج، همواره جزو پرفروش‌ترین و پرطرفدارترین آلبوم‌ها بوده‌اند.
این آثار نه تنها به ارتقای بازار موسیقی سنتی کمک کرده‌اند، بلکه در شکل‌گیری سلیقه شنیداری نسل‌ها نقش داشته‌اند. افزون بر این، گسترش سعدی‌خوانی در کنسرت‌ها و جشنواره‌ها، سبب جذب گردشگران داخلی و خارجی به برنامه‌های فرهنگی، می‌شود. همنشینی موسیقی با سعدی در قالب تولیدات صوتی، تصویری و اجرای زنده، می‌تواند فرصتی کم‌نظیر برای توسعه اقتصاد خلاق و گردشگری فرهنگی پدید آورد. بهره‌برداری آگاهانه از میراث سعدی در صنعت موسیقی، می‌تواند الگویی کارآمد برای پیوند اقتصاد با فرهنگ و هنر در دوره معاصر باشد.
