تأمین مالی قلب تپنده نظام نوآوری است

به گزارش روابط عمومی صندوق نوآوری و شکوفایی، این نشست با دبیری مصطفی صفدری رنجبر، عضو هیات علمی دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران برگزار شد و محمدصادق خیاطیان، رییس هیات عامل صندوق نوآوری و شکوفایی، میهمان این نشست بود.

خیاطیان در این نشست در خصوص فلسفه وجودی و جایگاه صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: موضوع تأمین مالی را می‌توان قلب تپنده نظام نوآوری دانست. شاید همه اقتضائات و قوانین و مقررات را برای این نظام فراهم کرده باشید تا بتوانید توسعه نوآوری را رقم بزنید، اما اگر نظام تأمین مالی فراهم نباشد، قاعدتا اهداف نظام نوآوری حاصل نخواهد شد.

وی افزود: کشور‌هایی در حوزه توسعه فناوری و نوآوری موفق بوده‌اند که از نظام تأمین مالی مناسب به عنوان یکی از ارکان مهم این موفقیت برخوردار بوده‌اند؛ اما چرا کشور‌ها به سمت طراحی نهاد‌های تخصصی تأمین مالی در حوزه نوآوری می‌روند؟ بازار‌های پولی دنیا و از جمله کشور ما مبتنی بر دارایی‌های فیزیکی هستند و هر شرکت یا سازمانی که در این زمینه قوی‌تر باشد، بهتر می‌تواند از امکانات و تسهیلات بانکی استفاده کند، زیرا دارایی‌های فیزیکی برای بانک‌ها فاکتور بسیار مهمی است.

رییس صندوق نوآوری و شکوفایی افزود: ما در حوزه نوآوری و استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان دقیقا نقطه مقابل این رویکرد هستیم و دارایی فیزیکی چندان معنادار نیست. به عنوان مثال، یک شرکت دانش بنیان در حوزه هوش مصنوعی کار می‌کند و تمام سرمایه خود را به جای خرید ملک و زمین، صرف تحقیق و توسعه (R&D)  می‌کند؛ اما این ادبیات را شبکه بانکی و نظام پولی کشور درک نمی‌کند. در این شرایط کشور‌های دنیا و از جمله ایران به سمت ایجاد نهاد تخصصی تامین مالی حوزه نوآوری حرکت کرده‌اند.

وی در ادامه ادبیات پارک‌های علم و فناوری را متعلق به اواخر دهه ۷۰ عنوان کرد و گفت: هدف از ایجاد این پارک‌ها، کمک به رشد فناوری در کشور بود تا افراد بتوانند با استفاده از حمایت‌های زیرساختی، منتورینگ و …، ایده خود را پرورش داده و تجاری‌سازی کنند. در دهه ۸۰ شاهد توسعه پارک‌های علم و فناوری و شعار «هر استان یک پارک علم و فناوری» بودیم که به محلی برای پرورش ایده‌های صاحبان نوآوری تبدیل شدند. از بُعد تأمین مالی در آن زمان (برنامه‌های سوم و چهارم توسعه) موضوع صندوق‌های پژوهش و فناوری مطرح شد و در قانون پیش‌بینی شد که دولت با مشارکت بخش خصوصی، این صندوق‌ها را تأسیس کند. سال ۱۳۸۹ تصویب قانون حمایت از دانش بنیان‌ها یک نقطه عطف در حوزه توسعه زیست‌بوم نوآوری کشور محسوب می‌شود و می‌توان دهه ۹۰ را دهه شکوفایی شرکت‌های دانش بنیان از بُعد ایجادی دانست.

صندوق نوآوری تامین کننده نظام تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان کشور است

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تأکید کرد: در قابل همین قانون پیش‌بینی شد که صندوقی به نام صندوق نوآوری و شکوفایی با سرمایه سه هزار میلیارد تومان و یک منبع پایدار (اختصاص نیم درصد بودجه عمومی) تأسیس شود. تصویب و اجرای این قانون و ایجاد صندوق نوآوری و شکوفایی در آن زمان (سال ۱۳۹۲) با وجود ۵۲ شرکت دانش بنیان در کشور، دیدگاه وسیع به این حوزه را نشان می‌دهد. درحال حاضر در این زیست‌بوم ۹۵۰۰ شرکت دانش بنیان مشغول فعالیت هستند و سوال اینجاست که می‌توانیم با این منابع محدود، پاسخگوی این حجم از نیاز‌های این شرکت‌های دانش بنیان باشیم؟ طبق قانون این‌طور تعریف شده است که صندوق نوآوری و شکوفایی، ایجادکننده و تامین کننده نظام تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان کشور باشد و این مسیری است که تاکنون طی کرده‌ایم. در حوزه تامین مالی با ریسک‌های جدی مواجه هستیم، زیرا هرجا صحبت از نوآوری است، ریسک هم وجود دارد و در این بخش، همه دولت‌ها مشوق‌هایی را در نظر می‌گیرند. در ایران، صندوق نوآوری و شکوفایی وظیفه پوشش ریسک‌های این حوزه را برعهده دارد.

وی با یادآوری این مسئله که طبق قانون و نیز اساسنامه صندوق نوآوری و شکوفایی، این صندوق تنها موظف به حمایت از شرکت‌های دانش بنیان است، گفت: در عین حال معتقدیم که چشمه جوشان ایده‌ها، می‌تواند در مراکز رشد و نوآوری و پارک‌های علم و فناوری یا حتی دانشگاه‌ها باشد؛ محیط‌هایی که شاید راه زیادی تا دانش بنیان شدن پیش‌ رو داشته باشند اما اگر به این بخش‌ها توجه نداشته باشیم، ورودی دانش بنیان‌ها طی سال‌های آتی دچار خدشه خواهد شد. با این هدف چند کار را به صورت همزمان شروع کردیم، البته طبق قانون و اساسنامه صندوق پیش رفتیم و در این مسیر، نهاد‌های فعال در این اکوسیستم را که طبق قانون می‌توانیم با آن‌ها همکاری کنیم، درگیر کردیم.

حدود ۵۰ صندوق پژوهش و فناوری با صندوق نوآوری قرارداد دارند

رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی در ادامه با اشاره به اینکه صندوق‌های پژوهش و فناوری در پارک‌ها و مراکز رشد مستقر هستند و ارتباط خوبی با این مراکز دارند، تصریح کرد: حدود ۵۰ صندوق پژوهش و فناوری با صندوق نوآوری و شکوفایی قرارداد دارند و تسهیلات را در اختیار این صندوق‌ها قرار می‌دهیم تا بتوانند از شرکت‌ها و تیم‌های فناور وخلاق غیردانش بنیانی حمایت کنند.

خیاطیان ادامه داد: بخش دیگر، حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا VC  است، در این حوزه به جای سرمایه‌گذاری مستقیم، صندوق‌های VC را واسط کردیم؛ بنابراین یک تیم فناور یا خلاق در هر مرحله از زنجیره و چرخه عمر و فعالیت، می‌تواند از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری، تسهیلات دریافت کند.

وی، خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی را متنوع توصیف کرد و گفت: این خدمات کل چرخه عمر یک شرکت، از ایده و نوزادی تا شکل‌گیری و بلوغ شرکت را پوشش می‌دهد. ۷۹ خدمت در چهار دسته توسط صندوق نوآوری و شکوفایی به شرکت‌های دانش بنیان ارائه می‌شود. وزن اصلی خدمات ما در حوزه تسهیلات است که شامل تسهیلات نمونه‌سازی اولیه، راه‌اندازی خط تولید، سرمایه در گردش و لیزینگ برای کمک به توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان است. در حوزه ضمانت‌نامه‌ها هم شاهد اتفاقات بسیار خوبی هستیم و دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان به ضمانت نامه‌ها در شبکه بانکی کشور را تسهیل کرده‌ایم.

رییس صندوق نوآوری و شکوفایی با اشاره به بحث دارایی‌های نامشهود شرکت‌های دانش بنیان و فناور گفت: خوشبختانه با نظام‌نامه ابلاغی وزیر اقتصاد، سرفصل ویژه‌ای برای دارایی‌های نامشهود شرکت‌های دانش بنیان ایجاد شده است. در دنیا، دارایی‌های نامشهود قابل ارزیابی و معامله هستند و در این‌صورت مورد پذیرش شبکه بانکی قرار می‌گیرند. معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری وظیفه نهادسازی در این بخش را برعهده دارد و نهاد‌هایی را تایید می‌کند که آنها، دارایی‌های نامشهود یک شرکت را برای اهداف آتی، ارزیابی می‌کنند. تا نتوانیم دارایی‌های فکری را توسعه داده و امکان معامله آن‌ها را فراهم نکنیم، این دارایی‌ها مورد پذیرش شبکه بانکی کشور قرار نمی‌گیرد.

وی در ادامه طراحی بسته رشد تولید را از اقدامات اخیر صندوق نوآوری در حمایت از شرکت‌های دانش بنیان برشمرد و گفت: ما برای اولین بار در نقش رکن ضامن برای شرکت‌های دانش بنیان عمل کرده و ضامن این شرکت‌ها شده‌ایم تا از سه بانک، تسهیلات دریافت کنند که این موضوع، اتفاق بسیار بزرگی برای شرکت‌های دانش بنیان محسوب می‌شود. همچنین شرکت‌های بزرگ می‌توانند از طریق اوراق صکوک، سرمایه مورد نیاز را از بازار سرمایه تامین کنند و صندوق در نقش رکن ضامن عمل می‌کند.

حوزه نوآوری بدون سرمایه‌‎گذاری خطرپذیر توسعه پیدا نمی‌کند

خیاطیان، صنعت VC را موضوع مهمی برشمرد و گفت: حوزه نوآوری بدون سرمایه‌‎گذاری خطرپذیر توسعه پیدا نمی‌کند و این موضوع، اصلی است که در دنیا شاهد آن هستیم. برای توسعه و رونق صنعت VC در کشور تلاش زیادی کرده‌ایم. در بسیاری از کشور‌ها از جمله انگلیس، دولت با وضع مشوق‌های مالیاتی، شرکت‌ها را برای ورود به این حوزه تشویق کرده است. در ماده ۱۱ قانون جهش دانش بنیان شاهد اتفاق بسیار مهمی هستیم که اگر شرکت‌های بزرگ، منابع خود را در حوزه نوآوری و دانش بنیان‌ها سرمایه‎گذاری کنند، از معافیت مالیاتی بهره‌مند می‌شوند.

رییس صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: در مقطعی هستیم که بر اساس تجربیات دنیا و کشور، برای رقم زدن اتفاقات جدید و اثربخش، نیازمند این هستیم که روی برخی موضوعات خاص متمرکز شده و اولویت‌بندی کنیم. نیازمند این هستیم که در چند حوزه عمیق‌تر عمل کرده و جهش‌هایی را در این حوزه‌ها ایجاد کنیم. این اولویت‌ها در حوزه فناوری شامل هوش مصنوعی، بایوتکنولوژی و میکرو الکترونیک و در بُعد مسئله محوری شامل آب، امنیت غذایی و انرژی با تاکید بر بهره‌وری انرژی هستند که در همه این حوزه‌ها، هم از بُعد نیروی انسانی و هم از بُعد دانش و شرکت‌های فعال، شرایط بسیار خوبی داریم.

توزیع منابع به صورت عادلانه در همه استان‌های کشور را با جدیت دنبال می‌کنیم

وی در ادامه با تاکید بر اهمیت موضوع عدالت محوری در توزیع عادلانه خدمات در کشور، گفت: با جدیت دنبال می‌کنیم تا منابع به صورت عادلانه در همه استان‌های کشور توزیع شوند. درحال حاضر ۶۲ درصد شرکت‌های دانش بنیان توانسته‌اند حداقل از یک خدمت صندوق نوآوری و شکوفایی بهره‌مند شوند که این درصد برای برخی استان‌ها مانند ایلام و هرمزگان بیش از ۷۰ درصد است. درحال توسعه همکاری با صندوق‌های پژوهش و فناوری در استان‌ها هستیم تا مناطق کمتربرخودار، بیشتر از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی بهره‌مند شوند. همچنین تفاهم‌نامه‌های مختلفی با پارک‌های علم و فناوری سراسر کشور داریم تا خدمات صندوق را از طریق این پارک‌ها در اختیار شرکت‌های دانش بنیان در سراسر کشور قرار دهیم. ظرفیت‌های زیادی در استان‌ها مغفول مانده است و راه توسعه فعالیت‌های صندوق در استان‌ها، تعامل بیشتر با صندوق‌های پژوهش و فناوری و پارک‌های علم و فناوری کشور است.

رییس صندوق نوآوری و شکوفایی به نقش مردم در اقتصاد دانش بنیان نیز اشاره کرد و گفت: با سه محور می‌توان اقتصاد دانش بنیان را در کشور توسعه داد؛ نخست از طریق آشنا کردن مردم با حوزه دانش بنیان، دوم درگیر کردن مردم در امر دانش بنیان و سوم از طریق مشارکت دادن آنها در بحث تأمین مالی جمعی که این کار را از طریق طراحی و تولید مسابقه تلویزیونی «شکوفا» که روزهای شنبه و دوشنبه هر هفته از شبکه یک سیما درحال پخش است، دنبال می‌کنیم. در این مسابقه اصل پول سرمایه‌گذاران توسط صندوق نوآوری و شکوفایی تضمین شده است و با مشارکت مردم در طرح‌های دانش بنیان و استفاده از سرمایه‌های خُرد آنها، تولیدات دانش بنیان رونق پیدا می‌کند.

وی درخصوص بحث توسعه بازار شرکت‌های دانش بنیان گفت: در قانون جهش تولید دانش بنیان مصوب ۱۴۰۱ هم طرف عرضه و هم طرف تقاضا مورد توجه قرار گرفته‌اند. یکی از چالش‌ها در این حوزه، آشنا نبودن با محصولات دانش بنیان است. با هدف آشنایی بیشتر با توانمندی شرکت‌های دانش بنیان، رویداد‌هایی را طراحی کرده‌ایم که طرف تقاضا، نیاز‌های خود را مطرح و طرف عرضه نیز توانمندی و محصولات خود را معرفی می‌کند. در حوزه سرمایه‎گذاری نیز شاهد اتفاقات بسیار خوبی هستیم و معتقدم سال آینده سال رونق صنعت VC در کشور خواهد بود و سرمایه‎گذاری‌های جدی در این حوزه رقم خواهد خورد.

خیاطیان در پایان درباره استفاده از ظرفیت ایرانیان خارج از کشور خاطرنشان کرد: این موضوع برای دولت بسیار اهمیت دارد و از چند بُعد می‌توان به این موضوع نگاه کرد؛ یک موضوع بحث دانشی است که این افراد در حوزه فناوری و نوآوری دارند. همچنین موضوع تامین مالی و سرمایه‎گذاری روی طرح‌های دانش بنیان می‌تواند برای ایرانیان خارج از کشور بسیار جذاب باشد. در عین حال، این افراد شناخت و ارتباط خوبی با بازار‌های بین‌المللی دارند که می‌تواند دسترسی شرکت‌های دانش بنیان به بازار‌های خارجی را تسهیل کند.