شخصی سازی طبیعت؛ خوب یا بد
محصولات دستکاری شده ژنتیکی 'تراریخته' و سلامت آنها چند سالی است که پایش به حوزه کشاورزی، محیط زیست، بهداشت، رسانه ها و افکار عمومی باز شده؛ درحالی که تنور بحث وجدل منتقدان و موافقان در باره استفاده از این محصولات داغ است؛ اما مردم هنوز نمی دانند در سبد غذایی روزانه خود سهمی برای این محصولات اختصاص دهند یا دور آن را خط قرمز بکشند.
به گزارش ایرنا، 39 کشور کشت محصولات تراریخته را ممنوع و 64 کشور نیز برچسب گذاری روی محصولات را اجباری کرده اند، اما وضعیت کاشت این محصولات در کشور به طور مشخص تعیین نشده و مطالب ضد و نقیضی در این زمینه به گوش می رسد.
هرچند برخی از مسئولان اعلام کردند که محصولات تراریخته سالم اند اما در مقابل عده ای دیگر از مسئولان نگرانی های خود را در مورد حفظ سلامت و تندرستی مردم براثر مصرف این محصولات بیان می کنند که این موضوع سبب سردرگمی مردم شده است.
معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی چندی پیش در گفت وگویی با رد مطالب مطرح شده در مورد مضر بودن محصولات تراریخته، گفت: محصولات تراریخته سالم هستند و مرجع تعیین سلامت این محصولات وزارت بهداشت است.
دکتر رضا ملک زاده اظهار کرد: هجمه رسانه ای شدیدی علیه محصولات تراریخته در ماه های اخیر به وجود آمده، این در حالی است که سازمان بهداشت جهانی، سلامت محصولات تراریخته موجود در بازار را معادل محصولات غیرتراریخته مشابه آنها اعلام کرده است، بنابراین جای هیچگونه نگرانی نیست.
وی افزود: مسئول و مرجع سلامت کشور، وزارت بهداشت است و افراد دیگر نمی توانند در رابطه با سلامت این محصولات نظری بدهند و اگر هم نظری بدهند، قابل استناد نیست و باید ادعاهای خود در رابطه با این محصولات را ثابت کنند.
در مقابل برخی از مسئولان از جمله سازمان حفاظت محیط زیست از نگرانی های خود در خصوص حفظ سلامت و تندرستی مردم بر اثر مصرف این محصولات صحبت می کنند و معتقدند که استفاده از این محصولات باید با کنکاش و بررسی های علمی دقیق تر انجام گیرد.
معاون آموزش وپژوهش سازمان حفاظت محیط زیست درنشست تخصصی 'موادسرطان زای پیرامون ما' گفت: باید خطرات احتمالی در این زمینه ارزیابی شود تا وقتی کامل شد بتوانیم مدیریت خطر را اعمال کنیم زیرا ما به پروتکل 'کارتاهینا' که در مورد محصولات دستکاری ژنتیکی است، متعهد هستیم و باید به تناسب آن عمل کنیم.
مهناز مظاهری افزود: بر اساس این پروتکل، چند وقتی است روی برخی روغن ها برچسب تراریخته بودن نصب می شود این کار بسیار خوبی است زیرا آگاهی رسانی می شود اما توضیحی درمورد این نوع محصول داده نشده تا مردم از خطرات یا مزایای آن مطلع شوند.
وی گفت: تمام نهادها از جمله وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست باید نقش و وظیفه خود در سلامت مردم را به خوبی انجام دهند، وظیفه سازمان محیط زیست ارزیابی خطر و حفظ تنوع زیستی است که براین اساس ویژه نامه ایمنی زیستی را تهیه و براساس آن عمل می کند.
پروتکل 'کارتاهینا' یک سیستم قانون گذاری جامع برای اطمینان در انتقال، نگهداری و استفاده ایمن از موجودات دستکاری شده ژنتیکی و فرآورده های حاصل از آن ها است.ایران در سال 1379 (2000 ) 'پروتکل ایمنی زیستی کارتاهینا' که مربوط به محصولات دستکاری شده ژنتیکی است را امضا و آن را در سال 1382 مصوب کرد، لذا از این تاریخ، این پروتکل به صورت قانونی لازم الاجرا درآمد و کشور در مورد اجرای این پروتکل نسبت به جهان متعهد شد.
***گیاه تراریخته چیست؟
گیاه تراریخته به گیاهی اطلاق می شود که ساختار ژنتیکی آن ازطریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته است. این تغییر معمولاً برای مقاومت به برخی آفات یا بیماری های گیاهی و بهبود عملکرد گیاه و بهره وری کشاورز انجام می گیرد.
نمونه های استفاده از گیاهان تراریخته با صفتی چون مقاومت به یک آفت، بیماری یا خشکی را می توان در کشاورزی مدرن یافت. گیاهان تراریخته در صنعت داروسازی هم برای تولید صنعتی برخی ترکیبات با کاربرد پزشکی استفاده می شوند.
تولید گیاهانی مقاوم به آفات، خشکی و شوری و کاهش مصرف سموم شیمیایی از جمله مزیت های اعلام شده گیاهان تراریخته است که تولیدگنندگان آنها بر این باورند که با بهره گیری از ظرفیت این محصولات می توان از اراضی نامناسب اعم از شور یا خشک استفاده بهینه برای تامین مواد غذایی انجام داد.
هرچند مزیت هایی برای اینگونه محصولات اعلام شده است اما به نظر می رسد حفظ سلامتی و تندرستی موضوعی چالش برانگیز در این زمینه است. برخی از کارشناسان به سالم بودن این محصولات و نداشتن عوارض بر مردم تاکید دارند و در مقابل عده ای دیگر بر این باور هستند که در تولید و کاشت این محصولات نباید عجله و شتاب کرد و باید آنها را به دقت موارد آزمایش و بررسی علمی قرار داد.
عده ای با طرح این سئوال که آیا با دستکاری ژنتیکی مطمئن هستیم که محصولات بدست آمده در بلندمدت اثراث منفی برروی سلامت مصرف کننده نخواهد داشت،خواستار ارائه پاسخ منطقی و مستدل در این زمینه از متولیان این حوزه هستند.
*** 39 کشور کشت محصولات تراریخته را منع کردند
متخصص بیوتکنولوژی پزشکی و مهندسی ژنتیک گفت: 39 کشور کشت محصولات تراریخته یا دستکاری شده ژنتیکی را منع و 64 کشور نیز برچسب گذاری محصولات تراریخته را اجباری کرده اند.
پروفسور علی کرمی با اشاره به اینکه در بازار ما مشخص نیست چند محصول تراریخته وجود دارد، گفت: فقط سه نوع روغن با درج عبارت 'دستکاری ژنتیکی شده' بر روی بطری اقدام به برچسب گذاری کرده اند. بقیه شرکت ها هم باید اقدام به این کار کنند تا مردم بتوانند کالاها را برحسب سلایق خود انتخاب و مصرف کنند.
***طراحی برچسب محصولات تراریخته
وی با اشاره به اینکه ضروری است برچسب مشخص برای محصولات تراریخته طراحی و به مردم معرفی شود، اظهار کرد: این علامت باید به طور مشخص بروی محصولات و فرآورده های تراریخته درج شود.
کرمی با اشاره به اینکه سوئیس در حوزه دانش بیوتکنولوژی در حد آمریکا است، افزود: این کشور با داشتن دانشمندان سرآمد اجازه کشت این محصولات را درسرزمین خود نمی دهد. این کشور سه دوره پنج ساله محصولات تراریخته را تعلیق و تا سال 2021 میلادی کشت این محصولات انجام نمی شود.
متخصص مهندسی ژنتیک بیان کرد: موافق کاشت محصولات کشاورزی تراریخته در کشور هستیم اما تراریخته ای که به نفع مردم باشد و هیچگونه ابهامی در آن وجود نداشته باشد. این ابهامات به حدی است که فعلا صلاح نیست در کشورما کشت یا واردات این محصول را داشته باشیم.
وی با طرح این پرسش که چرا محصولات کشاورزی تراریخته تولید و به بازار عرضه می شود؟ افزود: تامین غذای مورد نیاز، ارتقا کیفیت و کاهش استفاده سموم شیمیایی مهمترین اهداف کشت و عرضه محصولات تراریخته است.
کرمی ادامه داد: پس از گذشت 20 سال مشخص شده که محصولات کشاورزی تراریخته کمکی به افزایش تولید نکرده است. براساس بررسی و مطالعات مراکز بین المللی، جمعیت فعلی جهان حدود 7.4 میلیارد نفر است درحالیکه مقدار تولید غذا برای 14 میلیارد نفر است.
وی با اشاره به اینکه مشکل کمبود غذا در دنیا نداریم، گفت: مشکل در سیاست های تبعیض آمیز و نبود عدالت در توزیع مواد غذایی است. عده ای از کشورهای ثروتمند بیش از حد نیاز مصرف می کنند و برخی از کشورها هم از فقرغذایی در رنج هستند.
*** آزمایشگاه تراریخته در سازمان غذا و دارو نداریم
کرمی با اشاره به اینکه مردم این محصولات را تا بررسی و ارزیابی دقیق از لحاظ خطرات احتمالی، سالم نمی دانند، اظهار کرد:درحال حاضر آزمایشگاه جامع و پیشرفته محصولات تراریخته در سازمان غذا و دارو، نداریم.
وی گفت:جای تعجب است که با وجود واردات چندین ساله محصولات تراریخته،چرا تاکنون سازمان غذا ودارو آزمایشگاهی جامع و پیشرفته برای بررسی آنها ایجاد نکرده است. چرا این محصولات بدون بررسی تراریختگی و داشتن برچسب، وارد کشور می شوند.
کرمی با اشاره به اینکه دولت باید به مردم جواب روشن دهد که چند نوع محصول تراریخته اعم از وارداتی یا داخلی در بازار وجود دارد، گفت: مسئولان به ایجاد آزمایشگاه تراریخته همت کند. نمایندگان مجلس با بررسی دقیق و کارشناسانه ، مانع تصویب بندهای مربوط به کشت محصولات تراریخته در برنامه ششم شوند.
وی برلزوم ممنوع شدن واردات تراریخته به کشور تاکید کرد وگفت: جایگزین های مناسب تری برای واردات محصولات تراریخته باید پیدا شود.
کرمی برلزوم ارتقا کیفیت محصولات تاکید کرد و گفت: مردم دنیا به طرف محصولات کشاورزی ارگانیک سوق پیدا کرده اند و مراکز بین المللی تحقیقاتی، کشاورزی ارگانیک را توصیه می کنند.
وی با اشاره به ابلاغ سیاست های کلی محیط زیست توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی، گفت: استفاده از محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک در بند یک ماده 8 این سیاست ها تاکید شده که باید این موضوع در کشور توسعه یابد.
کرمی با طرح این سئوال که چرا برخی می خواهند با شتاب و عجله کشت یک میلیون هکتار محصولات تراریخته از جمله پنبه و برنج در برنامه ششم به تصویب برسد؟ اظهار کرد: اینها می خواهند در مزارع کشور محصولات تراریخته بکارند که هنوز اطمیان کامل در مورد سلامت آن وجود ندارد.
***دانش بیوتکنولوژی محیط های نامساعد را برای تولیدغذای سالم فراهم می آورد
رییس انجمن ژنتیک ایران در این خصوص به ایرنا گفت: دانش بیوتکنولوژی می تواند زمین های خشک، شور و نیز محیط های نامساعد را برای تولید منابع غذایی سالم فراهم کند.
دکترمحمود تولایی با اشاره به اینکه برای هر نیاز جامعه باید راهکارها وپاسخ های منطقی،مطمئن و سالم پیشنهاد شود، اظهار کرد: افزایش تولید مواد غذایی، کاهش استفاده سموم شیمیایی و استفاده بهینه از منابع مانند اراضی کشاورزی از مهمترین مزایایی محصولات تراریخته است.
وی اظهار کرد: مجامع و انجمن های علمی فعال کشور که کانونی از صاحب نظران این رشته ها هستند، بر استفاده از محصولات تراریخته صحه گذاشتند که این موضوع می تواند برای مردم مورد وثوق باشد.
تولایی به تولیدمحصولات تراریخته دربرنامه های چهارم و پنجم توسعه اقتصادی اشاره کرد و گفت: تولید محصولات تراریخته در برنامه های چهارم و پنجم به دلیل تامین نیاز غذایی و برقراری امنیت پایدار در این حوزه، تکلیف شده بود که باید به سمت تولید محصولات تراریخته می رفتیم.
رییس انجمن ژنتیک ایران اظهار کرد: وزارت بهداشت که عهده دار سلامت جامعه می باشد، اعلام کرد محصولات تراریخته برمبنای تاییده های سازمان بهداشت جهانی و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) دارای مجوز مصرف هستند.
تولایی با اشاره به اینکه کشور دارای مجامع رسمی است که عهده دار و پاسخگوی سلامت هستند بیان کرد: اگر اینگونه مجامع کوتاهی یا به وظیفه خودعمل نکنند، دستگاه های نظارتی می توانند با آنها برخورد کنند.
وی به استفاده بی رویه از سموم کشاورزی اشاره کرد و گفت: استفاده چندین برابر استاندارد از کودهای شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی برای جامعه خطرناک تر است یا از بین بردن یک فناوری برای تولید محصولات کشاورزی .
** 26 درصد سفره غذایی ایرانی ها وابسته به واردات است
وی با اشاره به اینکه 26 درصد سفره غذایی شهروندان ایرانی وابسته به واردات است، افزود: دست برداشتن از دانشی که می تواند نیازهای غذایی ما را به طور ایمن تامین کند در جهت تامین منافع ملی نیست.
رییس انجمن ژنتیک ایران گفت: بی همتی کسانی که عهده دار مسئولیت بودند سبب شده تا امروزه جامعه به سمت واردادت برخی از محصولات از جمله برنج ، گندم و روغن خوراکی سوق پیدا کند که این موضوع را می توان با راهکارهای منطقی برطرف کرد.
وی با اشاره به اینکه طبعا اروپا با حدود 800 میلی متر بارندگی دغدغه امنیت غذایی را ندارد افزود: ما با یک سوم بارش اروپا و سه برابر تبخیر آن در کشور برای تامین امنیت غذایی دغدغه جدی داریم .
تولایی بیان کرد: بنابراین مدلی که در کشور انتخاب می شود متناسب با اقتصاد و ویژگی های اقلیمی کشور است. اگر می توانستیم از همه سرزمین استفاده کنیم و آن را زیر کشت ببریم، نیاز به طرح این بحث ها و یافتن راهکارهای جدید نبود.
وی با اشاره به اینکه در برخی از دشت های کشور مانند فیروزکوه در سالهای گذشته کشت صورت می گرفته که الان این اراضی رها شده اند، افزود: مهمترین دلیل آن، کمبود آب است و به همین دلیل می گوییم تولید گیاهان مقاوم به خشکی و کم آبی در راستای یک منطق علمی صورت می گیرد.
** در برخی موارد در زمینه محصولات تراریخت شتاب زده عمل کردیم
عضو کمیته پدافندغیرعامل زیستی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه در برخی موارد در زمینه محصولات تراریخت شتاب زده عمل کردیم گفت: پاسخ دادن به نیاز جامعه با اقدامات شتاب زده و مقطعی، کار نامناسبی است. با اندیشه، تعقل و تفکر می توان راهکار مناسب را پیدا کرد.
دکتر رسول کدخدایی افزود: اگر بدون نظارت، کنترل و انجام فعالیت های علمی بگویم که اصلا اتفاقی مهمی در جهت به خطر افتادن سلامت مردم نمی افتد، به نظر می رسد خوشبینی غیرمنطقی یا مثبت نگری غیرمعقول نسبت به موضوع است. باید به این موضوع با شک و تردید نگاه کنیم و به دنبال برطرف آن هم باید باشیم.
وی با طرح این سئوال که آیا با دستکاری ژنتیکی مطمئن هستیم که محصولات بدست آمده در بلندمدت اثراث منفی برروی سلامت مصرف کننده نخواهد داشت، گفت: این یک سئوال مهم و کلیدی است که باید به آن جواب منطقی و مستدل داد.
عضو کمیته پدافندغیرعامل زیستی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفت: وقتی محصولی را دستکاری می کنیم باید بازخورد آن را در اکوسیستم به دقت بررسی نماییم تا مشکلی برای مردم به وجود نیاید.
کدخدایی ادامه داد که چرا ما باید بازاروعرصه آزمون و خطای محصولات تراریخته کشورهای غربی باشیم؟ و چرا در کشور خودشان این کار را انجام نمی دهند؟، مردم پاسخ دقیق و علمی این سوالات را می خواهند.
کدخدایی با اشاره به پیش بینی جمیت دنیا در سال 2050 به بیش از 9 میلیارد نفر می رسد، افزود: تامین غذای این جمعیت با مواردی مانند گرم شدن زمین، کاهش حاصلخیزی اراضی کشاورزی، محدودیت منابع آب و افزایش آفات که منابع غذایی را تهدید می کند کار ساده ای نیست اما باید به سراغ راهکاری مناسب رفت تا منابع غذایی بشر تامین شود.
*** سیر کردن شکم مردم به هر قیمتی، حرف غلطی است
وی اظهار کرد که اگر بخواهیم محصولات غذایی داخلی را به هر قیمتی تولید تا به خودکفایی برسیم، به نظر می رسد حرف غلطی باشد. این کار اشتباه است که امنیت غذایی پایدار جامعه را به هر قیمتی ایجاد کنیم.
کدخدایی با اشاره به اینکه می شود با راهکارهای مناسب و علمی به این هدف مهم دست یافت، بیان کرد: برخی از راهکارها، راه حل های مقطعی و شتاب زده هستند.
وی افزود: در سال های گذشته برای رسیدن به خودکفایی در برخی از محصولات استراتژیک اقداماتی صورت گرفته که نتیجه آن افزایش شوری خاک و کاهش بیش از 50 درصدی منابع آب زیرزمینی بود.
** سالانه تا 5 میلیارد دلار محصولات تراریخته وارد کشور می شوند
رییس انجمن ایمنی زیستی با اشاره به اینکه محصولات تراریخته حدود 20 سال وارد کشور می شوند، گفت: براساس اعلام مجلس شورای اسلامی سالانه 3 تا 5 میلیارد دلار محصول تراریخته وارد کشور می شوند.
دکتر بهزاد قره یاضی، روغن، کنجاله سویا، گلزا و ذرت را از محصولات تراریخته وارداتی اعلام کرد و افزود: محصولات تراریخته وارداتی از نظر سلامتی مشکلی ندارند.
وی بیان کرد: وزارت جهاد کشاورزی مسئول تولید غذا و وزارت بهداشت هم متولی تضمین ایمنی و سلامت غذا می باشد و این دستگاه مشغول نظارت در این حوزه هستند.
قره یاضی ادامه داد: محصولات ارگانیک، تراریخته، سنتی یا اصلاح نباتات به عنوان غذای مردم باید قبل از مصرف مورد آزمایش قرار گیرند اما محصولی که در کشور آزمایش می شود، تراریخته است.
رییس انجمن ایمنی زیستی بیان کرد که ما می گویم اگر می خواهیم این محصولات را وارد کنیم چرا در داخل تولید نکنیم.
** کشت برنج تراریخته یا واردات آن را نداریم
قره یاضی با اشاره به اینکه درحال حاضر برنج تراریخته در کشور کشت نمی شود و واردات برنج تراریخته هم نداریم اظهار کرد: در هیچ جای دنیا برنج تراریخته کشت نمی شود و برنج تراریخته به صورت تجاری هم وجود ندارد. فقط در چین مقداری کشت این محصول انجام می گیرد.
وی بیان کرد: حتی یک هکتار برنج تراریخته در کشور کشت نمی شود، در دولت سابق جلوی کشت این محصول را گرفته شد و دولت تدبیر و امید دوباره در تلاش است تا آن را فعال کند.
رییس انجمن ایمنی زیستی تاکید کرد که در حال حاضر گوجه فرنگی، انبه و برنج تراریخته در کشور نداریم اما این کار در مورد این محصولات در مرحله تحقیقاتی است ولی در بازار این محصولات را نداریم.
قره یاضی با اشاره اینکه در برنامه ششم هم بر روی کاشت محصولات تراریخته تاکید شده است، افزود: در برنامه قبلی هم این موضوع وجود داشته که به آن عمل نشده و دولت یازدهم باید آن را جامع عمل بپوشاند.
وی به نگرانی برخی افراد در این خصوص اشاره کرد و گفت: مگر دانشمندان این کشور مرده اند که بخواهد محصولی زیان آور را به خورد مردم دهند. پژوهشگران ما محصولات تراریخته را 5 تا 10 سال قبل از وارد به بازار مورد آزمایش های متعدد قرار می دهند.
رییس انجمن ایمنی زیستی گفت: آزمایشات ایمنی زیستی، شیمیایی، بیولوژیکی بر روی این محصولات انجام می شود و سپس برروی برخی از حیوانات مانند موش آزمایش می شود و در نهایت مورد مصرف انسان ها قرار می گیرد.
