سرانجام سازمان ملی هوش مصنوعی به کجا ختم شد؟/ آیا سازمان هوش‌مصنوعی اجاره داده می‌شود؟
با واگذاری تمام فعالیت‌های سازمان ملی هوش مصنوعی به ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش‌مصنوعی، عملا فعالیت این سازمان تعلیق و ساختمان آن نیز برای اجاره گذاشته شده است.
فرزانه صدقی: طی چند سال اخیر مقام معظم رهبری بارها تاکید فراوانی بر ضرورت توسعه هوش مصنوعی در ایران داشته‌اند. ایشان سال 1400 تاکید کردند که ایران باید با تمرکز بر حوزه هوش‌مصنوعی به جمع 10 کشور برتر دنیا بپیوندد. این مساله باعث شد تا سازمان‌ها، نهادهای دولتی و غیر دولتی و به ویژه جامعه نخبگانی و شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در راستای تحقق این مهم اقداماتی انجام دهند.
به گزارش خبرگزاری سینا ، هریک از این سازمان ها و ارگان‌ها در این راستا سیاستگذاری‌های مرتبط با هوش‌مصنوعی بکار بردند و برنامه‌هایی نیز تدوین کردند؛ برنامه‌ها و سیاست‌هایی که یکپارچگی میان سازمان‌ها نداشت و هر ارگان برای خود چارچوب و راهبردی را تعریف کرده بود. مساله‌ای که به مراتب باعث شد روند توسعه هوش مصنوعی در ایران طی سال‌های اخیر کند پیش برود.
رویکرد سازمان ملی هوش مصنوعی در دولت سیزدهم و چهاردهم
دولت سیزدهم برای رفع این چالش در ادامه سیاست‌های دولت پیشین سازمان ملی هوش مصنوعی را تاسیس کرد؛ سازمانی مستقل که با هدف یکپارچه‌سازی سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان در حوزه هوش مصنوعی زیر نظر رئیس‌جمهور 19 تیرماه سال گذشته با حضور محمد مخبر، سرپرست ریاست‌جمهوری و روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی رئیس‌جمهوروقت راه اندازی شد.
هرچند هنوز یکسال از فعالیت این سازمان نمی‌گذشت و انتظار می‌رفت که دولت چهاردهم اساسنامه سازمان ملی هوش‌مصنوعی را تصویب کند اما در جلسه هیئت دولت که ۲۴ اردیبهشت به ریاست رئیس جمهور برگزار شد، به پیشنهاد معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور و به استناد اصل یکصد و سی و هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سند تشکیل«ستاد توسعه فناوری و کاربردی هوش مصنوعی» در قالب ۵ ماده به تصویب رسید.
مجتبی علیزاده، دستیار معاون علمی و فناوری رئیس جمهور پس از تصویب این سند به خبرنگاران گفت: تشکیل سازمان هوش‌مصنوعی «فعلا» کامل کنار گذاشته شد و ستاد توسعه فناوری وکاربردی هوش‌مصنوعی ذیل رییس جمهور تشکیل و دبیرخانه آن نیز با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری خواهد بود. همه امورات هوش مصنوعی در کشور نیز ذیل این ستاد خواهد بود. همچنین رییس ستاد با حکم رییس جمهور و به پیشنهاد معاون علمی تعیین خواهد شد.
چرا ستاد هوش‌مصنوعی تشکیل شد؟
ستاد «توسعه فناوری و کاربرد هوش‌مصنوعی» به منظور دستیابی به جایگاه اول اقتصادی علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی و ۱۰ کشور برتر دنیا در حوزه هوش‌مصنوعی با تاکید برگسترش فعالیت کسب و کارهای مرتبط توسعه سرمایه‌گذاری در این حوزه، افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر هوش‌مصنوعی در تولید ناخالص داخلی و توسعه صادرات آن تشکیل می‌شود.
این ستاد در تعامل با کلیه دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و نیز بخش خصوصی به عنوان یک نهاد هماهنگ کننده تسهیلگر و حمایت کننده از تمام ظرفیت‌های کشور برای ارتقای بنیان‌های دانشی، توسعه سرمایه انسانی، تجهیز زیرساخت‌های مورد نیاز، رفع موانع فعالیت کسب و کارهای مرتبط تشویق و تسهیل نوآوری و خلق ارزش افزوده و توسعه کاربست هوش مصنوعی در کشور بهره می‌گیرد.
از سوی دیگر ستاد در راستای ارتقای جایگاه جهانی کشور در حوزه هوش‌مصنوعی، نسبت به توسعه همکارهای بین‌المللی در سطوح مختلف علمی فناورانه نوآوری و خلق ارزش افزوده تسهیل جذب سرمایه گذاری خارجی و توسعه و تشویق صادرات محصولات مربوطه اقدام می‌کند.
در این سند اهداف کلانی مانند «توسعه کاربست فناوری هوش مصنوعی به ویژه در حوزه فناوری‌های راهبردی و حل مسائل اولویت‌دار»، «ارتقای فرایندهای تولید نگهداری امنیت و تاب آوری داده و تسهیل دسترسی و تبادل داده‌ها و کلان داده‌ها»، «توسعه زیر ساخت‌های پردازشی و فنی و زمینه‌سازی برای اشتراک‌گذاری و تجمیع ظرفیت‌های پراکنده پردازشی»، «ارتقای سطح دانش توانمندی و مهارت‌های تخصصی سرمایه انسانی و تسهیل فرایندهای جذب بکارگیری و آموزش»، «تسهیل و حمایت از فعالیت کسب و کارهای دانش‌بنیان و افزایش سهم بازار محصولات و خدمات حوزه هوش‌مصنوعی و تشویق صادرات و سرمایه گذاری خارجی در این حوزه»، «فرهنگ‌سازی و ارتقای سواد عمومی و زمینه سازی برای استفاده مسئولانه و ایمن از فناوری هوش‌مصنوعی» و«پایش و زمینه سازی برای تحقق شاخص‌های مورد تأکید در سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۴۰۳ مصوبه جلسه ۴۸۳ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی» دنبال می‌شود.
در این ستاد راهبردهایی مانند ارتقای دسترسی به داده و تبادل داده‌ها، توسعه زیر ساخت‌های پردازشی و فنی، ارتقای توان و مهارت سرمایه انسانی، افزایش سهم بازار محصولات /خدمات هوش‌مصنوعی و ارتقای پایداری و افزایش قابلیت اعتماد هوش‌مصنوعی در ابعاد فرهنگی اجتماعی و امنیتی اجرایی خواهد شد.
همچنین به منظور سیاستگذاری هماهنگی و نظارت کلان بر تحقق اهداف این سند ستاد با ترکیب رئیس جمهور و یا معاون اول رئیس جمهور (رئیس)، معاون علمی فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور (دبیر)، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، وزیر آموزش و پرورش، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزیر صنعت، معدن و تجارت، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی، وزیر اطلاعات، وزیر جهاد کشاورزی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح با معاون وی، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، رئیس سازمان اداری و استخدامی کشور، رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیر شورای عالی فضای مجازی، رئیس هیئت عامل صندوق نوآوری و شکوفایی، چهار نفر از متخصصان علمی و صنعتی حوزه هوش مصنوعی به عنوان اعضای حقیقی _که به پیشنهاد دبیر ستاد و با حکم رئیس ستاد از بین دانشگاهیان فناوران انجمن‌های علمی مرتبط و تشکل‌های صنعتی بخش خصوصی برای مدت چهار سال تعیین می‌شوند_ تشکیل و جلسات آن نیز حداقل هر سه ماه یکبار برگزار می‌شود.
چرا معاونت علمی متولی راهبری هوش مصنوعی شد؟
هرچند رهبری بارها بر تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی تاکید داشتند اما این نهاد هیچوقت به‌صورت رسمی و عملیاتی شکل نگرفت و عمده مسوولیت توسعه هوش مصنوعی در کشور به ویژه ایجاد زیرساخت‌های آن بر عهده معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری بود و دیگر سازمان‌ها مانند وزارت ارتباطات و فناوری، وزارت علوم و سازمان ملی چندان نقش موثری در مسیر توسعه هوش مصنوعی ایفا نکردند.
تاکنون معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری رقم قابل‌توجهی از بودجه داخلی خود را صرف توسعه زیرساخت پردازشی کرده است. این نهاد بالغ بر 10 همت بودجه صرف کرده که منجر به استقرار پردازنده‌های گرافیکی (GPU) در توسعه هوش‌مصنوعی شده است. همچنین این نهاد در دو حوزه «زیرساخت» و «مدل‌های زبانی بزرگ (LLM)» اقدامات موثری انجام داده است.
از اینرو هرچند اکنون انتقادهایی بر تشکیل ستاد توسعه هوش مصنوعی شده است و برخی کارشناسان و نمایندگان مجلس بر ادامه فعالیت سازمان هوش مصنوعی تاکید دارند اما باید به این نکته توجه کرد که پرداختن به حوزه هوش‌مصنوعی در مدل سازمانی بدون داشتن بودجه و پشتوانه اجرایی گرهی از توسعه و پیشرفت کشور باز نمی‌کند بنابراین بهتر است با توجه به عملکرد مثبت معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان در توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی و پیشرفت در حوزه‌های کلیدی، از ظرفیت‌های موجود این نهاد بهره ببریم و با فعالیت ستاد توسعه هوش‌مصنوعی _که نقش هماهنگ‌کننده و تسهیلگر ایفا می‌کند_گامی برای تبدیل شدن به قطب‌های هوش مصنوعی در منطقه برداریم.
سرانجام سازمان ملی هوش مصنوعی به کجا رسیده است؟
24 شهریور ماه امسال تصویری از بنر چسباندن بر سر ساختمان ملی هوش مصنوعی با مضمون “اجاره” در فضای مجازی منتشر شد؛ بنری که شماره تماس مالک را درج و اعلام کرده بود که ۱۲ واحد اداری و یک واحد تجاری ساختمان به‌صورت جداگانه اجاره داده می‌شود. بسیاری از مردم پس از انتشار این تصویر آن را نشانه‌ای از ورشکستگی یا تعطیلی فعالیت‌های هوش مصنوعی در کشور دانستند در حالی که این ملک از ابتدا در مالکیت دولت نبود بلکه از شخصی اجاره شده و پس از انتقال دبیرخانه ستاد ملی هوش مصنوعی به مکان دیگری و توقف فعالیت سازمان، اختلافاتی در تمدید اجاره‌نامه بروز کرد. در نهایت مالک تصمیم گرفت واحد‌ها را جداگانه اجاره دهد.
