دست هنرمند را باز بگذاریم تا به وقایع تاریخی بپردازد
اجرای نمایش‌های مناسبتی یا نمایش‌هایی که نگاهی به وقایع تاریخی دارند از جمله موضوعاتی است که در تئاتر کشورمان هنوز درباره آن به سیاستگذاری مشخصی نرسیده‌ایم.
زهرا تقوی: تا همین چند سال پیش تمام اجراهای نمایشی همزمان با ایام سوگواری مذهبی تعطیل بودند و حال آنکه تئاتر ایران با برخورداری از سنتی نمایشی مانند تعزیه می‌تواند در تمام طول سال میزبان اجراهای نمایشی باشد، البته طبیعتا نمایش‌هایی که به فراخور این ایام تدارک دیده شوند و با حال و هوای آن مناسبت مذهبی تناسب داشته باشند.
تئاتر مذهبی، ظرفیتی فراموش شده در مناسبت‌های سوگواری
به گزارش خبرگزاری سینا، در دهه‌های گذشته در این زمینه تلاش‌هایی صورت گرفته اما نکته قابل تامل این است که معمولا نمایش‌هایی که برای اجرا در ایام سوگواری ساخته می‌شوند، در قیاس با جریان کلی تئاتر، از کیفیت هنری پایین‌تری برخوردار هستند و به همان نسبت کمتر هم مورد اقبال تماشاگران قرار می‌گیرند تا جایی که بعضی از این نمایش‌ها به عنوان نمایش‌های اتوبوسی شهرت یافتند یعنی نمایش‌هایی که تماشاگران‌شان را با اتوبوس به سالن اجرا می‌آوردند و طبیعتا این تماشاگران برای تماشای آن نمایش بلیت نخریده بودند.
یاداوری این نکته ضروری است که کیفیت نه چندان بالای این نمایش‌ها ارتباط مستقیمی به موضوع آنها ندارد و آنچه سبب اجرای نمایش‌های مناسبتی کم‌کیفیت می‌شود، نگاه غالبی است که دست و پای هنرمندان مستقل را می‌بندد و اجازه پرداخت همه جانبه به آن موضوع یا مناسبت مذهبی را به آنان نمی‌دهد.
با این حال هر از چندی کوشش‌هایی در زمینه اجرای نمایش‌های مناسبتی توسط هنرمندان شناخته‌شده صورت گرفته و اتفاقا این اجراها جزو آثار موفق در جذب تماشاگر قلمداد شده‌اند که نمونه آن اجرای نمایش‌های «پل»، « اسب‌ها»، «عشقه» به نویسندگی و کارگردانی محمد رحمانیان است.
از سوی دیگر اجرای تعزیه در مناسبت‌های مذهبی مهم مانند ایام سوگواری ماه محرم یا ماه رمضان سبب شده که تئاتر در این ایام به طور کامل تعطیل نباشد. ضمن اینکه سنت نمایشی تعزیه به دلیل ویژگی‌های خود و نیز باور مذهبی عموم جامعه، همچنان از اقبال تماشاگران بهره‌مند است.
تاریخ معاصر، موضوعی مغفول در نمایش‌های ایرانی
اما آنچه در این نوشتار بیشتر مورد بحث است، مناسبت‌های تاریخی به ویژه تاریخ معاصر است. تاریخ، البته موضوعی است که تعداد قابل توجهی از درام‌نویسان کشورمان به آن گرایش دارند و به ویژه دوره قاجار همواره دستمایه ساخت و خلق آثار هنری متعددی از سریال و فیلم‌های سینمایی و به ویژه تئاتر شده است.
اما آنچه در این بین کمتر مورد توجه قرار گرفته، ساخت و اجرای نمایش‌هایی درباره وقایع تاریخی دهه‌های اخیر است و این همان بخشی است که درباره آن دچار کم‌کاری و ضعف هستیم.
تنها استثنا در این بین، جنگ تحمیلی است که همچنان مورد توجه بسیاری از هنرمندان بوده و هست. موقعیت دراماتیک جنگ و اتفاقات شگفتی که در آن دوران رخ داده و نیز شخصیت‌های حاضر در آن، برای بسیاری از هنرمندان در نسل‌های گوناگون حتی آنان که از نزدیک شاهد این دوره تاریخی نبوده‌اند، الهام‌بخش بوده است. هرچند در پرداخت به جنگ نیز همچنان دچار گرفت و گیرهایی هستیم و گاه گله هنرمندان را از بابت نگاه‌های تک سویه به این موضوعات و نیز تسلط یک خوانش خاص بر آثار جنگی می‌شنویم، با این حال، هنرمندان گوناگونی در حد توان خود توانسته‌اند درباره آدم‌های جنگ و اتفاقاتی که بر آنان رفته، کار کنند.
اما جنگ با همه پتانسیلی که دارد، بخشی از تاریخ معاصر است و همچنان موضوعات دیگری هستند که درباره آنها کمتر کار کرده‌ایم.
اجرای نمایشی که درباره وقایع تاریخی معاصر باشد، البته آسان نیست ولی تجربه نشان داده که اگر از هنرمندان حمایت کنیم، می‌توانیم در این زمینه فعال‌تر باشیم که نمونه آن اجرای نمایش «ذرات آشوب» به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم پشتکوهی درباره تاریخ صد ساله مبارزه مردم جنوب کشور با استعمارگران پرتقالی است.
این نمایش سال گذشته در جشنواره تئاتر فجر روی صحنه رفت و بهار امسال نیز همزمان با تاراج خاک جزیره هرمز ، اجرای عمومی خود را انجام داد.
چه زمانی هنرمند از تاریخ فاصله می‌گیرد؟
اینکه ما کمتر به وقایع تاریخی دوران خودمان توجه داریم، از نکات قابل تاملی است که نباید به سادگی از آن گذر کرد ولی گفتگوهای غیررسمی با هنرمندان نشان می‌دهد که آنچه بیش از همه در این وضعیت دخیل است، این است که دست هنرمند برای پرداخت همه جانبه به یک موضوع باز نیست و او این آزادی را ندارد تا زوایای مختلف یک رویداد تاریخی را در اثر خود مورد واکاوی قرار بدهد و هیچ غریب نیست که اگر از هنرمندان فعال در حوزه جنگ می‌شنویم که با حجم انبوهی از ممیزی‌ها و محدودیت‌ها رو به رو می‌شوند.
آنچه سبب شده تاریخ دوران قاجار در آثار هنری ما جلوه بیشتری داشته باشد، صرف نظر اتفاقات متعدد این دوره تاریخی، این است که کسی داعیه‌دار این دوران تاریخی نیست و نگاه متعصبانه‌ای نسبت به آن وجود ندارد و حال آنکه اتفاقات صد سال اخیر عموما توسط برخی گرایش‌های فکری مصادره شده که نزدیک شدن و پرداخت هنری به آن را اگر ناممکن ولی قطعا بسیار دشوار می‌کند.
تجربه کشورهای دیگر نشان داده اگر خواهان شناخت بیشتر از کشورمان هستیم، یکی از مهمترین راه‌های آن پرهیز از نگاه‌های تک‌سویه نسبت به موضوعات است؛ در این صورت است که می‌توان امید داشت هنرمندان بیشتری دست به کار خلق اثر هنری درباره تاریخ کشور خودمان بشوند. اگر نسبت به اجرای متون خارجی گله‌مند هستیم و برآشفته‌ایم که چرا قاطبه آثار نمایشی بر اساس متون فرنگی که ربطی به جغرافیا و تاریخ ما ندارند، اجرا می‌شوند، یکی از مهمترین راه‌هایش این است که دست هنرمند را باز بگذاریم تا اثری واقعی درباره رویدادهای تاریخی خودمان بسازد.
