پژوهشگران پاسخ دادند؛
فرزند بیاوریم یا نه؟!

در بحبوحه تشویق های دولتی برای باروری بیشتر و افزایش تعداد فرزندان، محققان کشور در یک مطالعه پژوهشی به چالش های مختلف فردی و اجتماعی افراد برای فرزندآوری پرداخته و نکات مهمی را مطرح کرده اند.

به گزارش سیناپرس، در نیمه دوم قرن بیستم، جهان شاهد تغییرات جمعیتی در مقیاس چشمگیری بود. باروری از میزان پنج فرزند برای هر زن در سطح جهان به 2.7 فرزند رسید. بخشی از اتفاق های جمعیتی در جهان تحت تأثیر جهانی شدن نگرش و رفتار باروری است.

در همین راستا، ایران نیز در دهه های اخیر کاهش چشمگیری را در میزان باروری داشته است، به طوری که میزان باروری کل در سال ۱۳۴۵ برای هر زن از حدود 7.7 فرزند به 6.3 فرزند در سال ۱۳۵۵ کاهش یافت. بعد از این کاهش اولیه و تحت تأثیر موقعیت خاص وقوع انقلاب، باروری در سال های  ۱۳۵۶-۱۳۵۸ اندکی افزایش یافت و تا سال ۱۳۶۳ روند به نسبت ثابتی را داشت. اما برآوردهای اخیر نشان می دهند که شاخص باروری کل از 1.8 فرزند برای هر زن در سال آغازین دهه ۱۳۹۰ به 1.7 فرزند در انتهای این دهه تنزل یافته است.

پژوهشگران دهه هاست که به دنبال درک رفتار باروری فردی و روندهای جمعیتی آن یعنی باروری در سطح کلان هستند. طبق تحقیقات، عوامل مهم تعیین کننده تصمیم‌های باروری زوجین شامل مواردی چون سن زن و مرد در هنگام ازدواج، تعداد فرزندان قبلی درکنار وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد هستند که در سطح های خرد و کلان، رفتارهای باروری را تحت تاثیر قرار می دهند. فرزندآوری در سطح خرد صورت می‌گیرد و در زمره خصوصی‌ترین رفتارهاست. تصمیم برای فرزند داشتن و تعداد مطلوب فرزند همانند سایر تصمیم های افراد تحت تاثیر تعادل بین هزینه و فایده پیش‌بینی شده است. درواقع عواقب تصمیم درباره باروری در آینده نزدیک و یا دور مشخص می‌شود، بنابراین تصمیم باروری تحت تأثیر سایه آینده است.

این موضوع که این روزها با تاکیدات ویژه ای از سوی حاکمیت نیز همراه شده است، در یک مطالعه تحقیقاتی مورد بررسی قرار گرفته است. به گزارش سیناپرس، در این مطالعه که توسط جمعی از پژوهشگران دانشگاه یزد، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه تهران انجام شده، چالش‌های فردی و اجتماعی فرزندآوری، واکاوی شده اند.

نتایج بررسی ها نشان داد: بیم و هراس‌های اقتصادی، آینده‌هراسی، مسئولیت‌پذیری اجتماعی و دغدغه‌های انباشته، تصمیم به فرزندآوری را درگیر محاسبات مبتنی بر عقلانی‌ بودن ابزاری می‌کند. چنین محاسباتی نه‌تنها انواع راهبردها را در خانواده‌ها فعال می کند، بلکه آن ها را دچار نوعی دگردیسی و گذار ارزشی می‌کند.

بر اساس این یافته ها، برنامه‌ها و سیاست‌های تشویقی جمعیت، زمانی موفق است که با درک واقع‌بینانه از چالش‌های فرزندآوری زوجین، برای رفع آن ها تلاش شود.

در این خصوص، عباس عسکری ندوشن، دانشیار جمعیت‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد و چهار همکار دیگرش می گویند: با توجه به یافته‌های پژوهش ما، پیش‌بینی‌ناپذیر بودن آینده به ویژه آینده مالی و اجتماعی افراد و کم شدن کورسوی امید به آینده، افراد را در تصمیم خود برای فرزندآوری و یا داشتن فرزند دیگر دچار تردید می کند. افراد با دغدغه های بی شماری مانند دغدغه اقتصادی، دغدغه تربیتی و آموزشی، احساسی، اجتماعی و فرهنگی مواجه هستند و به دلیل کم شدن حمایت‌های نهادی و اجتماعی، خود را با این دغدغه‌ها تنها می بینند.

آن ها می افزایند: با توجه به این موضوع، هنگامی که افراد در ترازوی عقلانی بودن ابزاری، فرزندآوری را سنجش می کنند، چنین محاسباتی آن ها را به استفاده از استراتژی هایی نظیر تبدیل شدن به عاملان آینده‌نگر، به تاخیر انداختن فرزندآوری، خود محوری در فرزندآوری، ترجیح تک فرزندی و فراهم کردن موقعیت مهاجرت برای فرزند یا خود سوق خواهد داد.

بر اساس این تحقیق، جامعه ایران، جامعه ای است که در حال تجربه گذر از سنت به مدرنیته است. در مسیر این گذار فرزندآوری زیاد که روزی ارزش محسوب می شد، ارزش خود را تا حدودی کمرنگ شده می بیند، به گونه‌ای که کم فرزندی تبدیل به هنجار شده و همچنین از پدیده بی فرزندی، تابو زدایی شده است.

به اعتقاد عسکری ندوشن و همکارانش، در واقع در جامعه در حال گذار، کسی به دلیل انتخاب بی فرزند ماندن، مواخذه و قضاوت نمی شود. لذا اقتصاد بیمار و ناامنی‌های اقتصادی از یک سو و آینده هراسی والدین بالفعل و یا بالقوه از سوی دیگر باعث تغییر نگرش آن ها در فرزند آوری شده است.

به بیان آن ها، نتایج این پژوهش برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان حوزه جمعیت مفید است، زیرا اثربخشی قوانین جدید حامی افزایش جمعیت، تنها در صورتی اتفاق خواهد افتاد که درک درستی از چالش های افراد در حوزه فرزندآوری در سطح سیاستگذاران وجود داشته باشد.

به گزارش سیناپرس، این یافته های علمی پژوهشی را فصل نامه «جامعه شناسی کاربردی» متعلق به دانشگاه اصفهان منتشر نموده است.

گزارش: محمدرضا دلفیه

No tags for this post.