بیماریهایی که از زمین می آیند

رحمانی ازجمله فعالیت‌های شاخص کشور در این حوزه به تهیه 2 اطلس بزرگ در زمینه زمین‌شناسی پزشکی اشاره می‌کند و می‌افزاید: این دو اطلس در واقع نخستین اطلس‌های جهانی زمین‌شناسی پزشکی و دامپزشکی در ایران محسوب می‌شوند. اطلس زمین‌شناسی پزشکی با موضوع شیوع سرطان‌های کشور و اطلس زمین‌شناسی دامپزشکی کشور با عنوان شیوع بیماری‌های مشترک انسان و دام است که هر دو این اطلس‌ها مورد توجه انجمن بین‌المللی زمین‌شناسی پزشکی و بسیاری از کشورها قرار گرفته و از همین رو برای بسیاری از کشورها ارسال شده است البته به گفته دبیر علمی همایش زمین‌شناسی پزشکی در کنار این اطلس‌ها تهیه اطلس‌هایی با موضوع شیوع بیماری‌های دامی و انسانی نیز در سطح استان‌ها انجام شده است که در مراسم گشایش همایش زمین‌شناسی پزشکی رونمایی شدند.

مستعد بودن کشور در برابر بیماری‌های زمین‌زاد

مستعد بودن ایران از لحاظ شیوع بیماری‌های ژئوژنیک (مرتبط با شرایط زمین‌شناختی) به دلیل گسترش معادن، گذر کمربندهای متالوژنی از ایران و احتمال انطباق با کمربندهای بیماری‌زا از جمله عواملی هستند که برنامه‌های گسترده سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در حوزه زمین‌شناسی پزشکی در مناطق مختلف کشور را ضروری می‌سازند.

مهندس محمد تقی کره‌ای ـ معاون وزیر صنایع و معادن و رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور ـ که در مراسم آغاز به کار همایش بین‌المللی زمین‌شناسی پزشکی سخن می‌گفت با اشاره به شکل‌گیری سازمان‌های زمین‌شناسی در دنیا که سابقه برخی از آنها به بیش از 100سال می‌رسد افزود: زمین‌شناسی پزشکی رشته علمی نوظهوری است که اولین گروه بین‌المللی در این حوزه در سال 1996 توسط انجمن بین‌المللی زمین‌شناسی پزشکی تشکیل شد. خوشبختانه سازمان زمین‌شناسی ایران با سابقه بسیار کمتر از بسیاری از سازمان‌های هم راستای خود در جهان به دستاوردهای علمی و تحقیقاتی گسترده‌ای در بخش زمین‌شناسی و اکتشاف معادن دست یافته است و در حال حاضر با بسیاری از کشورهای پیشرفته رقابت می‌کند.

رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور درباره پروژه‌های داخلی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در بخش زمین‌شناسی پزشکی خاطرنشان کرد: طرح مطالعه زمین‌شناسی پزشکی در استان گلستان (مصوب هیات دولت)، طرح مطالعه ژئوبوتانی در مازندران (مصوبه هیات دولت)، طرح مطالعه زمین‌شناسی پزشکی در استان‌های سمنان و کرمان، طرح مطالعه زمین‌شناسی دامپزشکی در کشور (نمونه‌برداری از منابع آب و خاک در دامپروری‌ها در سطح 11 استان کشور با همکاری سازمان دامپزشکی) و طرح مطالعه زمین‌شناسی پزشکی تهران در مقیاس یکصد هزارم ازجمله این پروژه‌ها هستند.

همچنین در این راستا تهیه اطلس زمین‌شناسی پزشکی و اطلس زمین ـ دامپزشکی کشور و انجام مطالعات ژئوشیمی خاک، آب‌های سطحی، مطالعه آب‌های زیرزمینی و مطالعه مواد پرتوزا، اطلس زمین‌شناسی دامپزشکی استان‌های اردبیل، گیلان و نیز اطلس زمین‌شناسی پزشکی استان چهارمحال و بختیاری را هم به عنوان برخی دیگر از فعالیت‌های داخلی سازمان می‌توان برشمرد.

البته فعالیت‌های این سازمان در بخش زمین‌شناسی پزشکی به موارد داخلی خلاصه نمی‌شود چرا که سازمان زمین‌شناسی کشور به عنوان اولین سازمان زمین‌شناسی در منطقه خاورمیانه به عضویت رسمی انجمن بین‌المللی زمین‌شناسی پزشکی (IMGA) پذیرفته شد و هم اکنون به عنوان نماینده منطقه این انجمن در سطح کشورهای خاورمیانه به فعالیت می‌پردازد.

طرح مطالعه ریسک فاکتورهای زمین‌شناسی موثر در بروز سرطان در کمربند سرطان مری آسیای میانه به عنوان یکی از طرح‌های یونسکو، تهیه اطلس زمین‌شناسی پزشکی در منطقه خاورمیانه زیر نظر کمیسیون تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی دنیا، همکاری با آکادمی علوم ارمنستان، همکاری با سازمان‌های زمین‌شناسی کشورهای عضو اکو، کشورهای آمریکای لاتین و کشورهای آفریقایی از دیگر طرح‌های این مجموعه است.

شمال ایران روی کمربند سرطان مری و معده

زمین‌شناسی پزشکی را می‌بایست پل ارتباطی بین علوم زمین و پزشکی و جغرافیا قلمداد کرد. که گستره آن شامل ارتباط عناصر و بیماری‌ها، ژئوشیمی، بیماری‌های مسری و عفونی، هیدروژئوشیمی، آلودگی معادن، رادیو‌ژن‌ها، بیماری‌های مزمن، ژئو میکروبیولوژی و ژئو بوتانی می‌شود.

همین عوامل هم موجب می‌شوند که نقش محیط بر عوامل بیماری‌زا و بروز بیشتر برخی بیماری‌ها در مناطق خاص انکارناپذیر باشد. کما این‌که رئیس مرکز تحقیقات گوارش و کبد هم با اشاره به شیوع بیشتر برخی سرطان‌ها در مناطق شمال کشور از بررسی تاثیر عوامل زمین‌شناختی و محیطی در بروز این بیماری‌ها خبر می‌دهد.

دکتر ملک‌زاده  با اشاره به آن‌که شایع‌ترین سرطان‌ها در کشور معده و مری می‌باشد خاطرنشان کرد: 50 درصد سرطان‌ها در ایران مربوط به گوارش است که سرطان معده با 20 درصد موارد بیشترین سهم را به خود اختصاص می‌دهد. در واقع روزانه 100 نفر بر اثر سرطان در کشور جان خود را از دست می‌دهند که از این تعداد 22 نفر آنها به سرطان معده مبتلا بوده‌اند.

ملک‌زاده با تاکید بر آن که ایران یکی از کشورهایی است که بالاترین میزان شیوع این سرطان را داراست اظهار کرد: درخصوص سرطان معده بیشترین آمار مربوط به منطقه آذربایجان و بخصوص اردبیل است. اما هرچه از شمال به جنوب کشور پیش رویم از این میزان کاسته می‌شود و در مقابل از سمت شمال کشور به سمت کشورهای آذربایجان و روسیه این میزان افزایش می‌یابد. ملک‌زاده با بیان آن که کمربند سرطان مری از شمال ایران به شمال چین امتداد می‌یابد افزود: مطالعاتی که در مناطق مختلف انجام شده در عین حال نشان می‌دهد که در منطقه گنبدکاووس به دلیل آن که غلظت بالایی از نیترات‌ها در مواد غذایی وجود دارد این میزان افزایش بیشتری دارد.

وی با اشاره به آن که میزان سرطان در کشورهایی مانند کلمبیا و کاستاریکا در مناطق کوهستانی افزایش دارد و هرچه به سمت سواحل پیش رود این میزان کاسته می‌شود اظهار کرد: باید در این زمینه پرسید که آیا علت اصلی مربوط به زمین یا محیط است یا مربوط به ژن انسان‌هایی است که در آن منطقه زندگی می‌کنند.

رئیس مرکز تحقیقات گوارش و کبد اظهار کرد: در حال حاضر مطالعه روی 2000 نفر که مبتلا به سرطان هستند در حال انجام می‌باشد که ژن‌های مستعدکننده این بیماری بررسی شوند و این تحقیقات در دراز مدت و تا 10 سال آینده می‌تواند نتایج خود را نشان دهد.

گزارش از بهاره صفوی