آرامش، آسایش و ایمنی در شهر دوستدار سالمند

افراد مسن با توجه به تغییرات حسی و جسمی با چالش‌های فراوانی مواجه‌اند، در یک جامعه دوستدار این قشر، سیاست‌ها و خدمات محیط و اجتماع طوری طراحی شده تا افراد سالخورده را فعال سازد.

از این رو، در کشورهای اروپایی توسعه جامعه دوستدار سالمند روندی رو به رشد دارد. از آغازین گام‌های این مسیر تائید طرح پیری فعال مادرید از جانب سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۲ بود. در گام‌های بعدی این روند با مشارکت ۳۳ شهر از نقاط مختلف صنعتی و توسعه‌یافته جهان در طرح شهر دوستدار سالمند دنبال شد. پیری فعال به‌عنوان اصطلاحی رایج در تعریف این نوع طراحی، فراهم آورنده سلامتی، مشارکت اجتماعی و امنیت به‌منظور افزایش کیفیت زندگی سالمندان است. از قاره اروپا کشورهای آلمان، ایرلند، ایتالیا؛ سوئیس و انگلستان در ارائه این خدمت برای سالمندان پیش‌قدم شدند.

سازمان بهداشت جهانی روند ساخت شهر دوستدار سالمند را در یک چرخه شامل سه مرحله برنامه‌ریزی، پیاده‌سازی برنامه‌ها و ارزیابی پیشرفت کار ارائه داده است.

اهداف کلی مطرح‌شده برای طراحی و اجرای شهر دوستدار سالمند از سوی سازمان بهداشت جهانی شامل به رسمیت شناختن طیف گسترده ظرفیت‌ها و منابع در سالمندان، پیش‌بینی و پاسخگویی منعطف به نیازهای دوران سالمندی و ترجیحات این دوران، حفاظت از افراد آسیب‌پذیر و مشارکت آن‌ها در همکاری وزندگی اجتماعی است.

پس از تعیین اهداف طرح، بحث روش نیازسنجی مطرح است. به دلیل ناهمگونی گروه سالمندان ازنظر شرایط مختلف سنی، جنسی، امکانات مالی، نگرش، سلامت، تحرک و…. در همین راستا برای ایجاد درک کلی از شاخص‌ها و استخراج فهرست بازبینی از خصوصیات شهر دوستدار سالمند، سازمان بهداشت جهانی ۳۳ کشور عضو در این طرح را مأمور به تهیه گزارشی از نیازهای سالمندان مناطق خود کرد. جهت شروع پروسه طراحی و اجرای شهر دوستدار سالمند، مشارکت سالمندان محلی برای شناسایی نقاط ضعف و قوت و ارائه مشاوره بسیار مهم است. برای اجرای این طرح در لندن از تجهیزات جدیدی مانند حس‌گرها جهت آزمایش‌های روان‌شناختی در محیط بهره گرفته شد. همچنین این طرح در ایتالیا با مشارکت مراکز تحقیقاتی و برنامه‌هایی جهت درک بهتر روابط بین سالمندان و محیط شهری انجام پذیرفت. زمینه‌های خاص که مروج و مجری برنامه‌های خاص هستند می‌توانند منجر به موفقیت برنامه شهر دوستدار سالمند شوند.

در همین راستا پس از نظرسنجی جهانی از خصوصیات شهر دوستدار سالمند خلاصه‌ای از خصوصیات کالبدی جمع‌آوری‌شده از نقاط مختلف دنیا در فهرست‌های بازبینی از سازمان بهداشت جهانی منتشر شد. البته این فهرست بازبینی جهت رتبه‌بندی شهرها نسبت به یکدیگر نیست و صرفاً برای ارزیابی میزان پیشرفت شهر نسبت به این استاندارد جهانی است.

از راهکارهای دریافت شده از سوی سازمان بهداشت جهانی از شهرهای مختلف دوستدار سالمند می‌توان به پاکیزگی، دلپذیری محیط، وجود فضای سبز، اماکنی جهت استراحت، پیاده‌رو مناسب، امنیت در معابر، امنیت در فضای شهری، گردشگاه‌ها و مسیرهای چرخشی، بناهای دوستدار سالمند و اولویت خدمات‌دهی به سالمندان اشاره کرد.

وضعیت شهرهای کشور در این خصوص

در ایران نیز افزایش طول عمر همراه با کاهش نرخ موالید سبب پیری جمعیت شده است. با این وجود، در شهرهای کشور و به ویژه تهران، هیچ کوچه‌ای بدون ساختمان نیمه کاره وجود ندارد. از این رو، گروه‌های آسیب‌پذیر شهر از جمله سالمندان و معلولان برای تردد بیشتر از همیشه دچار مشکل می‌شوند. آنها باید برای دور‌زدن پیاده‌رو‌های پر از مصالح یا پله‌های متعدد و ماشین‌های پارک‌شده در پیاده‌رو به خیابان بیایند و دوباره به پیاده‌رو بروند؛ کاری که برای جوان‌تر‌ها و کسانی که سلامت جسمی دارند هم خطرناک است. کوچه‌ها و خیابان‌ها با جوی‌ها و پله‌های بسیار و جدول‌های بلند هر کدام ساز خود را می‌زنند.

به همین دلیل، بسیاری از سالمندان قید پیاده‌روی را زده و در خانه می‌مانند در نتیجه به آدم‌های افسرده و دور از جامعه تبدیل می‌شوند. البته شورای شهر تهران بیش از پنج سال پیش طرح شهر دوستدار سالمند را تصویب کرد اما به نظر می رسد با وجود گذشت چندین سال از تصویب، این طرح تنها روی کاغذ باقی مانده است.

این در حالیست که ساخت شهر دوستدار سالمند یکی از موثرترین روش‌های سیاست‌گذاری برای پاسخ‌گویی به پیری جمعیتی است. نسل حاضر سالمندان در مقایسه با نسل‌های قبل خیلی بیش‌تر فعال شده‌اند و یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر حفظ این تحرک، چگونگی ساختار شهر است. محیط شهر و ساختمان‌های عمومی تأثیر به سزایی بر تحرک، جابه‌جایی، خودکفایی و به‌طور کلی ‌کیفیت زندگی افراد سالمند دارد.

راهکار پیشنهادی برای شهرهای ایران

راهکار پیشنهادی ایجاد پارک‌های کوچک، خلوت و ساکت محلی در کنار پارک‌های شلوغ و بزرگ مقیاس منطقه‌ای است، ایجاد فضاهای مکث جمعی در مراکز محله نیز امکان گردهمایی سالمندان را برای تعاملات اجتماعی فراهم می‌آورد. عموماً در دسترس بودن مبلمان شهری و محدوده‌هایی مجهز به نیمکت به‌عنوان یک ضرورت شهری برای سالخوردگان مطرح بوده است.

آستانه قدم زدن و راه رفتن آن‌ها با توجه به توانایی‌های جسمی‌شان محدود است، پس از طی مسافت کوتاهی رهگذران مسن خسته می‌شوند و نیاز دارند که استراحت کنند اما متأسفانه این امکان در شهرهای کشور وجود ندارد در حالیکه، در گذشته سکوهایی به‌نام پیرنشین در دیوار کوچه‌ها و در مسیر رفت‌وآمد قرار داشته که عابران را دعوت به استراحت و خستگی در کردن می‌کردند.

سکوهای مقابل خانه‌ها، مساجد، حمام‌ها و کاروان‌سراها جایی بود که اهالی و همسایگان بنشینند و گفت‌وگو کنند. امروزه نیز می‌شود دوباره همان سکوهای قدیمی را در کنار ورودی ساختمان‌ها ساخت و عنصری مفید اما فراموش شده از معماری ایرانی را به شهر برگرداند.

موضوع مهم دیگری که باید به آن توجه کرد مقوله ایمنی است. ایمنی بر خواست و اراده‌ افراد برای حرکت در محیط تأثیر می‌گذارد، ایمنی موضوعی‌ است که به نوبه‌ خود در تقویت استقلال فردی، سلامت فیزیکی و روابط اجتماعی مفید واقع می‌شود.

به‌طور مثال شرایط پیاده‌روها و کف‌سازی بر توانایی راه رفتن افراد مسن تأثیر واضحی دارد، در پیاده روهای باریک، ناهموار، ترک خورده، دارای جدول‌های بلند با سواره‌رو و مسدود شده با موانع فیزیکی خطرات بالقوه‌ای برای سالمندان وجود دارد.

سر ریز کالاهای مغازه‌ها به پیاده‌رو و یا پارک اتومبیل، موتور و دوچرخه در پیاده‌روها، رهگذران را مجبور به راه رفتن در خیابان می‌کند‌. لغزندگی کف‌سازی بعد از بارش برف و باران نیز احتمال آسیب‌دیدگی این افراد را بالا می‌برد.

توانایی عبور ایمن از خیابان نیز نگرانی دیگری است که سالمندان را از ترک منازل خود برحذر می‌دارد. برای فراهم آوردن امکان عبور عرض ایمن از خیابان، راه حل‌هایی چون جزیره‌های ترافیکی، نوارهای عرضی غیرلغزنده برای گذر پیاده و تعبیه شمارش معکوس دیداری در گذر از خیابان(تا بدانند چه قدر زمان برای عبور دارند) توصیه می‌شود.

از طرفی بیرون رفتن به خصوص در هنگام شب برای قشر سالمند ترسناک است بدین منظور پیشنهاد می‌شود معابر و فضاهای شهری از روشنایی و خوانایی مطلوب برخوردار باشند.

تعبیه دوربین‌های نظارتی نیز احتمال وقوع خشونت را کاهش می‌دهد. یکی دیگر از مزایای روشنایی مطلوب فضاهای بیرونی این است که سالمند آدرس خود را به آسانی پیدا می‌کند.

علاوه بر اینها، حمل‌ونقل عمومی نقش اساسی در فعال ماندن سبک زندگی سالمندان دارد و حمل‌ونقل عمومی مورد نیاز سالمندان باید مقرون به صرفه، در دسترس، متناوب و مکرر باشد.

در برخی کشورها خدماتی چون کارت‌های تخفیف کرایه‌ اتوبوس، قطار شهری و تاکسی برای همه‌ گروه‌های سالخوردگان و نه فقط بازنشستگان ادارات وجود دارد.

این شیوه‌ جابه‌جایی در شهر دوستدار سالمندان متناوب و قابل اتکاست؛ به این معنی که خدمات‌رسانی در ساعات شب و روزهای آخر هفته نیز برقرار است.

به لحاظ دسترسی برای رسیدن به مقاصد کلیدی چون بیمارستان، مراکز درمانی، پارک‌های عمومی، مراکز خرید، بانک‌ها و مراکز سالمندان فراهم است. اتوبوس‌ها و قطارهای شهری دارای کف پایین، پله‌های کم ارتفاع و صندلی‌های عریض و بلند هستند و صندلی‌های اولویت‌بندی شده برای نشستن سالمندان وجود دارد که افراد هم به آن احترام می‌گذارند.

از دیگر ویژگی‌های یک شهر دوستدار سالمند، برخوردار بودن از تابلویی است که شماره دستگاه و مقصد را نمایش می‌دهد. ایستگاه‌های حمل ونقل در نزدیک‌ترین فاصله با مسکن سالمندان تعبیه شده‌اند و توسط صندلی و سرپناه تجهیز شده‌اند.

No tags for this post.