رشد کشاورزی؛ عامل اصلی انقراض پرندگان

بزرگ‌ترین عامل در خطر قرار دادن پرنده ها رشد کشاورزی ومزرعه‌داری است. از میان 1469 گونه در خطر، 1091 مورد آنها به طور مستقیم به دلیل توسعه مزارع و کشاورزی و از دست دادن محیط زیست طبیعی خود در آستانه انقراض قرار گرفته‌اند.

این نتایج بر اساس گزارش سال 2018 وضعیت پرندگان جهان به دست آمده است. بر اساس این گزارش هم اکنون سطح زمین‌های کشاورزی به شش برابر مساحت زمین های زیر کشت در سه قرن قبل رسیده است. به عبارت دیگر سطح کل زمین‌های زیر کشت در طی سیصد سال قبل از عدد 6 درصد کل خشکی‌های زمین به 38 درصد زمین های خشکی رسیده است.

بخش بزرگی از این افزایش زمین‌های کشاورزی و دامداری که در طی این سه سده رخ داد و عاملی اصلی در انقراض پرنده‌ها به شمار می‌رود به تغییر الگوی غذایی انسان، افزایش استفاده از گوشت قرمز و در نهایت افزایش جمعیت انسان باز می گردد.

افزایش زمین‌های اختصاص داده شده به دامداری و کشاورزی باعث کوچک تر شدن و محدود شدن محیط زیست پرنده‌ها شده است. آنها برخی از زیستگاه‌های طبیعی خود را از دست داده و با محدودیت های بسیاری مواجه شده‌اند.

تایید انقراض هشت گونه پرنده در جهان

اصغر مبارکی، کارشناس تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به آخرین گزارش موسسه بین‌المللی حیات پرندگان (Birds life internatinal) از تایید انقراض هشت گونه پرنده خبر داد و گفت: بر اساس ارزیابی‌هایی موسسه بین‌المللی حیات پرندگان – که روی ۵۱ گونه پرنده در سراسر دنیا انجام شده است- انقراض هشت گونه پرنده طی دهه اخیربه تایید رسید. این ارزیابی بر اساس عواملی مثل شدت تهدیدات، زمان مشاهدات و قابل اتکا بودن آن‌ها، سطح داده‌ها و زمان و کیفیت برنامه‌های مطالعاتی انجام شده است و نتایج این مطالعات انقراض کامل هشت گونه پرنده را تایید می‌کند.

این کارشناس دفتر تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: از میان این هشت گونه پرنده منقرض شده، پنج گونه برای قاره آمریکای جنوبی است که چهار گونه تنها به کشور برزیل تعلق دارد. این هشت گونه ارزشمند شامل ماکائوی کوچک آبی، عسل‌خوار گونه سیاه، ماکائوی آبی کدر رنگ، جغدر کوچک نامبوکو، لپوینگ جاوا، لوریکیتکارولینای جدید، شکارچی درختی مخفی و گلینر آلاگوس است.

مبارکی گفت: بر اساس گزارش منتشره، انقراض هشت گونه ارزشمند پرنده، ناشی از عوامل انسانی از جمله جنگل‌زدایی‌ و برداشت بی‌رویه چوب، سدسازی‌ها، تخریب زیستگاه‌ها بر اثر کشاورزی ناپایدار و تجارت حیات وحش است.

وی اظهار کرد: خبر انقراض هشت گونه پرنده زنگ خطر برای کشور ما است تا بدانیم که این انقراض‌ها تنها برای برزیل و آمریکای جنوبی نیست بلکه در ایران هم عوامل انسانی گونه‌های ارزشمند گیاهی و جانوری را تهدید می‌کند و ممکن است چنین وضعیت انقراضی گریبان گونه‌های ارزشمند کشور ما را هم بگیرد.

تعداد گونه‌های پرنده ایران بیش از کل اروپا

بر اساس آخرین اطلاعات 535 گونه پرنده در کشور شناسایی شده اند، از این تعداد که متعلق به 80 خانواده و 10 رسته اند، حدود 320 گونه در ایران زادآوری می کنند.90 گونه مهاجر زمستانه و 24 گونه مهاجر عبوری اند، مابقی نیز جزو پرندگان کمیاب، اتفاقی و رها شده از قفس محسوب می‌شوند، به لحاظ آماری 70 در صد پرندگان ایران مهاجرند و در زمستان یا تابستان برای زادآوری به ایران می آیند.

بیش از 9 هزار گونه پرنده در دنیا وجود دارد که حدود 8 درصد آنها در خطر انقراض قرار دارند، سالانه حدود 5.5 تا 6 میلیون پرنده مهاجر وارد ایران می شود. هم اکنون تعداد گونه های پرنده موجود در ایران بیش از کل اروپا است و این موضوع نشان از اهمیت این مساله در کشور دارد، بیش از 80 تا 85 درصد پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی هستند و بیشترین مامن آنها تالاب هاست از این رو توجه به وضعیت تالاب ها در حیات پرندگان مهاجر یک اصل اجتناب ناپذیر است.

شاهین و بالابان ایرانی در خطر انقراض

شاهین یا شاهین پشت گردن سرخ، یک شاهین با جثه متوسط است که به صورت بومی در مناطق بیابانی و نیمه‌ بیابانی در مجاورت کوهستان‌های صخره‌ای از غرب تا شمال شرقی و مناطق مرکزی ایران به تعداد بسیار کم به صورت بومی زاد و ولد و زندگی می‌کند. این پرنده (Red Naped Shaheen) یکی از 19 زیر گونه شاهین (بحری) در دنیاست. گونه شاهین بحری با سرعت ثبت شده 389 کیلومتر در ساعت توسط رادار در هنگام شیرجه عمودی برای شکار پرندگان، سریع‌ترین جانور روی کره زمین است.

بالابان (Saker Falcon) نیز بزرگ‌ترین شاهین در ایران است. این پرنده در مناطق کوهستانی غرب، شمال‌غربی و شمال شرقی کشور و همچنین نواحی مرکزی ایران در زیستگاه‌های کوهستانی و بیابانی زندگی می‌کند. مقاومت پر و بال این پرنده در برابر ضربات شکار، چنگال‌های نیرومند، درنده‌خویی و سماجت این پرنده در شکار، توانایی شکار پرندگان تا اندازه هوبره و جوندگان تا اندازه خرگوش را به این پرنده شکاری می‌دهد. بالابان دارای دو جمعیت بومی و مهاجر در ایران است که بالابان‌های مهاجر هرساله در اوایل پاییز برای زمستان گذرانی از کشورهای شمالی وارد ایران می‌شوند و تا شمال آفریقا و کشورهای عربی مهاجرت می‌کنند.

به گفته دکتر رضا کیامرزی، پژوهشگر حیات وحش، اکنون شاهین و بالابان بومی ایران در خطر انقراض قرار دارند که هشداری مهم محسوب می‌شود.

وی به برخی از عوامل مهم در کاهش جمعیت این پرندگان اشاره کرد و گفت: صید و زنده‌گیری و قاچاق این پرندگان به کشورهای حاشیه خلیج فارس، به خصوص در سال‌های اخیر زنده‌گیری پرندگان بالغ و زادآور بومی نقش بسیار مهمی در کاهش جمعیت این پرندگان داشته است.

وی افزود: کشته شدن توسط اسلحه، مسموم شدن با سم، تخریب لانه‌ها و کشته شدن جوجه‌ها توسط دوستداران کبوترهای خانگی از دیگر عوامل کاهش جمعیت این پرندگان است زیرا این شاهین‌ها در مناطق روستایی و شهری اقدام به شکار کبوترهای خانگی می‌کنند.

وی عنوان کرد: برداشتن جوجه‌ها از لانه توسط صیادان یا علاقه‌مندان به نگهداری پرندگان شکاری از دیگر عامل های کاهش جمعیت این پرندگان است. باید توجه داشت که جوجه‌ها پرواز، شکار و ترس از خطر را در طول دوماه پس از پریدن از لانه از والدین یاد می‌گیرند و جوجه‌هایی که از لانه برداشته شوند، قادر به بازگشت به طبیعت نیستند.

تخریب زیستگاه‌ها و خشکسالی‌های پی در پی با کاهش جمعیت جوندگان و پرندگان قابل شکار در زیستگاه‌های این پرندگان، نبود آموزش و فرهنگ‌سازی در بین جوامع محلی و عموم مردم در اهمیت و نقش پرندگان شکاری در طبیعت، نبود اطلاعات آماری، کار میدانی و پروژهای تحقیقاتی و حفاظتی به‌طور گسترده و روش‌های نوین در مناطق زیست این پرندگان، نبود مراکز نگهداری و بازپروری و درمانی مجهز در استان‌های مختلف کشور برای درمان و نگهداری پرندگان آسیب دیده و دچار سانحه شده، نگهداری غیراصولی و بدون وسایل اختصاصی و درمان‌های خودسرانه و بدون مشاوره با دامپزشک توسط مردم علاقه‌مند که باعث می‌شود این پرندگان زیبا دیگر قابل رهاسازی و بازگشت به طبیعت نباشند و همچنین نبود انجمن‌های حفاظتی تخصصی، آگاه و آشنا به اکولوژی و تحقیقات میدانی و روش‌های علمی و حفاظتی مدرن در رابطه با این پرندگان از دیگر عوامل کاهش جمعیت این پرندگان هستند.

پرنده اساطیری ایران در معرض خطر انقراض

میش مرغ با نام علمی (Otis Tarda) پرنده ای بزرگ جثه و کمیاب از راسته درناسانان و خانواده هوبره ایان است که در دشت های مسطح و دیمزارهای خلوت زندگی می کند و یکی از بزرگترین پرندگان ایران محسوب می شود که با طول بدن یک متر و وزن مابین  ۱۵ تا 18کیلوگرم (پرنده نر) و 5 تا 8 کیلوگرم (پرنده ماده) از نظر شکل و جثه شباهت زیادی به بوقلمون دارد.

در گذشته زیستگاه این پرنده  استان های آذربایجان غربی و شرقی، کردستان، کرمانشاه و همدان بوده است اما عوامل متعدد باعث کاهش بی‌رویه نسل این پرنده در دهه‌های اخیرگشته و جمعیت آن محدود به شهرستان بوکان شده است.

جمعیت میش مرغ بر اساس آخرین سرشماری بین 3 تا 4 هزار تخمین زده شده است اما در ایران در کمال ناباوری بیشتر از 33 پرنده نیست.

زنگ هشدار بحران جدی انقراض میش مرغ یکی از از پرندگان نادر دنیا، سالیان متمادی به صدا در آمده است اما متاسفانه اقدامات صورت گرفته از سوی محیط زیست آذربایجان غربی چندان تاثیری در ازدیاد جمعیت آن نداشته است.

این پرنده در سال‌های اخیر به دلیل محدود شدن زیستگاه های طبیعی، شکار بی رویه و اختلال در مناطق زیست و تخم گذاری آن در معرض خطر انقراض بوده و به همین دلیل هم اکنون در فهرست سرخ اتحادیه بین المللی حفاظت از جمعیت و منابع طبیعی جهان قرار گرفته است.

کبک نگین زاگرس درحال انقراض

شهرستان سپیدان با توجه به شرایط محیطی، کوهستانی و اقلیمی، یکی از زیستگاه‌های کبک به شمار می رود. در سال‌های پیشین کبک در نگین زاگرس بیشتر از زمان حال وجود داشت و بیشتر مشاهده می‌شد؛ ولی امروزه با شکار بی‌رویه شکارچیان نسل این پرنده زیبا در این منطقه رو به انقراض گذاشته است و هرچه قدر ماموران محیط زیست در حفظ و نگه‌داری محیطی زیبا همراه با پرندگانی همچون کبک تلاش می‌کند، متاسفانه اشخاصی در تخریب محیط زیست دخیل هستند و تلاش می‌کنند محیط زیست این منطقه را از بین ببرند. شکاربی رویه کبک‌های کوهی در شهرستان سپیدان، زنگ خطر نابودی نسل این گونه جانوری را در این منطقه به صدا درآورده است.

گزارش: فرزانه صدقی

 

No tags for this post.