استانداردهای انتخاب کتاب کودک کدامند؟
کودکان تمایل دارند کتابهایی با شخصیت‌های مهربان و موفق را بخوانند
بر اساس یافته های یک مطالعه، کودکان تمایل دارند کتابهایی با شخصیت‌های مهربان و موفق را بخوانند، زیرا با قهرمان داستان خودشان هم‌ذات‌پنداری میکنند. همچنین بر اساس این مطالعه، تعداد بسیار اندکی از کتابهای پرخواننده و پرفروش، در جشنواره‌ها به عنوان کتاب برگزیده انتخاب شده بودند.
به گزارش سینا پرس فارس، جستجو برای یافتن کتاب مناسب برای کودکان می‌تواند باعث ایجاد عادت مطالعه و تقویت مهارت‌های زبانی و تخیلی آنها شود. انتخاب کتابهایی با موضوعات جذاب و مناسب سنی کودکان، می‌تواند راهی موثر برای تحریک علاقه آنها به خواندن باشد.
کتابهای کودکان نقش بسیار مهمی در رشد و تربیت آنان دارند. آنها به کودکان کمک میکنند تا مهارت‌های زبانی خود را تقویت کنند، دایره لغاتشان را گسترش دهند و همچنین با داستان‌ها و شخصیت‌های آنها، ارزش‌ها و اخلاقیات را یاد بگیرند. کتابهای کودکان می‌توانند علاقه‌مندی‌های آنها را برای خواندن و یادگیری افزایش دهند و از طریق داستان‌ها و تصاویر، به تخیل و خلاقیت کودکان رونق بخشند. در واقع، کتابهای کودکان می‌توانند زمینه‌ای برای رشد فرهنگی، اجتماعی و شخصیتی کودکان فراهم کنند و از اهمیت بسیاری برخوردارند.
صاحبنظران، منتقدان و داوران ادبیات کودک هرساله در جشنواره های گوناگون اقدام به انتخاب و معرفی آثار برگزیده میکنند؛ اما آیا انتخاب آنان با سلیقه کودک هم سازگار است؟ آیا کتابهای کودک که از سوی منتقدان و داوران به عنوان کتاب های برتر، انتخاب شده اند، همانهایی هستند که مخاطبان کودک هم پسندیده و به آنها اقبال نشان داده اند؟
پژوهشگران حوزه ادبیات کودک کشورمان از دانشگاه فرهنگیان و تربیت مدرس در مطالعه ای پژوهشی پیرامون این موضوع، “ميزان همسانی و ناهمسانی سليقه كودكان و سليقه داوران و منتقدان بزرگسال كودك در گزینش كتابهای برتر” را بررسی و تحلیل کرده اند.
برای انجام این پژوهش، پس از استخراج پرخواننده ترین آثار کانون پرورش فکری در بازه ده ساله و سپس آثار برگزیده از دیدگاه منتقدان بزرگسال، به مقایسه نتایج این دو گروه و نقد و بررسی آن دو پرداخته شده است. پس از بررسی و مقایسه نمونه موردی، افزون بر دستیابی به معیارهای کودکان و منتقدان آثار کودکانه در سنجش و انتخاب کتاب کودک، نوع این معیارها آسیب شناسی گردیده است.
بر اساس نتایج این پژوهش، تعداد بسیار اندکی از کتابهای پرخواننده و پرفروش، در جشنواره‌ها به عنوان کتاب برگزیده انتخاب شده بودند. به نظر می‌رسد گاهی داوران جشنواره‌ها، کتاب‌ها را براساس سلیقه بزرگسالانه خود برای کودکان انتخاب میکنند و به سلیقه کودکانه مخاطبان آثار، توجه چندانی ندارند؛ در حالی که کتابهای پرخواننده بر اساس سلیقه مخاطبان آنها انتخاب می‌شوند. کتابهای داستان، بیشترین اقبال را در میان کتابهای برگزیده و پرخواننده داشتند و کتابهای برگزیده و کتابهای پرخواننده هر دو بیشتر برای مخاطبان گروه سنی ب و ج نوشته شده بودند.
در این خصوص، سمیه رضایی استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فرهنگیان و همکارش می گویند: در روزگار گذشته، تمایزی بین ادبیات کودک و بزرگسال دیده نمیشد و ادبیات کودک و نوجوان به طور مستقل وجود نداشت. خوشبختانه درسده چهاردهم هجری و خصوصا در چند دهه اخیر، ادبیات کودک و نوجوان نیز استقلال یافت و هر روز توانمندتر از گذشته به راه خود ادامه داد. باگذشت زمان و به تدریج مراکز و نهادهای بسیاری به منظور خدمت به این مخاطبان پدید آمد و جشنواره هایی به صورت دوره ای به نقد و بررسی کتابهای کودکانه پرداختند. در دهه های اخیر، صاحبنظران و منتقدان ادبیات کودک، هرساله کتابهایی را به عنوان کتابهای برگزیده یا برتر انتخاب و معرفی میکنند.
آنها بیان دارند: بدون تردید کتابهای کودک باید با علاقه و سلیقه این گروه سنی همخوانی داشته باشد. اگر نتوان برای ارزیابی آثار ازدیدگاههای خود کودکان استفاده کرد، دستکم میتوان با در نظر گرفتن سلیقه های کودکان، در معیارهای پیشین بازنگری کرد. در حقیقت، میتوان با بررسی کتابهای پرطرفدار کودک و استخراج مؤلفه های موجود و نظر خواهی از مخاطبان آن آثار، در معیارهای انتخاب آثار برتر اصلاحاتی انجام داد و معیارهایی برای نویسندگان و داوران کتابهای کودکان به دست داد.
بر اساس این پژوهش که نتایج آن در مجله “مطالعات ادبيات كودك دانشگاه شيراز” منتشر گردیده است، کتابهایی با موضوعات مثبت و شخصیت‌های مهربان و موفق، با زبان ساده و با قطع و طرح مناسب، بیشترین تأثیر را بر روی کودکان دارند و می‌توانند رشد و توسعه آنها را تقویت کنند. همچنین شخصیت‌های داستانی نیز نقش مهمی در جذب کودکان به کتاب‌ها دارند؛ به طور خاص، شخصیت‌هایی که به شکل تخیلی و واقعی جذابیت داشته باشند، مورد توجه بیشتری قرار می‌گیرند. در کل، این پژوهش نشان می‌دهد که انتخاب و تولید کتابهای مناسب برای کودکان نیازمند درک عمیقی از ویژگی‌ها و نیازهای آنان است.
رضایی و همکارش به نتایج جالبی درباره تأثیر کتابهای برگزیده و پرخواننده بر روی کودکان پی‌برند که به طور خلاصه به شرح ذیل است:
– کودکان تمایل دارند کتابهایی با شخصیت‌های مهربان و موفق را بخوانند، زیرا با قهرمان داستان خودشان هم‌ذات‌پنداری میکنند
– کودکان از کتابهای رنگی و با قطع بزرگتر بیشتر لذت می‌برند، به‌ویژه از رنگ‌های آبی، قرمز، سبز، بنفش، صورتی و زرد
– کتابهای داستان بیشترین اقبال را داشتند و معمولاً با موضوعاتی مثبت مانند تلاش برای رسیدن به آرزوها، محبت و دوستی، و احترام به پدر و مادر نوشته شده بودند
– داستان‌های پرخواننده اغلب حس کنجکاوی خواننده را بر‌انگیخته می‌کردند و نصیحت مستقیم در آنها وجود نداشت
– کتابهای برگزیده گاهی به‌گونه‌ای پرداخته می‌شدند که فهم آن برای همه مخاطبان گروه سنی ب و ج دشوار بود؛ در حالی که کتابهای پرخواننده با زبان ساده‌تر نوشته می‌شدند
گزارش: فتانه حق پرست
