عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری
شهرهای خلاق باید در سطح جهانی شناخته شوند

عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری می‌گوید: یکی از مهم‌ترین ره‌آوردهای پیوستن به شبکه شهرهای خلاق یونسکو این است که شهر در سطح جهانی و بین‌المللی شناخته می‌شود و توجه افراد را از سراسر جهان به خود جلب کرده و موجب رونق فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی شهر می‌شود.

پژمان دادخواه پژوهشگر و عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری در گفتگو با سیناپرس اظهار کرد: امروز با توجه به رقابت شدید شهرها در حوزه‌های مختلف اقتصادی و فرهنگی و جذب گردشگر، شهرها به دنبال برند شدن هستند و امروزه این مساله به طور جدی در جهان کنونی مطرح است. یکی از مباحثی که امروزه مورد توجه قرار گرفته و اهمیت زیادی دارد، بحث خلاقیت و شهر خلاق است.

وی ادامه داد: نخستین بار مفهوم شهر خلاق در سال ۱۹۸۸ توسط دیوید ینکن معرفی و ارائه شد. امروزه این مفهوم به طور گسترده و در مقیاس جهانی مورد توجه واقع شده و به عنوان یک الگوی مهم در راستای برندسازی، رشد و توسعه شهری در نظر گرفته می‌شود. شهر خلاق یا شبکه شهرهای خلاق یونسکو یا به اختصار UCCNدر سال ۲۰۰۴ از سوی یونسکو به منظور ترویج، تحکیم و ارتقای ارتباط و همکاری بین شهرهایی که بر مؤلفه خلاقیت استوار هستند، شکل گرفت. این شهرها مؤلفه خلاقیت را به منزله یک عامل بنیادین و استراتژیک جهت توسعه پایدار شهری از جهات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی در نظر گرفته‌اند.

این پژوهشگر گفت: شبکه شهرهای خلاق یونسکو در هفت زمینه دارای دستاورد بوده و به نوعی این حوزه‌ها را شامل می‌شوند که می‌توان به صنایع دستی و هنرهای بومی، هنرهای رسانه‌ای، فیلم، طراحی، غذا و خوراک، ادبیات و موسیقی اشاره کرد. این شهرها در زمینه‌های مذکور فعال و دارای پیشینه و ظرفیت‌های غنی و والا هستند و هر شهری که بتواند در این زمینه‌ها توانمندی‌های خود را ارائه کند، می‌تواند در این شبکه خلاق قرار گیرد. بنا به گواهی وب سایت رسمی یونسکو تقریباً ۳۰۰ شهر در سرتاسر جهان در این شبکه عضویت دارند که در راستای یک هدف مشترک همکاری می‌کنند که می‌توان به قرار دادن خلاقیت و صنایع فرهنگی در قلب برنامه‌های توسعه خود در سطح محلی و همکاری فعال در سطح بین‌المللی اشاره کرد.

دادخواه گفت: در این راستا همکاری و ارتباط میان شهرهای جهان گسترده‌تر شده و به عنوان اهرمی جهت پیشرفت آن‌ها در پرتو توسعه پایدار نقش مؤثر و سازنده‌ای را ایفا می‌کند. این شبکه شهرهای خلاق در خصوص معضلات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی توان و ظرفیت‌های خود را جهت ارائه راهکار و حل چالش موجود ارائه می‌دهند. شهرهای صاحب نام ضمن به اشتراک گذاشتن تجربیات و دستاوردهای خلاقانه و ایده‌های نو، زمینه‌های تعامل بخش دولتی و خصوصی، ارتباطات ملی و بین‌المللی و ترویج فرهنگ بومی را سبب‌ساز می‌شوند. همچنین شهرها متعهد می‌شوند بهترین شیوه‌های خود را به اشتراک بگذارند.

این نویسنده در ادامه سخنانش گفت: یکی از مهم‌ترین ره‌آوردهای پیوستن به شبکه شهرهای خلاق یونسکو این است که شهر در سطح جهانی و بین‌المللی شناخته می‌شود و توجه افراد را از سراسر جهان به خود جلب کرده و موجب رونق فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی شهر می‌شود. طبیعتاً با ورود گردشگران داخلی و خارجی به شهر خلاق، نه تنها در آن حوزه خاص بلکه در سایر زمینه‌ها نیز به لحاظ اقتصادی رونق گرفته و در زمینه مالی و اقتصادی به سطح مطلوب، پایدار و با ثبات می‌رسد.همچنین علاوه بر جذب گردشگر، حضور سرمایه-گذاران در آن شهر و سرمایه‌گذاری در صنایع گوناگون نیز اتفاقی است که منجر به پیشرفت و رشد یک شهر می‌شود.

وی افزود: به عبارتی وقتی یک شهر در سطح جهانی برند می‌شود، در مقیاس بین‌المللی حرفی نو و منحصر به فرد برای گفتن دارد و تصویری که از خود ارائه می‌دهد، ویژه و متمایز است. این تصویر موجب جلب توجه شده و در صحنه‌های جهانی نیز حضوری مؤثر و سازنده دارد. در واقع همین تصویر مثبت و متمایز است که موجب جذب توریست، پذیرش افراد مهاجر و سرمایه‌گذاران می‌شود و همین امر در توسعه شهری و تضمین آینده افراد و شهروندان به لحاظ اقتصادی و فرهنگی تأثیرگذار است. این برندسازی موجب افزایش اشتغال و کاهش بیکاری، پویایی اقتصادی و ارزآوری برای یک کشور در پرتو سازگاری با محیط زیست می‌شود. همچنین یک شهر ضمن به نمایش گذاشتن توانمندی‌های فرهنگی و خلاقانه خود، به آموزش مهارت‌های صنایع خلاق پرداخته و به نوعی تجربیات خاص خود را به اشتراک می‌گذارد و در بازارهای جهانی نیز محصولات خود را ارائه می‌کند.

دادخواه گفت: یکی از عوامل مهم رشد، توسعه و تعالی شهر سرمایه انسانی است که امروزه در کانون توجه سیاست‌گذاران و مدیران شهری قرار گرفته است. امروزه باید شهرها را به عنوان بستری جهت تحقق و تبلور خلاقیت انسان‌ها در نظر گرفت که این دستاوردهای انسانی در نهایت در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کارآمد و مهم است. خلاقیت به عنوان مهمترین ویژگی انسانی نقش بی‌بدیلی در توسعه شهرها داشته و به لحاظ اقتصادی منجر به رشد کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه می‌شود. آنچه که در مبحث شهر خلاق اهمیت زیادی دارد، مقوله فرهنگ است. فرهنگ است که می‌تواند به عنوان یک بنیان مهم و کلیدی در توسعه شهرها نقش مهمی ایفا کند و صنایع فرهنگی خلاق است که زیست انسان‌ها را به لحاظ کیفی متحول کرده و غنا بخشیده و منجر به ایجاد حس همبستگی اجتماعی میان شهروندان می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری گفت: می‌توان گفت یک شهر خلاق علاوه بر زیرساخت‌های سخت مثل ساختمان، جاده، بزرگراه، تأسیسات عظیم صنعتی و …، به زیرساخت‌های نرم هم نیاز دارد و در پرتو این زیرساخت‌ها است که بسیاری از معضلات اقتصادی، فرهنگی و انسانی را می‌تواند مدیریت کند. به نوعی افراد خلاق با توجه به زمینه‌ای که برای آن‌ها فراهم شده است، سبب‌ساز توسعه اقتصادی شده و منجر به ارتقا اقتصاد جامعه می‌شوند. نکته قابل توجه در این زمینه این است که انسان عصر جدید همچون گذشته فقط درگیر نیازهای مادی و اولیه خود نیست و در راستای نیازهای عالی و خلاق خود گام بر می‌دارد و در حوزه‌های فرهنگی و خلاقانه متناسب با داشته‌های خود، دستاوردهای جدیدی را ارائه می‌دهد که نهایتاً موجب تعالی جامعه می‌شود.

وی ادامه داد: یکی از حوزه‌هایی که تجلی‌گاه ایده‌ها، خلاقیت و نبوغ انسان است، حوزه صنایع دستی است. صنایع دستی و هنرهای صناعی از جمله هنرهای کاربردی است که مبین ذوق، خلاقیت، نبوغ و نیازسنجی هنرمند سازنده آن است که با اقلیم، فرهنگ، جغرافیا و نیازهای مردم یک منطقه منطبق است و دارای هویت و اصالت است. نکته جالب توجه این است که در فرایند ساخت این آثار اغلب از مصالح و مواد بومی استفاده می‌شود و به نوعی سازگاری با محیط زیست در این آثار دیده می‌شود. همچنین این محصولات ارزش افزوده بالایی دارند و یک رشته مکمل اقتصادی است و در حوزه اقتصاد کشورهای در حال توسعه نقش پر رنگ و حیاتی دارد. تا جایی که امروزه درآمد حاصل از صادرات صنایع دستی در کشورهای در حال توسعه قابل توجه بوده و سهم قابل توجهی را به خود اختصاص می‌دهد.

این پژوهشگر گفت: یکی از مسیرهای تبادل فرهنگی و اقتصادی از گذشته تاکنون همین حوزه صنایع دستی بوده و تبادل این آثار میان ممالک مختلف موجب پیوند و گفتگوی فرهنگی میان افراد شده و به نوعی روابطی فرهنگی را میان این سرزمین‌ها ایجاد کرده است. از آنجایی که باورها، سنت، رسوم، آئین‌ها و دیگر موارد در ساخت این آثار به شکل‌های مختلف تأثیر داشته‌اند، بنابراین روح حاکم بر یک جامعه را از طریق این آثار می‌توان شناخت و از این رهگذر می‌توان به شناخت فرهنگ یک جامعه نائل آمد و در پرتو این شناخت و در این مسیر تبادلات فرهنگی صورت می‌پذیرد.

وی افزود: ایران عزیزمان به واسطه غنای فرهنگی و هنری که از دیرباز تا امروز داشته است، امروزه در حوزه صنایع خلاق فرهنگی و رسیدن به اقتصاد پایدار می‌تواند شاهد دستاوردهای چشمگیری باشد. همانگونه که اشاره شد، بخش صنایع دستی و هنرهای بومی یکی از بخش‌های مهم شبکه شهرهای خلاق است که چیزی در حدود ۵۹ شهر در این حوزه فعال و شناخته شده هستند. شهرهایی که در این حوزه ثبت شده‌اند، هر کدام در رشته‌ای خاص یا تعدادی از رشته‌های صنایع دستی فعال هستند.

این نویسنده گفت: شهر اصفهان به عنوان یکی از شهرهای مهم فرهنگی و هنری در حوزه صنایع دستی سهم قابل توجهی در تولیدات صنایع دستی ایران داشته و به واسطه پیشینه غنی و استمرار در تولید صنایع دستی، در سال ۱۳۹۴ به عنوان نخستین شهر خلاق ایران در یونسکو به ثبت رسید. لازم به ذکر است که بر اساس آخرین آمار ارائه شده از سوی میراث فرهنگی اصفهان، این استان دارای ۱۹۹ رشته صنایع دستی است که در مقیاس جهانی عدد قابل توجه و چشمگیری است. همچنین اصفهان علاوه بر تعدد رشته‌های صنایع دستی، مفتخر به دریافت مهرهای اصالت یونسکو در حوزه صنایع دستی است. از آنجایی که یکی از عرصه‌های نمایش فرهنگ و هنر، بازارهای سنتی هر شهر است که آن‌ها را می-توان به عنوان یک موزه زنده در نظر گرفت، بازارهای اطراف میدان نقش جهان نیز یکی از این جلوه‌های باشکوه عظمت فرهنگی ایران عزیز است که محل نمایش و عرضه صنایع دستی گوناگون است و می‌توان آن را به عنوان موزه‌ای پویا از صنایع دستی ایران قلمداد کرد.

وی افزود: حفظ و حراست از صنایع دستی رو به فراموشی، آموزش و احیا این رشته‌ها، حمایت از هنرمندان، مجهز کردن کارگاه‌ها، بازاریابی صحیح و اصولی در سطح ملی و بین‌المللی، ارائه، معرفی و فروش آثار در پلتفرم‌های تخصصی، استمرار و حفظ تولیدات هنری، برپایی جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و بازارهای تخصصی در این حوزه و ایجاد موزه می‌تواند به این پویایی و زنده بودن شهرهای خلاقی چون اصفهان کمک کند.

عضو هیأت علمی دانشگاه اقبال لاهوری گفت: خوشبختانه کشورمان تاکنون چندین شهر خود را به عنوان شهر خلاق یونسکو به ثبت رسانده است. به عنوان مثال اصفهان شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای بومی، رشت شهر خلاق خوراک، بندرعباس شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای بومی، سنندج به عنوان شهر خلاق موسیقی و کرمانشاه به عنوان شهر خلاق خوراک از جمله شهرهای خلاق ثبت شده در یونسکو هستند. امید است که شهرهای دیگر ایران به واسطه غنای فرهنگی و دستاوردهای ویژه‌ای که در گذرگاه تاریخ داشته‌اند، در این فهرست قرار گیرند.

وی افزود: اگرچه برندسازی اقدامی مهم و ارزشمند است اما حفظ برند و تداوم حیات آن به مراتب ضروری‌تر و مهم‌تر است. یکی از معضلاتی که همواره با آن مواجه هستیم، بحث آموزش و مقوله فرهنگ‌سازی است. به نظر می‌رسد آشنایی با مقوله شهر خلاق و محاسن و امتیازات آن برای شهر و شهروندان می‌تواند مهم و تأثیرگذار باشد و هر شهروندی باید خود را در این بستر مسئول بداند و نقش مؤثر و سازنده‌ای را ایفا کند.

این پژوهشگر گفت: مهم‌ترین وظیفه ما حفظ و پاسداری از فرهنگ و هنر غنی و وزین سرزمین‌مان است. توجه به صنایع‌دستی، خوراک، موسیقی، ادبیات و سایر مقوله‌های فرهنگی تنها در حد یک جشنواره و نمایشگاه نباشد و باید کاری کرد که حضور این رشته‌ها در زندگی ما جاری باشد. اگر ما در مقیاس ملی قوی عمل کنیم و در حوزه‌های فرهنگی پیشتاز باشیم، آنگاه در سطح بین‌المللی هم می‌توان پیشتاز بود و جهانی شد. اگر می‌خواهیم جهانی شویم باید اصالت فرهنگی خودمان را حفظ و معرفی کنیم.

دادخواه گفت: بی‌توجهی، فراموشی و غفلت از فرهنگ، هنر، آئین‌ها، مراسمات و سنت‌های خودمان بزرگترین آسیبی است که می‌تواند به پیکره یک سرزمین وارد شود و درست در همین نقطه است که دچار بحران هویت، سردرگمی و وابستگی می‌شویم. به نظرم استقلال فرهنگی در جهان کنونی امری مهم و ضروری است و این مهم نیاز به آموزش و یادآوری مکرر دارد. رخدادهای مقطعی در حوزه فرهنگ و هنر به تنهایی کفایت نمی‌کند و استمرار و تداوم پرداختن به فرهنگ باعث حفظ و حراست از داشته‌ها، هویت و اصالت فرهنگی‌مان می‌شود و در این زمینه همه ما باید خود را مسؤول بدانیم.