طب سنتی در ورزش حرفه ای؛ اما و اگرها
هرچند سابقه استفاده ورزشکاران از روش های طب سنتی برای بهبود عملکرد جسمانی به ویژه در مشرق زمین به هزاران سال قبل برمی گردد، ولی مشاهده دایره های کبود روی بدن برخی ستارگان ورزشی در رقابت های المپیک ریو، توجه میلیون ها نفر را در سراسر جهان به سمت روش های سنتی مورد استفاده توسط مدال آوران جهانی جلب کرده است.
یکی از بارزترین موارد طی روزهای گذشته، آثار دایره های کبود روی شانه های 'مایکل فلپس' شناگر آمریکایی و رکورددار مدال در تاریخ المپیک است که به خاطر 'بادکش' یا 'کاپینگ' بر بدن وی خودنمایی می کند.
تصاویر زیادی از ورزشکاران سایر رشته ها نیز منتشر شده است که دایره های کبود بادکش را بر نقاط مختلف بدنشان به همراه دارند و این درحالیست که بسیاری از روش های طب سنتی آثار مشهود مانند بادکش برجای نمی گذارند و با استقبال زیاد ورزشکاران مواجه شده اند.
استفاده از آزمایشگاه ها و روش های تشخیصی پیشرفته و همچنین اعمال محرومیت های شدید از طرف نهادهای ناظر بین المللی برای آن دسته از ورزشکارانی که از دویپنگ و یا مواد نیروزای غیرقانونی استفاده می کنند، شاید اصلی ترین عوامل استقبال و توجه ورزشکاران نسبت به روش های سنتی باشد.
اغلب این روش های سنتی در طب کشورهای شرقی مانند چین و خاورمیانه و ایران، ریشه دارد ولی این روزها در سراسر دنیا رایج و حتی مراکز تحقیقاتی ویژه ای به منظور بررسی آثار آن ها ایجاد شده است؛ تاثیر برخی از این روش ها به صورت علمی، مورد تایید قرار گرفته و برخی دیگر نیز هنوز به امری ثابت شده و علمی تبدیل نشده اند.
**توصیه های طب سنتی ایران به ورزشکاران
دستیار طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این که مباحث طب سنتی در زمینه ورزش به چند دسته قابل تقسیم است، گفت: یک دسته، اعمال بازتوانی است که معمولا بعد از ورزش انجام می شود و در اصطلاح طب سنتی به عنوان 'استرداد' شناخته می شود و از آنجا که با ورزش، برخی متابولیسم های بدن دچار تغییر می شود، با انجام برخی کارها آن را به حالت عادی برمی گردانند و دسته دیگر هم مربوط به قبل از انجام ورزش و برای آماده سازی است که به آن 'استعداد' گفته می شود.
دکتر 'محمدعلی زارعیان' در گفت و گو با ایرنا تصریح کرد: طبق قواعد طب سنتی، در ورزش چه به صورت قهرمانی و چه به صورت معمولی لازم است یک سری موارد را رعایت کنیم تا کمترین عارضه و بیشترین فایده را به همراه داشته باشد.
دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران یادآور شد: توصیه های طب سنتی راجع به ورزش، در یک مجموعه بیان نشده ولی می توان در کتاب های مختلف آنها را جستجو و در قالب یک بسته طب سنتی برای ورزشکاران ارائه کرد.
زارعیان خاطرنشان کرد: اصول ششگانه در طب سنتی ایرانی برای حفظ سلامتی وجود دارد که یکی از آنها اصل 'حرکت – سکون' است؛ ورزش ذیل این اصل تعریف می شود که توصیه های مربوط به زمان و نوع غذاهایی که باید قبل و بعد از ورزش مصرف شود، یا فعالیت های مربوط به جبران ضعف ناشی از ورزش، استحمام و خواب به صورت قاعده مند در آن ذکر شده است.
**تاثیر ماساژ در ارتقای عملکرد بدنی ورزشکاران اثبات شده است
این پژوهشگر طب سنتی ادامه داد: در بحث اعمال بازتوانی که بعد از ورزش انجام می شود، مهم ترین تاکید طب سنتی ما، بحث ماساژ است که در اصطلاح طب ایرانی به عنوان 'دلک یا دلاکی' شناخته می شود و اساسا شروع ورزش بدون ماساژ را اشتباه می داند و توصیه می کند که به خصوص ورزش های سنگین و قهرمانی، با ماساژ آغاز شود برای این که بدن به نقطه آماده سازی برسد و با ماساژ هم خاتمه یابد.
وی بیان داشت: البته براساس منابع و تحقیقات جدید نیز، ماساژ باعث می شود فرد هرچه سریعتر به اوج بازدهی خود برسد و نیز بعد از مسابقه و رکوردگیری بتواند سریعتر به یک حالت پایه ای برسد که بتواند مسابقه بعدی خود را شروع کند و این مورد در ورزش هایی که به صورت چند مرحله ای انجام می شود، اهمیت و ضرورت ویژه ای پیدا می کند.
زارعیان با ابراز تاسف از این که در ایران به اندازه خارج کشور، به نقش طب سنتی در فعالیت های ورزشی توجه نمی شود، گفت: در برهه ای از زمان، تعدادی از کارشناسان طب سنتی به برخی فدراسیون ها دعوت شده و طرف مشورت قرار گرفتند ولی مدت ها قبل این موضوع کنار گذاشته شده است.
** نقش بادکش در تحریک سلول های بنیادی براساس نتایج اولیه تحقیقات
دستیار طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره استفاده برخی ورزشکاران از بادکش نیز توضیح داد: بادکش کردن، موضوع جدیدی نیست و برای هزاران سال، جزو آداب ورزش در چین بوده است و امروزه چون چینی ها جواب خوبی از آن گرفته اند، بسیاری کشورهای غربی از جمله آمریکایی ها هم مشتاق شده اند از این روش استفاده کنند.
وی از بادکش به عنوان یکی از کارهای درمانی ساده و پرفایده نام برد و گفت: نتایج اولیه مطالعات برخی استادان ما نشان می دهد که بادکش درمانی می تواند سلول های بنیادی را تحریک کرده و سطح این سلول ها را افزایش دهد که البته این موضوع هنوز کاملا به اثبات نرسیده است.
زارعیان درباره نحوه عملکرد بادکش نیز اظهار داشت: بادکش به واسطه افزایش خون رسانی بافتی، قبل از ورزش به ورزشکار کمک می کند تا سریعتر به سطح بازدهی برسد و بعد از ورزش نیز لاکتات را که درون بافت تجمع پیدا می کند و باعث ایجاد درد و گرفتگی عضلانی (اسپاسم) می شود، پاکسازی می کند.
وی اضافه کرد: به این ترتیب، بادکش هم بازدهی فرد را بالا می برد و هم عوارض ورزش را کاهش می دهد و با ایجاد 'ریاضت موضعی'، یک عضو از بدن را که مدنظرمان است، به طور ویژه تقویت می کند.
زارعیان ادامه داد: مثلا ورزشکاری که در مسابقات المپیک، پرتاب گوی انجام می دهد، قاعدتا، همه عضلاتش به یک اندازه درگیر نیست و فرد مجبور است برخی عضلات را بیشتر تقویت کند که در این شرایط با ترکیبی از ماساژ، بادکش و یک سری اعمال دیگر، می توان برخی عضلات را به طور خاص تقویت کرد.
**فواید طب سوزنی برای ورزشکاران
دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران تصریح کرد: معتقدیم در این حوزه نباید خود را صرفا به طب سنتی ایرانی محدود کنیم بلکه می توانیم از شیوه هایی مانند طب سوزنی یا بادکش برای افزایش بازدهی ورزشکار استفاده کنیم بدون این که ورزشکار به دوپینگ، متهم شود.
وی به نتایج موفق استفاده استادان ایرانی از طب سوزنی برای بازتوانی ورزشکاران در المپیک پکن اشاره کرد و گفت: طب سوزنی در آن دوره المپیک هم برای تسکین و هم برای بازتوانی بعد از مسابقات مورد استفاده قرار گرفت و نتایج خوبی هم داشت.
زارعیان افزود: در یک نمونه دیگر از بررسی هایمان مشاهده کردیم که عملکرد یک تیرانداز، قبل و بعد از گرفتن ماساژ تا چه اندازه تغییر داشته و جابجایی رکورد اتفاق افتاده است، بدون این که هیچ چیز در آزمایش ها نشان دهد.
این محقق طب سنتی با بیان اینکه طب سنتی دستورهای تغذیه ای نیز دارد و در عین حال توصیه های آن فراتر از موضوع کالری است، گفت: مثلا طراحی نوشیدنی هایی که قبل یا بعد از ورزش استفاده شود که هم عوارض کبدی نداشته باشد و هم جبران ضعف ورزشکار را بکند و یا تهیه غذاهایی که به واسطه هضم، فشاری به دستگاه گوارش وارد نیاورد، حین و بعد از ورزش و هم این که جبران ضعف را بکند با شیوه های طب سنتی، قابل انجام هستند و می توانند در بازدهی ورزشکاران تاثیر زیادی داشته باشند.
دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران، اهمیت خواب و روحیات ورزشکاران را نیز در بازدهی آنها گوشزد کرد و گفت: عمده ترین اتفاقی که برای ورزشکاران می افتد، به ویژه در سطح مسابقاتی مانند المپیک، بحث افزایش اضطراب است و در واقع، مهم ترین عاملی که روی رکوردگیری و عملکرد ورزشکاران تاثیر می گذارد، صرف نظر از مباحث خوراکی و تمرینی، مباحث روانی است و انجام برخی کارهای ساده مثل ماساژ بر کاهش اضطراب، اثر اثبات شده دارد.
وی خاطرنشان کرد: برخی غذاها نیز روی افزایش استعداد فرد برای اضطراب موثر هستند و تاثیر برخی داروهای گیاهی بر کاهش اضطراب نیز در طب سنتی، ثابت شده است.
زارعیان ادامه داد: یک موضوع مهم دیگر هم مساله خواب ورزشکاران است زیرا این افراد در مسابقات بین المللی، به واسطه اضطراب یا تغییرات آب و هوایی، عمدتا دچار مشکلات خواب می شوند که با یک سری دستورات حفظ سلامتی می توان این مشکلات را کاهش داد و برای نمونه، نوع و نحوه نوشیدن و خوردن و یک سری کارهای جانبی مثل ماساژ کف پا یا روی پا، کاهش اضطراب فرد و خواب بهتر را برای آنها به همراه خواهد داشت.
** لزوم رعایت احتیاط در به کارگیری طب مکمل و جایگزین توسط ورزشکاران
با این همه، شماری از صاحبنظران هنوز با تردید به اهمیت کاربرد طب سنتی در ورزش می نگرند و خواستار احتیاط بیشتر ورزشکاران در استفاده از این روش ها هستند که دکتر 'حامد عباسی' عضو هیات علمی پژوهشگاه تربیت بدنی و علوم ورزشی یکی از این صاحبنظران است.
عباسی که متخصص آسیب شناسی ورزشی و حرکات اصلاحی است، در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا به جنبه های مختلف این موضوع پرداخت و گفت: به طور کلی، ورزشکاران حرفه ای به دنبال رکوردشکنی و بهبود عملکرد خود هستند و برای رسیدن به این هدف، دست به کارهای مختلفی می زنند که در یک طرف پیوستار، دوپینگ های خیلی واضح قرار می گیرد.
وی افزود: به لحاظ عملکردی، ورزشکاران بعد از مدتی دچار رکود می شوند و حتی بعد از 6 ماه تمرین مداوم، همان رکورد قبلی را تکرار می کنند و برخی به دنبال این برمی آیند که به هر نحو ممکن، رکورد خود را ارتقا دهند.
عباسی یادآور شد: از قدیم، ورزشکاران کسانی بوده اند که به دنبال روش های خاص و ویژه ای برای جابجایی رکورد المپیک و مسابقات جهانی و یا گرفتن مدال بودند و اکنون نیز در طیف های مختلف، انواع طب مکمل و جایگزین همچون طب سوزنی، همیوپاتی، تغذیه های خاص، تصویرسازی ذهنی و حتی هیپنوتیزم را استفاده می کنند که طب سوزنی و بادکش کردن، در کشور ما شناخته شده تر هستند.
وی به استفاده چینی ها از روش هایی مانند تصویرسازی ذهنی برای آرام سازی ذهن ورزشکار، قبل از رقابت های ورزشی اشاره کرد و گفت: افزون بر این، رژیم های تغذیه ای نیز به وفور در میان ورزشکاران مشاهده می شود و استقبال زیاد از این روش ها به خاطر این است که ورزشکار، فکر می کند این روش ها به خاطر طبیعی بودن، دوپینگ نیست.
**تاثیر استفاده از طب مکمل روی ورزشکاران، روانی یا واقعی
عضو هیات علمی پژوهشگاه تربیت بدنی با بیان این احتمال که ارتقای عملکرد ورزشکار از طریق مصرف یک غذا یا نوشیدنی مخصوص، گرفتن یک ماساژ خاص یا بادکش کردن قبل از ورزش، شاید هیچ پشتوانه علمی هم نداشته باشد، گفت: در این شرایط ، استفاده از این روش ها یک حالت 'گول دارو' یا 'پلاسبو' Placebo دارد چون ورزشکار برای خود یک حالت روانی متصور شده است که بعد از این کار، حتما یک افزایش ظرفیت خواهم داشت و یک باور جدید برای خودش ایجاد می کند.
وی تاکید کرد: در میان اعمال طب سنتی، تاثیرگذاری برخی شیوه ها مثل ماساژ یا طب سوزنی ثابت شده است و محققان، عملکرد ورزشکاران مختلف را قبل و بعد از استفاده و همچنین با گروه های کنترل، مشاهده و مقایسه کرده اند و بررسی های علمی، اثرگذاری این شیوه ها را ثابت کرده است به گونه ای که الان، ماساژ دیگر جزو طب مکمل نیست و سه طیف ماساژ برای ورزشکاران در مراحل قبل، حین و بعد از فعالیت ورزشی اجرا می شود که برای آماده سازی رقابت یا بازتوانی برای ادامه رقابت ورزشکار درنظر گرفته می شود.
به گفته عباسی، بعضی روش ها که هنوز به صورت آزمایش و خطا است، می تواند دستمایه پژوهش های آینده باشد و در صورت تایید علمی به ورزشکاران توصیه شود.
وی در عین حال به آسیب های ناشی از ورزش حرفه ای اشاره کرد و گفت: ورزش حرفه ای به طور کلی و حتی بدون دوپینگ، آسیب های خاص خود را دارد چه به لحاظ فیزیکی و چه به لحاظ روانی، زیرا ورزشکاری که می خواهد نفر اول دنیا در یک رشته باشد بسیاری از سختی ها را به جان می خرد، سن فیزیولوژی مفصلی و سن فیزیولوژیک بدنش را بالا می برد و اگر دوپینگ هم انجام دهد، علاوه بر تبعات ورزش حرفه ای، متحمل عوارض فراوان دوپینگ هم خواهد شد.
عباسی یادآور شد: با توجه به محرومیت تیم های ورزشی برخی کشورها در المپیک امسال، ورزشکاران ترجیح می دهند از برخی روش های سنتی که فکر می کنند خطرآفرین نیست، استفاده کنند و فعلا طب سنتی، جزو روش های سالمی است که افراد برای عملکرد بهتر به آن رو اورده اند.
این پژوهشگر علوم ورزشی، نقش تفاوت های فردی در استفاده از روش های طب مکمل را مورد توجه قرار داد و گفت: البته در این میان، نباید نقش تفاوت های فردی را نادیده گرفت زیرا به عنوان مثال، مصرف یک نوشیدنی ممکن است به رفع خستگی یک نفر کمک کند ولی برای یک فرد دیگر هیچ تاثیری نداشته باشد یا به لحاظ فردی، برخی روش ها همچون حجامت یا ماساژ احساس خوبی را در تعدادی از افراد ایجاد کند ولی از نظر علمی هم امر ثابت شده ای نباشد.
عباسی به ورزشکاران توصیه کرد برای بهبود عملکرد خود از روش هایی استفاده کنند که راستی آزمایی شده و به لحاظ علمی، اثبات شده باشد و با رویکردی محافظه کارانه و به دور از تقلید در این زمینه عمل کنند.
در حالی که دکتر عباسی از ضرورت رعایت احتیاط ورزشکاران در به کار گیری طب مکمل و شخصی بودن تاثیرات آن سخن می گوید، دکتر زارعیان معتقد است در صورت عمل به توصیه های طب سنتی، زمانی که فرد به خاطر افزایش سن، ورزش را کنار می گذارد، عوارض ترک ورزش، کمتر در وی بروز می کند؛ اما از سوی دیگر، تصاویر ورزشکاران المپیکی در ریو با دایره های کبود بادکش بر بدن آنها در شبکه های مجازی دست به دست می چرخد.
