تحلیل علمی شتاب کمیت تولید علم ایران و چالش های پیش رو

 اطلاعات استخراج شده از پایگاه های استنادی اسکوپوس و آی.اس.آی نشان می دهد که مشارکت اعضای هیات علمی و پژوهشگران کشور در کنفرانس های بین المللی و درنتیجه مقالات ثبت شده در کنفرانس ها به شدت کاهش یافته ولی علیرغم این کاهش، تعداد مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در مجلات علمی دنیا همچنان روند صعودی طی می کند.

به گزارش ایرنا، سرپرست پایگاه استنادی جهان علوم اسلام (ISC ) بر اساس اطلاعات استخراج شده از پایگاه استنادی اسکوپوس می گوید: از ابتدای سال 2014 تا 30 اردیبهشت ماه 1394 جمهوری اسلامی ایران در زمینه تولید علم رتبه 16 بین المللی و نیز جایگاه اول منطقه را دارد.
دکتر محمدجواد دهقانی افزود: بررسی اطلاعات مدارک ثبت شده در این پایگاه از سال 2000 تاکنون نشان می دهد که بالاترین جایگاه ایران تا قبل از سال 2014 رتبه 17 بوده است، بنابراین در سال 2014 شاهد صعود یک پله ای علم کشور در سطح بین المللی هستیم. رتبه کشور از ابتدای سال 2015 تاکنون نیز 16 است.

کمیت تولید علم در پایگاه های استنادی بین المللی به دو دسته کلی مجلات و کنفرانس ها تقسیم می شوند. انتشار نتایج پژوهش ها در مجلات به مراتب دشوارتر از کنفرانس ها بوده بطوری که چاپ یک مقاله در یک مجله با ضریب تاثیر بالا ممکن است به بیش از یک سال بیانجامد.

از سوی دیگر برخی مجلات نیز بعد از برگزاری یک کنفرانس تعدادی از مقالات را گلچین کرده و در مجلات علمی به صورت ویژه نامه یا اشکال دیگر منتشر می نمایند.

دهقانی در این رابطه می گوید: شرکت در کنفرانس ها سبب اطلاع از آخرین یافته های علمی شده و دامنه تعاملات محققان را گسترش می دهد. بنابراین شرکت در کنفرانس علاوه بر آن که به صورت مستقیم و غیر مستقیم موجب افزایش تعداد مقالات در مجلات علمی می شود، در سال های گذشته بخش قابل توجه ای از کمیت تولید علم کشور را تشکیل می داد.
وی در ادامه گفت: بر اساس اطلاعات استخراج شده از پایگاه استنادی آی.اس.آی در 30 اردیبهشت 1394 ، وضعیت تولید علم کشور در بخش مجلات معتبر علمی بین المللی همچنان به صورت شتابان در حال افزایش است، اما در مقالات کنفرانس ها وضعیت از کاهش شدید تعداد مقالات چاپ شده در مجموعه کنفرانس های معتبر بین المللی حکایت دارد.

***افزایش مدارک ثبت شده ایران در مجلات علمی جهان

سرپرست پایگاه استنادی جهان علوم اسلام گفت: با توجه به اطلاعات آی.اس.آی، مدارک ثبت شده ایران در مجلات علمی دنیا در سال 2011 تعداد 25 هزار و 336 مورد بود که این رقم در سال 2012 به 27 هزار و 151مدرک و در سال 2013 و 2014 به ترتیب به 28 هزار و 10 و 29 هزار و 686 مدرک افزایش یافت.

دهقانی خاطر نشان کرد: البته با تجربیات قبلی از زمان ثبت مدارک در پایگاه های استنادی باید گفت که تعداد مدارک کشور در سال 2014، هرچند اندک اما مجددا افزایش خواهند یافت.

***کاهش کمیت تولید علم ناشی از مقالات منتشره در کنفرانس های بین المللی

وی تصریح کرد: در نقطه مقابل، سهم کشور از کمیت تولید علم ناشی از مقالات علمی منتشره در کنفرانس های معتبر بین المللی مخصوصا در چند سال اخیر در حال کاهش بوده است بطوریکه براساس مستندات موجود در پایگاه آی.اس.آی تعداد مقالات ثبت شده در کنفرانس های مزبور در سال 2008 برابر با چهار هزار 681 مورد بوده است.

دهقانی افزود: این رقم در سال 2011 به سه هزار و 961 مورد و در سال 2013 به دو هزار و 870 مورد کاهش یافت؛ در سال 2014 این میزان به کمترین مقدار خود یعنی هزار و 288 مورد رسیده به طوریکه که از ابتدای سال 2015 تاکنون تنها 74 مقاله کنفرانس از ایران در پایگاه بین المللی آی.اس.آی ثبت شده است.

رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) گفت: براساس اطلاعات پایگاه آی.اس.آی حدود 27% تولید علم بین المللی کشور در سال 2008 نتیجه شرکت در کنفرانس های بین المللی بوده است. در سال 2011 این سهم به 13.5% و در سال 2013 به 9% و در سال 2014 به 4% کاهش یافت.براساس اطلاعات آی.اس.آی از ابتدای سال 2015 تاکنون سهم مقالات کنفرانس ها از کل مقالات کشور به زیر 1% رسیده است.

***افزایش شتابان تولید علم کشور

دهقانی خاطرنشان کرد: براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس افزایش شتاب در تولید علم کشور مشاهده می شود. تعداد مدارکی که توسط اعضای هیات علمی کشور در مجلات معتبر بین المللی منتشر شده اند به ترتیب برای سال های 2011 تا 2014 عبارتند از 32 هزار و 159 مدرک، 34 هزار و 574 مدرک، 36 هزار و 97 مدرک و 37 هزار و 404 مدرک که نشان از افزایش شتابان تولید علم کشور دارد.

براساس مدارک منتشر شده در مجلات بین المللی، سهم تولید علم کشور در هر یک از سال های 2011 تا 2013 برابر با 1.6% از کل تولید علم دنیا بوده است. در سال 2014 این رقم به 1.7% (یک و هفت دهم درصد) از کل تولید علم دنیا افزایش یافت که افزایش قابل ملاحظه ای است. از ابتدای سال 2015 تاکنون نیز سهم تولید علم کشور از کل دنیا 1.7% بوده است.

***کاهش تعداد مقالات ثبت شده کشور در کنفرانس های بین المللی

دهقانی گفت: در مقابل، براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس در سال 2010 تعداد مقالات ثبت شده کشور در کنفرانس های بین المللی شش هزار و 695 مورد، در سال 2012 برابر با پنج هزار و 627 مقاله، در سال 2013 به سه هزار و 560 مقاله و در سال 2014 به دو هزار و 514 مقاله کاهش یافته است.

وی خاطر نشان کرد:از ابتدای سال 2015 تاکنون تنها 219 مورد مقاله کنفرانس از کشور در سطح بین المللی منتشر و ثبت شده است.

سرپرست ISC یادآوری کرد: براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال 2010 حدود 23% کل تولید علم کشور ماحصل شرکت اعضای هیات علمی و پژوهشگران کشور در کنفرانس های بین المللی بوده است. همچنین در سال 2011 حدود 18% از کل تولید علم کشور نتیجه مقالات کنفرانس های بین المللی و در سال 2012 این رقم به 14% کاهش یافت.دهقانی گفت: روند کاهش مقالات ادامه یافته به گونه ای که در سال 2013 سهم مقالات کنفرانس ها از کل تولید علم کشور به 9% و در سال 2014 به 6% کاهش پیدا کرده است. این آمار از ابتدای سال 2015 تاکنون از کاهش شدید سهم مقالات به کمتر از2% خبر می دهد.

دهقانی در ادامه گفت: متناظر دانستن شمارش تعداد مدارک نمایه شده در پایگاه های استنادی با پیشرفت علمی برای علم کشور آفتی بزرگ است. امروزه در سطح بین المللی بر پایه اطلاعات قابل دسترس در پایگاه های استنادی، شاخص های بسیار پیشرفته ای برای سنجش میزان پیشرفت و تعیین نقاط قوت و ضعف علمی تدوین شده و مورد استفاده قرار می گیرند. کمیت تولید علم شرط لازم برای توسعه علمی است، اما به هیچ عنوان شرط کافی نیست.

سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری چهار شاخص مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی را در کنار کمیت تولید علم مورد تاکید قرار داده است. یکی از مهمترین بسترها برای سنجش این شاخص ها پایگاه های استنادی هستند.

در همین راستا، یکی از اهداف پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) توسعه و بگارگیری شاخص های مناسب تر برای اندازه گیری میزان توسعه علمی و همچنین تعیین نقاط قوت و ضعف علمی است.

دهقانی در این رابطه به به عنوان مثال به کمیت تولید علم کشور سوییس در پایگاه اسکوپوس اشاره کرد و گفت: در سال 2014 این کشور از لحاظ کمیت تولید علم بعد از ایران و در رتبه 17 دنیا قرار دارد، اما بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس و آی.اس.آی جزو هفت کشور اول دنیا از لحاظ مرجعیت علمی است.

وی افزود: از جهت دیپلماسی علمی، بعد از اتریش که در چندین سال اخیر در این حوزه فعال شده است، سوییس دارای قوی ترین دیپلماسی علمی در جهان است. از لحاظ اثرگذاری اقتصادی، دانشگاه های این کشور ارتباط بسیار موثری با بخش صنعت دارند، به نحوی که انستیتو فناوری فدرال زوریخ در بین دانشگاه های جهان از همین جهت رتبه 36 را کسب کرده است. بر اساس همین شاخص موسسه پلی تکنیک فدرال لوزان در رتبه 103 دنیا قرار دارد یا دانشگاه لوزان از همین حیث در رتبه 166دنیا قرار دارد.

سرپرست ISC ادامه داد: شرکت در کنفرانس های بین المللی نه تنها باعث افزایش آمار تولید علم کشور می گردد، بلکه اعضای هیات علمی را در انجام بهتر پژوهش به واسطه اطلاع از جدیدترین یافته های علمی و درک مسیرهای آینده علم یاری می نماید. این مسئله در خصوص سفرهای مطالعاتی و علمی نیز صادق است. با توجه به کاهش نسبتا زیاد تعداد مقالات ثبت شده در کنفرانس های بین المللی در چند سال اخیر، افزایش آن نیاز به برنامه ریزی دارد.

***امتیاز ناچیز چاپ مقاله کنفرانس ها در آیین نامه ارتقاء هیات علمی

دهقانی ادامه داد:یکی از دلایل اصلی کاهش تمایل اعضای هیات علمی به شرکت در کنفرانس های بین الملی، امتیاز ناچیز چاپ مقاله کنفرانس ها در آیین نامه ارتقاست به طوری که این امتیاز به کمتر از یک سوم امتیاز یک مقاله در مجلات معتبر می باشد. همچنین امتیاز کل چاپ مقاله در مجموعه مقالات کنفرانس ها دارای سقف مشخص ( 20 امتیاز) است.

دهقانی اظهار داشت: دلیل دیگر روند کاهشی سهم مقالات کنفرانس ناشی از تغییرات ایجاد شده در نرخ ارز های خارجی در چند سال گذشته بوده است.

برای شرکت در کنفرانس های معتبر خارجی هزینه ثبت نام ، اخذ ویزا، هزینه بلیط رفت و برگشت، اقامت و سایر موارد بر مبنای ارز های خارجی محاسبه می گردد. باید در نظر داشت که نرخ ارز در چند سال اخیر سه برابر شده است. در حال حاضر هزینه شرکت در یک کنفرانس با توجه به کشور محل برگزاری میان 60 تا 100 میلیون ریال است و برای برخی از کشورها و شهرها این ارقام بیشتر نیز هست.

وی تصریح کرد: دانشگاه ها و موسسات پژوهشی به دلیل محدودیت مالی امکان تامین کامل اعتبار پژوهشی برای شرکت اعضای هیات علمی در کنفرانس های بین المللی را ندارند و لذا مابه التفاوت مربوطه در اکثر مواقع به عهده هیات علمی است.

دهقانی خاطر نشان کرد: افزایش شرکت در کنفرانس ها به معنی حفظ شتاب کمیت تولید علم کشور در این حوزه است، بنابراین پیشنهاد می شود که جبران مابه التفاوتی که توسط اعضای هیات علمی پرداخت می گردد در دستور کار هیات امنای دانشگاه ها و موسسات پژوهشی قرار گیرد.

سرپرست ISC در پایان با اشاره به اینکه هسته اصلی سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، تبدیل علم به ثروت و قدرت ضمن حفظ ارزش های اسلامی است، گفت: از همین رو، علاوه بر توجه به کمیت تولید علم، راهبرد مدیریت و هدایت این کمیت در جهت تبدیل به فناوری و نوآوری در جهت رفع نیازهای کشور با توجه به آمایش سرزمین و نوآوری باید محوریت یابد.

No tags for this post.