آیا سگ‌ها می‌توانند باعث انقراض پلنگ‌های ایرانی شوند؟
از این تعداد ۲ زیرگونه با نام‌های پلنگ عربی و پلنگ ایرانی تنها در خاورمیانه پراکنش دارند. پلنگ ایرانی در حدفاصل افغانستان تا عراق زیست می‌کند و یکی از زیرگونه‌های منحصربفرد در نوع خود است. جثه‌ی پلنگ ایرانی از جثه سایر زیر گونه‌های پلنگ بزرگ‌تر است.
چرا پلنگها به دام‌های اهلی و سگ‌ها حمله می‌کنند؟
وضعیت زیستی پلنگ‌های ایرانی تا مدت‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار داشت. تازه‌ترین مطالعات، آشکارا نشان می‌دهند که متاسفانه مرز نادانسته‌ها از پلنگ ایرانی همچنان فراتر از حد تصور است. یکی از ابهامات درباره پلنگها علت حمله آن‌ها به دام‌های اهلی است. در حقیقت بحث تعارض میان دام‌ها و سگ‌های اهلی با گوشتخوارانی مثل پلنگ همیشه مشکل‌ساز است. از یک طرف اغلب دامداران معتقدند که پلنگها چیزی جز مزاحمت برایشان ندارند و از طرف دیگر کارشناسان و دوستداران حیات‌وحش دغدغه انقراض پلنگها را دارند.
ساده‌ترین پرسش این است که اصلاً چرا یک پلنگ به دام یا سگ اهلی حمله می‌کند؟ دکتر ایگور خوروزیان از دانشگاه گوتینگن آلمان که در حال حاضر سرپرست یک تیم تحقیقاتی ایرانی آلمانی با همکاری سازمان حفاظت محیط‌زیست و موسسه میراث حیات‌وحش پارسیان در پارک ملی گلستان است، در این‌باره می‌گوید: «در برخی مناطق پلنگها بیشتر در خلال فصول سرد به دام‌های اهلی حمله می‌کنند و علت هم این است که در این اوقات از سال شکار طبیعی آن‌ها مثل قوچ و میش‌ها یا به دلیل کمبود منابع غذایی و یا به دلیل نداشتن توانایی فیزیکی کافی کمتر در دسترس هستند در حالیکه دام‌های اهلی به واسطه چرای غیرقابل‌کنترل در اغلب اوقات سال در قلمرو زیستی گوشتخواران حضور دارند. اما در برخی مناطق، پلنگها بیشتر در فصول خشک به دام‌های اهلی حمله می‌کنند که علت آن‌هم معمولاً به وضعیت پوشش گیاهی برمی‌گردد. بدیهی است که در فصول خشک، پوشش گیاهی کمتر و تنک‌تر است و شکار سم‌داران هم طبیعتاً در این شرایط راحت نیست اما در مقابل دام‌های اهلی که اغلب هم در حواشی آبشخورهای گوشتخواران تجمع می‌کنند، طعمه‌ای ایده‌آل برای گوشتخواران محسوب می‌شوند. گلستان یکی از پناهگاه‌های امن و ایده‌آل برای پلنگ ایرانی است و لذا می‌تواند یک الگوی بسیار خوب باشد که بتوان بر اساس آن تعارضات را شناسایی و داده‌ها را تعمیم داد.»
تیم تحقیقاتی دکتر خوروزیان، ۳۴ روستایی که در حوزه آبریز رودخانه مادرسو گلستان واقع شده‌اند را در مطالعات خود لحاظ کرده. این تیم هم‌اکنون به این جمع‌بندی رسیده که بیماری دام‌ها در حقیقت ارتباط نزدیکی با شرایط رطوبتی دارد بنابراین ارتباط میان اقلیم، بیماری‌ها و تعارضات کاملاً مشخص است.
پیاده‌سازی چندین سناریو تغییرات اقلیمی و مدلسازی آن‌ها نشان داد که منطقه گلستان احتمالاً در قرن ۲۱ خشکسالی شدیدی را تجربه خواهد کرد و این مساله باعث کاهش احتمال بروز بیماری‌ها در حدود ۲۰ درصد و کاهش تعارضات تا مرز بیش از ۱۰ درصد خواهد شد.
سگ‌ها خطری جدی برای پلنگ‌های ایرانی
تحقیق دیگری در شمال شرقی ایران و در پارک ملی تندوره مرز ایران و ترکمنستان بر روی پلنگ‌های ایرانی در دست انجام است. دکتر ایمان معماریان دامپزشک ارشد این تیم می‌گوید: «مصاحبه با بیش از ۷۰ درصد دامداران ساکن اطراف مناطق تندوره، سالوک و ساریگل و داشتن جامعه آماری مشتمل بر حدود ۳۰۰ خانوار ساکن در ۲۵ روستای اطراف این مناطق یکی از راه‌هایی بود که از طریق آن توانستیم تا حدی به اصل مشکل نزدیک شویم. مشکلی که در این نوع مطالعات رایج است، عدم یادآوری گذشته توسط محلی‌هاست و به همین دلیل تعدد مراجعات لازم بود. زنده‌گیری سومین پلنگ نر ایرانی (برزو) و تجهیز آن به گردنبند ردیاب ماهواره‌ای، به نوعی مسیر تحقیقاتی ما را عوض کرد. این پلنگ نر مسن در ابتدا چند ماه داخل تندوره به شکار قوچ و گراز مشغول بود تا اینکه پس از چند ماه ناگهان منطقه را ترک و به اطراف روستاها پناهنده شد. در این مدت ما حداقل ۱۲ سگ که توسط برزو کشته شده بودند را پیدا کردیم در حالیکه وقتی از روستایی‌ها می‌پرسیدیم اخیراً چه جانوری را در اطراف دیده‌اند، با پاسخی غیرمنتظره روبرو می‌شدیم: «کفتار» جالب بود که ما می‌دانستیم پلنگ نر مذکور شاید حتی ۵۰۰ متر هم با خانه روستاییان فاصله ندارد اما آن‌ها پلنگ را ندیده بودند و این نشان‌دهنده یک نکته عجیب بود: تعارض جدی ولی مخفی! یعنی پلنگ به کرات حمله می‌کند، ولی کمتر کسی مطلع می‌شود. در اینجا یک زنگ خطر جدی برای ما به صدا درآمد… دیستمپر سگ‌سانان»
وضعيت بيماري دیستمپر سگ‌سانان در ایران نامشخص است ولي انتظار مي‌رود كه در جمعيت سگ‌ها به صورت بومي درآمده باشد.
دیستمپر سگ‌سانان می‌تواند جمعیت پلنگها را تحلیل ببرد
ایمان معماریان می‌گوید: «دیستمپر سگ‌سانان یک خطر کاملاً جدی است که در مورد پلنگ ایرانی کمتر به آن توجه شده. این بیماری که سگ‌ها می‌توانند به پلنگها منتقل کنند در اصل یک ويروس واگيردار است كه از طريق بزاق و تراوشات حيوان مبتلا به ديستمپر و یا خوردن گوشت حیوان مبتلا یا ناقل پخش مي‌شود. در ابتدا تصور بر این بود که این بیماری مختص سگ‌هاست در حالیکه امروز می‌دانیم اين بيماري در درجه‌ی اول در جمعیت سگ‌های خانگی و ولگرد در تمام دنيا حفظ می‌شود، ولي محدودهی ميزبانی‌اش به پستانداران دریایی و گوشتخواران وحشي گسترش یافته و در حال توسعهی جغرافیایی است.
ببر سیبری ماده‌ی وحشی یافت شده در طبیعت که علی‌رغم علائم عصبی، ترشحات شفاف چشمی و بینی و سایر نشانه‌های خاص بیماری دیستمپر سگ‌سانان، در ظاهر خیلی آرام به نظر می‌رسد و حتی حضور انسان را برخلاف عادت معمول تحمل می‌کند.
گفته می‌شود که این بیماری بر گوشتخواران وحشي بخصوص گرگ‌ها نیز اثرگذار است. در گربه‌سانان بزرگ مانند پلنگ بيماري اغلب به صورت نشانه‌هاي عصبی بروز می‌کند. گربه‌سانان بزرگ ممكن است ترس خود را از انسان از دست بدهند (مانند هاري)، ممکن است مثل زمانیکه در سرما قرار گرفته‌اند، بلرزند.
تلوتلو خوردن، چرخيدن، زمين خوردن، سختي در بلند شدن از جا و افتادن همراه با تشنج، از ديگر علائم این بیماری هستند و ما نمونه آن را در برخی از فیلم‌هایی که از پلنگ در دنیای مجازی دست به دست می‌شود، دیده‌ایم. گربه‌سانان بزرگ در صورت درگیری با این بیماری خیلی سریع تلف می‌شوند.
هنوز خطرناک بودن این بيماري براي انسان‌ها مشخص نيست. اما تلفات گسترده آن در شیرهای شرق آفریقا و ببرهای سیبری و همچنین مواردی از آن در پلنگ‌های باغ‌وحش‌های آمریکای شمالی دلیل بر حساسیت موضوع است. اهمیت دیستمپر سگ‌سانان نخست در دهه ۹۰ میلادی بر روی جمعیت شیرها و سپس در سال ۲۰۰۱ در میان ببرهای سیبری نمودار شد. مطالعات اخیر حاکی از آن است که در جمعیت‌های ببری که کمتر از ۲۵ فرد هستند، احتمال از بین رفتن جمعیت توسط این بیماری نزدیک به ۵۵ درصد است، خطری که بسیاری از جمعیت‌های کوچک پلنگ در ایران را نیز تهدید می‌کند.
آیا ديستمپر سگ‌سانان می‌تواند بيشتر از هاري در ایران شیوع داشته باشد؟ هنوز نمی‌دانیم.
راهکار چیست؟
دامپزشک ارشد پروژه پلنگ‌های ایرانی پارک تندوره می‌گوید: «ما به سرعت برنامه‌ای برای پایش سگ‌های اطراف منطقه تندوره طراحی کردیم. هر گله دست‌کم ۳ سگ داشت و لذا حجم نمونه‌برداری بالایی را می‌طلبید. برای اینکار کیت‌های آزمایشگاهی گران‌قیمتی لازم بود که خوشبختانه با کمک علاقمندان پروژه از کشور ایتالیا خریداری و به ایران وارد شد. معاینه و خون‌گیری از سگ‌های اطراف پارک ملی تندوره آغاز شد و ما در خلال عملیات دو سگ با علائم بالینی کاملاً مشکوک به بیماری دیستمپر شناسایی کردیم. این درحالی بود که اداره دامپزشکی شهرستان در این خصوص اطلاعات خاصی نداشته و عمده فعالیت آن‌ها در مورد سگ‌های گله در راستای مبارزه با هاری بود که البته این مهم در تمام ایران صدق می‌کند. ما همچنان به نمونه‌گیری ادامه خواهیم داد تا براساس نتایج کار آزمایشگاهی بتوانیم میزان شیوع و ریسک این بیماری برای جمعیت پلنگها در این منطقه را تایید کنیم و سپس اقدامات کنترلی جدی در این خصوص اتخاذ نماییم. اما امیدواریم که مطالعات بیشتر در این زمینه ادامه پیدا کند.»
منبع:دیجی کالا
No tags for this post.
