بررسی تمایلات فرزندآوری زوجین تازه ازدواج کرده
مهم‌ترین دلایل قصد بی‌فرزندی؛ هزینه‌های اقتصادی فرزندان و عدم علاقه به فرزند عنوان شده است.
میزان باروری در ایران طی دهه‌های گذشته کاهش قابل توجهی را تجربه کرده است. به طوری که میزان باروری کل که در اواخر دهه ۱۳۵۰ و اوایل دهه ۱۳۶۰ به ۶.۹ فرزند رسیده بود، طی دو دهه به کم‌تر از دو فرزند کاهش پیدا کرد و آخرین آمارها نشان می‌دهد که میزان باروری کل در ایران به ۱.۸ فرزند در سال ۱۳۹۹ رسیده است. پیش‌بینی‌های موجود نیز خبر از تداوم کاهش باروری کل به پایین‌تر از ۱.۵ فرزند در افق ۱۴۰۴ داده‌اند.
شواهد نشان می‌دهد که اگرچه در ایران، داشتن دو فرزند به عنوان تعداد فرزندان ایده‌آل افراد محسوب می‌شود، ولی قصد و رفتار تک‌فرزندی به خصوص در شهرها روند افزایشی دارد. همچنین از آن‌جا که آمار بی‌فرزندی اختیاری در جامعه ایران در مقایسه با سایر جوامع، نسبتاً پایین است، لذا کاهش تعداد فرزند می‌تواند بیشتر شامل گزینه تک‌فرزندی شود.
یکی از راه‌هایی که امکان سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی درست و دقیق در این زمینه را فراهم می‌کند، اطلاع از تمایلات فرزندآوری زوجین است و تمایلات فردی در مورد فرزندآوری درآینده، پیش‌بینی کننده مهمی برای رفتارهای آینده باروری هستند.
بر همین اساس، میلاد بگی؛ پژوهشگر دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا همدان با انجام مطالعه ای تمایلات فرزندآوری زوجین تازه ازدواج‌کرده را مورد بررسی قرار داد. آگاهی از تمایلات فرزندآوری این زوجین از این منظر مهم است که باروری آینده ایران تا حد بسیار زیادی تحت تاثیر رفتارهای آن‌ها قرار دارد.
این مطالعه که با روش تحلیل ثانویه انجام شده، از داده‌های مربوط به پیمایش ملی ازدواج که در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ توسط ثبت احوال جمع‌آوری شده، استفاده کرده است. این داده‌ها در وب‌سایت این پایگاه در دسترس عموم قرار دارد.
جمع‌آوری داده‌های این مطالعه از تمامی مراکز استانی به جز شهر تهران انجام شده و پاسخگویان، زوج‌هایی بودند که برای انجام آزمایش‌های قبل از ازدواج، به آزمایشگاه‌ها مراجعه کرده‌اند. تکمیل پرسش‌نامه‌ها به صورت جداگانه برای زنان و مردان انجام شد. در این مطالعه هشت هزار و ۹۷۷ نفر از زوجین تازه ازدواج کرده، از نظر تمایلات فرزندآوری مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند.
زنان خواهان بی‌فرزندی هستند یا مردان؟
یکی از یافته‌های این مطالعه این بود که رابطه معناداری بین جنسیت و تمایلات باروری افراد وجود دارد. اگرچه درصد تمایل به بی‌فرزندی در مردان اندکی بیشتر از سوی زنان است، اما تمایل به داشتن فرزند بیشتر، در مردان بیشتر است. ۲.۳ درصد مردان و ۲ درصد زنان تمایل ندارند که فرزندی داشته باشند. در هر دو جنسیت، بیشتر افراد تمایل خود را به داشتن دو فرزند، اعلام کردند. تفاوت اصلی میان مردان و زنان در داشتن سه فرزند و بیشتر است. ۲۵ درصد مردان گفته‌اند که تمایل دارند، سه فرزند و بیشتر داشته باشند، در حالی که این رقم برای زنان ۱۸.۸ درصد است.
در این مطالعه دلایل افراد برای تمایل به بی‌فرزندی نیز مورد بررسی قرار گرفته است. همان‌گونه که در بین دو جنس، تمایلات باروری متفاوت است، دلایل آن‌ها نیز برای تمایل به بی‌فرزندی نیز تفاوت دارد.
چرا افراد نمی‌خواهند بچه‌دار شوند؟
برای مردان، «هزینه‌های اقتصادی فرزندن» به عنوان مهم‌ترین دلیل بیان شده است (بیش از ۳۶ درصد از مردان)، در حالی که نزدیک به ۱۱ درصد از زنان این دلیل را برای تمایل به فرزندی عنوان کرده‌اند.
برای زنان، مهم‌ترین دلیل تمایل به بی‌فرزندی «عدم علاقه به فرزند» بیان شده است (بیش از ۴۷ درصد زنان). هرچند درصد قابل توجهی از مردان (نزدیک به ۲۹ درصد) این دلیل را بیان کرده بودند و این موضوع دومین دلیل آن‌ها برای نخواستن فرزند است.
همچنین «مسئولیت زیاد فرزندان» دلیل دیگری بود که هر دو جنس به آن اشاره کرده‌اند. به علاوه ناتوانی جنسیتی برای زنان بیشتر از مردان گزارش شده است. دلیل «نگرانی از آینده فرزندان با توجه به شرایط جامعه» نیز در بین مردان بیشتر از زنان عنوان شده است.
مذهب چه تاثیری در تمایلات فرزندآوری دارد؟
یکی دیگر از یافته‌های این مطالعه حاکی از آن است که درصد تمایل به بی‌فرزندی، در بین پیروان مذهب شیعه و سنی، تقریباً مشابه است. با این حال در بین طبقات دیگر از نظر تعداد فرزند، تفاوت معنادار وجود دارد و اهل سنت، تمایل به داشتن فرزند بیشتری دارند.
در این مطالعه مشخص شد که برخلاف انتظار، کسانی که محصل بودند کم‌ترین میزان تمایل به بی‌فرزندی را داشتند و همچنین این گروه بیشترین تمایل را به داشتن سه فرزند و بیشتر، اعلام کردند.
افراد شاغل و بیکار، بیش از سایرین خواستار بی‌فرزندی بودند و همچنین رابطه بین تمایلات فرزندآوری و تحصیلات نیز از نظر آماری معنی‌دار بود. نکته غیرقابل انتظار این بود که افراد بی‌سواد با ۴.۴ درصد، بیشترین تمایل را به بی‌فرزندی داشتند. با این حال افراد بی‌سواد بیشترین تمایل را به داشتن سه فرزند و بیشتر اعلام کردند. افراد با تحصیلات دانشگاهی نیز کم‌ترین تمایل به سه فرزند و بیشتر داشته‌اند و تمایل به تک‌فرزندی نیز در بین این دو گروه کم‌تر از بقیه بود.
کدام قومیت‌ها خواهان فرزندآوری بیشتر هستند؟
بررسی‌های این مطالعه حاکی از این بود که تمایلات فرزندآوری افراد، بر حسب قومیت نیز متفاوت است. بلوچ‌ها و عرب‌ها، کم‌ترین میزان بی‌فرزندی (۰.۶ درصد) را خواستارند. در طرف مقابل؛ ۴.۷ درصد شمالی‌ها (که بیشتر آن‌ها گیلک بودند) گفته‌اند که قصد ندارند فرزندی داشته باشند. همچنین تمایل به تک‌فرزندی نیز در بین شمالی‌ها، بیشتر از سایر اقوام بوده است و بلوچ‌ها کم‌ترین تمایل به تک‌فرزندی را داشتند. ترک‌ها نیز بیش از سایرین خواستار داشتن دو فرزند بودند و تمایل به داشتن سه فرزند و بیشتر در بین بلوچ‌ها بیش از دیگر گروه‌های قومی بود و اختلاف زیادی بین آن وجود داشت. به طوری که بیش از نیمی از بلوچ‌ها در این گروه قرار داشتند.
به طور کل بررسی‌های این مطالعه بر روی تمایلات فرزندآوری افراد تازه‌ازدواج کرده در مراکز استان‌های کشور (به جز شهر تهران) نشان داد که ۲.۱ درصد از آن‌ها، قصد بی‌فرزندی و ۱۶.۹ درصد نیز تمایل به تک‌فرزندی دارند. مهم‌ترین دلایل قصد بی‌فرزندی؛ هزینه‌های اقتصادی فرزندان و عدم علاقه به فرزند عنوان شده است.
همچنین قومیت یکی از تعیین‌کننده‌های اصلی در تمایل به کم‌فرزندآوری است و بلوچ‌ها و عرب‌ها بیش از سایر اقوام، تمایل به فرزند زیاد دارند و گیلک‌ها بیشترین تمایل را به بی‌فرزندی و تک‌فرزندی دارند.
به علاوه تحصیلات، میزان شرکت در مناسک مذهبی، وضعیت اشتغال و مذهب، از عوامل تاثیرگذار بر تمایل به کم‌فرزندی هستند.
سیاست‌هایی برای افزایش تمایلات فرزندآوری
با توجه به گسترش تحصیلات عالی در بین زنان و افزایش اشتغال آن‌ها، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان باید به دنبال اجرای برنامه‌هایی باشند که به تلفیق زندگی شغلی و خانوادگی زنان کمک کند. این سیاست‌ها در کشورهای اروپایی و به‌ویژه در منطقه اسکاندیناوری تاثیرات مثبتی داشته است.
همچنین سیاست‌هایی مانند برنامه‌های مراقبتی و نگهداری فرزندان نیز می‌تواند به این موضوع کمک کند. البته موفقیت این برنامه‌ها در گرو آن است که از یارانه دولتی برخوردار باشند تا هزینه های مستقیم فرزندآوری والدین را کاهش دهند.
یافته‌های این مطالعه بهمن‌ماه سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «تمایل به بی‌فرزندی و تک‌فرزندی در میان زوجین تازه ازدواج‌کرده در ایران» در مجله پایش؛ نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی، منتشر شده است.
No tags for this post.
