بیسوادی خطر مواجهه با هزینه کمر شکن سلامت را افزایش می دهد

پرداخت ‌های سلامت زمانی کمرشکن می ‌شود که یک خانوار در یک دوره زمانی 40 درصد یا بیشتر، ظرفیت پرداخت خود را برای دریافت خدمات سلامت مورد نیاز اختصاص دهد. اغلب زمانی که خانواده‌ ها با هزینه ‌های کمرشکن سلامت مواجه می ‌شوند، هزینه‌ های سلامت شان را از طریق قربانی کردن سایر نیازهای اساسی خود مانند غذا و تحصیلات تامین می کنند؛ مساله ای که می تواند پیامدهای جدی برای خانوارها یا افراد درون خانواده ها به همراه بیاورد.

بنابراین حفاظت مالی از گیرندگان خدمات هزینه‌ های سلامت با استفاده از مکانیسم بیمه، یکی از راهکارهای اصلی دستیابی به پوشش همگانی سلامت، در جوامع شناخته می شود؛ راهکاری که  امروزه اهمیت به سزایی در سیاست بسیاری از کشورهای در حال توسعه پیدا کرده است.

هرچند امروزه سازمان های بیمه قسمتی از مشکلات مردم جامعه را رفع می کنند اما بازهم افراد تحت پوشش بیمه برای دریافت خدمات سلامت بهتر، زیر بار هزینه های کمر شکن بیمه های سلامت قرار دارند. مساله ای که زندگی بسیاری از خانوارها را تحت شعاع خود قرار داده است.

اهمیت این موضوع باعث شد تا پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی با کارفرمایی مرکز بیمه سلامت ایران، طرحی با عنوان « برآورد هزینه های کمر شکن سلامت در بیمه شدگان بیمه سلامت» را اجرایی کند.

دکتر افسون آیین پرست، مجری این طرح در این خصوص به سیناپرس گفت: سلامت یکی از محورهای توسعه پایدار و بخش لاینفک آن محسوب می شود. همچنین تدارک خدمات سلامت یکی از اصلی ترین وظایف دولت ها به حساب می آید.

این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم بهداشتی گروه مدیریت خدمات بهداشتی و درمان افزود: در حال حاضر سازمان جهانی سلامت (WHO) شاخصی از عملکرد نظام های ملی سلامت برای دستیابی به اهداف سلامت مطلوب، پاسخگویی به انتظارات مردم و حفاظت مالی در برابر هزینه های سلامت ارایه داده و باب جدیدی پیرامون عادلانه بودن تامین مالی حوزه سلامت مطرح کرده است.

این دکترای مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی اظهارداشت: توجه به هزینه های پرداخت از جیب خانوار و متعاقب آن بروز هزینه های کمرشکن سلامت دو عامل مهمی هستند که باید در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های حوزه سلامت مورد توجه قرار بگیرند بنابراین سازمان بهداشت جهانی حفاظت از مردم در برابر هزینه های بیماری را یکی از 3 هدف اصلی نظام سلامت تعیین کرده است.

این دانشیار پژوهش ادامه داد: درحال حاضر کشورهای مختلف از سیستم های مالی متفاوتی برای نظام سلامت شان بهره گرفته اند. در برخی از کشورها کل مخارج سلامت را دولت تقبل می کند. مثلا کشورهایی مانند انگلستان که دارای سیستم طب ملی هستند، بیماران به ازای دریافت خدمات، هزینه ای پرداخت نمی کنند یا هزینه هایشان بسیار کم است. در برخی از کشورهای دیگر از جمله ایران، سیستم سلامت شان برعهده بیمه های سلامت است؛ هم اکنون در ایران سه بیمه اصلی و پایه ای« بیمه تامین اجتماعی»، « بیمه سلامت ایران» و « بیمه نیروهای مسلح» در حوزه سلامت وجود دارد که این سازمان ها خدمات پایه ای بیمه سلامت را به سهم عمده ای از جمعیت کشور ارایه می دهند.

وی یادآور شد: در این مطالعه ما جمعیت هدف سازمان بیمه سلامت را بررسی کردیم. این طرح کارفرمایی بنابر درخواست مرکز تحقیقات بیمه سلامت ایران به منظور برآورد هزینه های کمرشکن سلامت افراد تحت پوشش این سازمان بیمه گر انجام شده است؛ در واقع جمعیت مطالعه ما بیمه شدگان تحت پوشش سازمان بیمه سلامت ایران بوده است.

وی خاطرنشان کرد: در این مطالعه ما برای محاسبه هزینه های کمرشکن سلامت از معیار سازمان بهداشت جهانی استفاده کرده و 40 درصد توانایی پرداخت خانوار را به عنوان مرز تشخیص هزینه کمرشکن در نظر گرفته ایم.

آیین پرست گفت: در این مطالعه از داده های هزینه درآمد خانوارها استفاده شده است. این داده ها گروه های مختلفی از جمعیت را در برمی گیرند. از اینرو ما بر اساس پاسخگویی به یک سری از کدهای پرسش نامه هزینه درآمد خانوارها، افراد بیمه شده سازمان بیمه سلامت را انتخاب کردیم و بر اساس یک سری شاخص و متغییر این افراد را دسته بندی کردیم و میزان مواجه شدن این افراد با هزینه های کمرشکن سلامت را مورد بررسی قرار داده ایم.

فزونی هزینه های کمرشکن بیمه سلامت در میان روستاییان

به گفته وی، در این مطالعه بعد خانوار 3/5 نفر و تعداد افراد با سواد در خانوار 2/5 بود. همچنین تعداد کودکان زیر 5 سال 0/31 و تعداد سالمندان بالای 65 خانوار 0/35 محاسبه شد. این محاسبه سر انگشتی نشان می دهد که روند سالمندی جمعیت بالای 65 سال در حال پیشی گرفتن از جمعیت کودکان زیر 5 سال است؛ مساله ای که در آینده تاثیر زیادی روی نظام سلامت می گذارد.

مجری طرح هزینه های کمر شکن بیمه های سلامت افزود: متوسط درآمد سالانه خانوار حدود 33 میلیون تومان و کل مخارج سالانه خانوارها به طور متوسط 29/5 میلیون تومان محاسبه شد و به طور متوسط هر خانوار برای خدمات سلامت 2 میلیون و 220 هزار تومان در طول سال پرداخت کرده بود.

وی گفت: طبق این مطالعات برحسب میزان هزینه ها و در نظر گرفتن 40 درصد توانایی پرداخت، حدود 4/89 درصد کل بیمه شدگان در معرض مواجه با هزینه های کمرشکن سلامت قرار داشتند. به عبارت دیگر حدود  5درصد بیمه شدگان هزینه های سلامت شان بیش از 40 درصد توانایی پرداختی شان بود و این هزینه ها باعث می شد تا خانواده از نظر مالی برای تامین سایر هزینه های ضروری تحت فشار و مضیقه قرار بگیرند. مقایسه افراد تحت پوشش صندوق روستاییان و عشایر نشان داد که 5/6 درصد آنان در معرض هزینه های کمر شکن سلامت قرار گرفته بودند که بالاتر از از سایر صندوقهای سازمان بیمه سلامت بود.

بار سنگین هزینه های کمرشکن سلامت بر دوش زنان سرپرست خانوار

آیین پرست به سیناپرس گفت: همچنین بررسی مواجه گروه های جنسیتی مختلف با هزینه های کمرشکن هزینه های سلامت نشان داد، درصد مواجهه با هزینه های کمرشکن سلامت از نظر آماری در خانوارهایی که سرپرست زن داشتند به طور معناداری بالاتر از سایر خانوارها بوده است که ضرورت توجه ویژه به سیاستهای حمایتی برای زنان سرپرست خانوار را مشخص می سازد. سایر متغیر های مورد بررسی مانند بیسوادی سرپرست خانوار نیز خطر مواجهه با هزینه کمر شکن سلامت را افزایش می دهد. بی سوادی نه تنها می تواند بر سطح اشتغال و درآمد تاثیر داشته باشد، بلکه بر توانمندی خانوار در تامین اطلاعات سلامت را با مشکل رو به رو می کند.

وی ادامه داد: همچنین وضعیت اشتغال افراد نیز رابطه مستقیمی با این موضوع دارد. مطالعات نشان داد افرادی که وضعیت اشتغال نامشخصی دارند، بیشتر با هزینه های کمرشکن سلامت مواجه هستند.

این دکترای مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی اظهارداشت: وضعیت تاهل افراد نیز تاثیر زیادی در این قضیه دارد؛ مطالعات نشان داد گروهی از افرادی که همسرشان را از دست داده یا فوت کرده اند، بیشتر با هزینه های کمرشکن سلامت مواجه بوده اند. تنها حدود 5 درصد این افراد دارای بیمه تکمیلی بودند.

وی بیان کرد: یافته های تحلیلی نشان داد، نداشتن بیمه تکمیلی مواجه شدن با هزینه های کمرشکن سلامت را بالاتر برده است اما این اختلاف درحدی نبود که آنالیزهای آماری آن را معنادار نشان دهد. می توان گفت به علت اینکه هم اکنون درصد کمی از جامعه از بیمه تکمیلی استفاده می کنند هنوز اثر مشخصی روی جمعیت و هزینه های سلامت شان نگذاشته است.

تاثیر سالمندی بر سیستم نظام سلامت

آیین پرست اظهارداشت: همچنین دیگر نتایج این طرح نشان داد وجود کودکان زیر 5 سال و به ویژه سالمندان بالای 65 سال در یک خانواده، روی هزینه های کمرشکن سلامت تاثیر زیادی گذاشته است چراکه سالمندان به خدمت سلامت ویژه ای نیاز دارند و همین طور میزان ابتلا و بیماری شان بالاتر از گروه های سنی دیگر است از اینرو با توجه به اینکه ایران در حال گذار و حرکت به سمت سالمندی است و هرم جمعیتی آن سال به سال به سالمندی نزدیک می شود باید در زمینه ارایه خدمات سلامت و همینطور بیمه های سلامت مورد توجه قرار بگیرد.

وی افزود: دیگر نتایج این مطالعه نشان داد استفاده از خدمات دندانپزشکی و خدمات بستری در افزایش درصد مواجه با هزینه های کمرشکن سلامت بسیار موثر بوده است. همچنین نتایج یکی دیگر از بررسی ها نشان داد، بیماران مبتلا به بیماری های خاص از جمله سرطانی ها با هزینه ها بیشتر و کمر شکنی مواجه هستند؛ بیمارانی که خدمات ویژه ای دریافت می کنند و امروزه با توجه به افزایش هزینه های سلامت و دارو و تجهیزات پزشکی خاص باید برای درمان و مداوا با هزینه های رو به رو هستند.  

این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم بهداشتی تصریح کرد: در این مطالعه از اطلاعات هزینه درآمد سال 1398 استفاده شده زیرا آخرین داده های در دسترسی بود که  سازمان آمار ارایه داده است. همچنین در زمان مطالعه هنوز کرونا تاثیر زیادی به روی هزینه ها و خدمات سلامت ایجاد نکرده بود. مطالعات مصرف خدمات سلامت باید ترجیحا پیش یا پس از شیوع کرونا انجام شود و به همین دلیل سال 98 برای مطالعه انتخاب شده است.

وی در پایان به سیناپرس گفت: هم اکنون این طرح که مطابق درخواست کارفرما(مرکز تحقیقات بیمه سلامت ایران) انجام شده است مرحله نهایی آنالیز های تکمیلی را سپری می کند. در حال حاضر درخواستی از سوی کارفرما مبنی بر بررسی تاثیر شیوع کرونا بر هزینه ها و خدمات حوزه سلامت نداشته ایم؛ هرچند انجام این مطالعه بسیار مفید و تاثیرگذار است.

گفتگو: فرزانه صدقی