جایگاه و رتبه ایران در معادلات جهانی کجاست؟
پژوهش در دنیای امروز دارای اهمیتی بسیار زیاد است و کشورهای پیشرفته جهان، بخش قابل توجهی از بودجه سالانه خود را به این موضوع اختصاص می‌دهند. در این میان سرمایه‌گذاری ایالات‌متحده امریکا در حوزه پژوهش بسیار بیشتر از سایر رقبای خود بوده و در شرایطی که ایران تنها هفت‌دهم درصد از تولید ناخالص داخلی خود را در امور پژوهشی سرمایه‌گذاری می‌کند، این کشور برابر با کل تولید ناخالص داخلی ایران را صرف پژوهش در حوزه‌های مختلف می‌کند.
بر اساس آمارهای رسمی سهم بودجه پژوهشی برخی از کشورهای مطرح در حوزه اقتصاد و سیاست جهانی به نسبت تولید ناخالص داخلی آن‌ها به شرح جدول زیر است:
|
در این جدول فقط کشورهایی که سالانه بیش از 50 میلیون دلار صرف بودجه پژوهشی می‌کنند، معرفی‌شده است.
البته باید توجه داشت که در بسیاری از مناطق دنیا، بخش خصوصی نقش مهمی در انجام پژوهش‌ها و اختصاص بودجه به حوزه‌های پژوهشی ایفا می‌کند و این بار مسئولیت سنگین، تنها بر عهده دولت‌ها قرار ندارد، موضوعی که در ایران به‌طورجدی مغفول مانده و بخش خصوصی به دلیل عدم وجود جذابیت‌های مالی و امکان بازگشت سرمایه‌گذاری، تمایل چندانی برای ورود به عرصه پژوهش ندارد.
به‌طورکلی مراکز عمده سرمایه‌گذار در حوزه پژوهش را می‌توان در این گروه‌ها دسته‌بندی کرد:
مراکز دولتی: تقریباً تمامی کشورهای جهان بخشی از بودجه خود را به امر پژوهش اختصاص می‌دهند که این موضوع به‌طور کامل در جدول بالا ارائه شد. البته گاهی نیز بر اساس شرایط خاص و موقعیت‌های ویژه، دولت‌ها اقدام به تخصیص بودجه‌های ویژه‌ای می‌کنند.
برای نمونه در سال ۲۰۱۴ میلادی و در پی شیوع ابولا، دولت ژاپن اقدام به تخصیص بودجه پژوهشی ویژه‌ای برای مبارزه با این بیماری کرد. بنا به گزارش‌های رسمی، دولت ژاپن برای مبارزه با گسترش بیماری ابولا در سطح جهان، تجهیزاتی به ارزش 800 هزار دلار آمریکا به کشورهای سیرالئون و لیبریا با هدف مبارزه با ابولا، اهدا کرد.
از سوی دیگر لیبریا مبلغ 400 هزار دلار و سیرالئون مبلغ 397 هزار دلار از دولت ژاپن به‌منظور استفاده برای مقابله با ویروس ابولا، دریافت کرده‌اند. این کمک‌های ژاپن به‌صورت رسمی و پس از امضای قراردادی در سفارت این کشور در غنا به دولت‌های مزبور واگذار شد.
در اقدامی مشابه دولت نروژ نیز در راستای سیاست‌های پژوهشی – پزشکی خود، بودجه‌ای برابر با 89 میلیون کرون در حدود 15 میلیون دلار برای مبارزه با ویروس مرگبار ابولا تخصیص داد.
مراکز بین‌المللی: مراکز بین‌المللی متعددی در گوشه و کنار جهان اقدام به تخصیص بودجه‌های پژوهشی بعضاً کلانی در موضوعات مختلف می‌کنند. این بودجه‌ها نیز در موارد خاص و بر اساس سیاست‌های زمانی اتخاذ می‌شوند.
برای نمونه چندی پیش انجمن پژوهشی اتحادیه اروپا با پرداخت مبلغ دو میلیون و 500 هزار یورو جهت پیشبرد مطالعات مربوط به آلزایمر موافقت کرد. بر اساس اطلاعات رسمی منتشرشده در این رابطه، مبلغ فوق در اختیار دانشگاه ورونا در کشور ایتالیا قرارگرفته و تیمی از پژوهشگران این دانشگاه قرار است به مطالعه مراحل ایجاد آلزایمر، دلایل بروز آن و راه‌های درمان این بیماری بپردازند.
بانک جهانی یکی دیگر از مراکز بین‌المللی پیشگام در تخصیص بودجه‌های پژوهشی است. برای مثال در جریان مبارزه با بیماری ابولا، بانک جهانی بیش از 600 میلیون دلار برای کمک به سه کشور غرب افریقا در مبارزه با بیماری ابولا اختصاص داده و با همکاری صندوق بین‌المللی پول، سازمان ملل متحد و سایر بانک‌ها اقدام به ایجاد یک صندوق اضطراری مبارزه با بیمارهای همه‌گیر با عنوان "epidemic emergency fund" کرد تا هر چه‌بهتر به کشورهای درگیر با بیماری خطرناک و همه‌گیر ابولا کمک کند.
مراکز خصوصی: شرکت‌های خصوصی و مراکز غیردولتی متعددی در سراسر جهان بودجه‌های پژوهشی قابل‌توجهی در موضوعات مختلف اختصاص می‌دهند. برای نمونه چندی پیش یکی از مدیر ارشد شرکت معتبر کامپیوتری مایکروسافت به‌طور رسمی از اختصاص بودجه‌ای برابر با یک‌صد میلیون دلار برای انجام پژوهش‌ها و مطالعات جدید در زمینه سلول‌های بدن انسان به‌منظور کشف دقیق علت بروز سرطان و شناسایی راه‌حلی برای درمان این بیماری، خبر داد. این مبلغ از طرف پاول الن به موسسه خصوصی پژوهش‌های سلولی که توسط این فرد تأسیس‌شده است، اهدا شد.
در این میان سرمایه‌گذاری ایالات‌متحده امریکا در حوزه پژوهش بسیار بیشتر از سایر رقبای خود بوده و در شرایطی که ایران تنها هفت‌دهم درصد از تولید ناخالص داخلی خود را در امور پژوهشی سرمایه‌گذاری می‌کند، این کشور برابر با کل تولید ناخالص داخلی ایران را صرف پژوهش در حوزه‌های مختلف می‌کند.
مایکروسافت را نمی‌توان تنها شرکت فعال در این حوزه دانست و شرکت‌های مختلفی همچون گوگل، فیس‌بوک، آی بی ام و ام آی تی در دهه‌های اخیر اقدام به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف پژوهشی کرده‌اند. برای نمونه چندی پیش فیس‌بوک خبر از اختصاص بودجه 3 میلیارد دلاری در حوزه پژوهش‌های پزشکی داد.
بر این اساس مارک زوکربرگ و همسرش پریسیلا چان اعلام کردند که طی ده سال آینده مبلغ 3 میلیارد دلار از ثروت خود را به انجام پژوهش‌های پزشکی اختصاص خواهند داد.
مدیر و بنیان‌گذار شبکه اجتماعی فیس‌بوک در مصاحبه‌ای مطبوعاتی که در سان‌فرانسیسکو انجام شد اعلام کرد که هدف نهائی وی از این پروژه، مسیری است که طی آن در پایان سده جاری، تمامی بیماری‌های فعلی قابل مدیریت و درمان باشند. البته در بسیاری از موارد این سرمایه‌گذاری‌ها جنبه اقتصادی داشته و مانند موارد ذکرشده پیشین، انسان دوستانه نیست.
چندی پیش پژوهشگران و دانشمندان بر اساس مطالعات و تحقیقات انجام‌شده، اعلام کردند که ماه دارای منابع غنی از مواد معدنی و معادن مختلفی است که در صورت استخراج می‌توان آن‌ها را به زمین منتقل کرد.
این موضوع و پتانسیل استخراج منابع طبیعی موجود در ماه سبب ایجاد رقابت گسترده‌ای بین شرکت‌های خصوصی در ایالات‌متحده امریکا شده است که در صورت تصویب و حمایت دولت و موافقت با انجام این پروژه‌ها، آمادگی انجام اکتشافات جدیدی در ماه را داشته تا به‌این‌ترتیب منابع و مواد معدنی ماه شناسایی و استخراج شود. لازم به توضیح است که یکی از مهم‌ترین شرکت هائی که در این حوزه آماده سرمایه‌گذاری هنگفتی است، شرکت فضائی Bigelow Aerospace نام دارد.
متأسفانه این حوزه در ایران تا حد زیادی مغفول مانده که شاید دلیل اصلی آن نوع رویکرد انحصاری دولت در حوزه‌های مختلف باشد. موضوع دیگری که باید به آن اشاره داشت؛ بحث فرهنگ‌سازی در زمینه پژوهش و وجود خلأهای قانونی و مشکلاتی در این حوزه است که خود ازجمله موانع پیش روی پیشرفت امور پژوهشی در ایران به شمار می‌رود.
درهرحال آنچه اهمیت دارد، توجه عملی و اهتمام جدی مسئولین دولت و توجه ویژه نمایندگان قوه مقننه به وضع قوانین مرتبط با حوزه پژوهش است.
بدون تردید سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند کلید اصلی پیشرفت کشور در حوزه‌های مختلف علم و فناوری محسوب شده و ایران را به جایگاه رفیع‌تری در سطح منطقه و جهان برساند.
گزارش: دکتر احسان محمدحسینی
No tags for this post.
