زنان در ورزشگاه از نظر فقهی،پژوهشی و اجتماعی

سهیلا جلودار‌زاده، نماینده مجلس دهم در این خصوص گفت: مردم ایران فرهنگ بالایی دارند و باید به درک و شعور و اندیشه آنها احترام گذاشت. باید اجازه داد مردم خود در مورد روابط خویش با سایر افراد جامعه تصمیم بگیرند. مردمی که در مورد حضور آنها در استادیوم صحبت می‌کنیم همان مردمی هستند که در طول روز با هم کار می‌کنند و با یکدیگر رفت‌و‌آمد دارند و در سطح جامعه با آرامش در کنار هم زندگی می‌کنند. دلیلی ندارد اینگونه فکر شود که اگر زنی در ورزشگاه حاضر شود و بخواهد از نزدیک فوتبال را تماشا کند، مورد بی‌احترامی واقع می‌شود. چرا باید فکر کنیم مردانی که در ورزشگاه هستند، مترصد فرصتند تا به زن‌ها بی‌احترامی کنند؟ فوتبال و ورزش یکی از جنبه‌های شاد زندگی است و تماشای آن در ورزشگاه باعث افزایش نشاط در سطح جامعه خواهد شد.

وی افزود: به‌رغم تصورات غلط و ارزیابی‌های منفی در خصوص حضور زنان در ورزشگاه و هشدارهای ناموجهی که برخی از سیاستمداران در داخل کشور سر می‌دادند، دیدیم نه‌تنها هیچ‌اتفاقی نیفتاد بلکه رفتار احترام‌آمیز مردانِ حاضر در ورزشگاه نسبت به زنان را نشان داد. این کار موجب شد یک فرهنگ شاد و توسعه یافته از مردم ایران به نمایش گذاشته شود. به اعتقاد من اینکه اجازه دادند خانواده‌ها در ورزشگاه حاضر شوند، می‌خواستند امتحان کنند. اکنون که ثابت شد هیچ‌اتفاقی نیفتاد، باید محدودیت را بردارند.

حضور بانوان در ورزشگاه با رعایت مسایل فرهنگی

اصغر سلیمی، نماینده مردم سمیرم در مجلس شورای اسلامی گفت: برای موضوعاتی از این دست نیاز به کارهای جامعه‌شناسی است. حضور بانوان در ورزشگاه باید زیربنایی انجام شود چرا که در ورزشگاه‌های فوتبال مسایلی پیش می‌آید که حضور بانوان را با مخاطره روبرو می‌کند. حرکات و شعارهایی که برخی تماشاگران می‌دهند برای بانوان و خانواده‌ها مناسب نیست.

وی افزود: باید با فرهنگ‌سازی مناسب این مشکلات موجود در ورزشگاه‌ها را رفع کنیم تا اخلاق رعایت شود. اگر این مشکلات برطرف شود بدون شک حضور بانوان در ورزشگاه‌ها بلامانع است. منتها باید بسترهای لازم را آماده کنیم. در اجتماع و ادارات بانوان در کنار آقایان فعالیت می‌کنند و هیچ مشکلی در این خصوص نیست. این‌گونه نیست که زنان در جامعه محدود باشند و فعالیت نداشته باشند.

این عضو کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس شورای اسلامی گفت: در ورزشگاه‌ها باید کار فرهنگی لازم انجام شود و در آینده اگر بتوانیم فضا را فراهم کنیم هیچ مشکلی برای حضور بانوان در ورزشگاه‌ها نیست. البته تماشای بازی ایران و اسپانیا در ورزشگاه آزادی می‌تواند به عنوان یک الگو و شاخص برای پژوهشگران دانشگاهی باشد تا در آینده تصمیمی برای حضور بانوان در ورزشگاه‌ها اتخاذ شود.

ضرورت برنامه‌ریزی برای حضور مستمر خانواده‌ها در ورزشگاه‌ها

شهیندخت مولاوردی، دستیار ویژه رییس جمهور با بیان اینکه امیدواریم خانواده ها بتوانند در ورزشگاه حضور پیدا کنند،گفت: حضور خانواده‌ها در فضای ورزشگاه خیلی از فرضیات را باطل کرد توسعه چنین برنامه هایی باید یکی از اولویت‌های برنامه ریزی در کشور باشد.

دستیار ویژه رییس جمهور در امور حقوق شهروندی اضافه کرد:حضور مستمر خانواده‌ها یا زنان در ورزشگاه‌ها باید با برنامه ریزی باشد و در این راستا وزرات کشور شیوه‌نامه‌هایی را آماده کرده است که برای اجرایی شدن نیاز به مقدمات و زمینه‌هایی دارد.

مجاز بودن حضور زنان در ورزشگاه‌ها با استناد به پژوهش‌های فقهی

امروزه زنان در کشور به شدت بسته و مرد سالاری مانند عربستان با اصلاحات محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در حوزه زنان از حقوق شهروندی مانند حق رای و رانندگی برخوردار شده اند اما آیا زنان ایران زمین(مهد تمدن ها) هنوز باید از حقوق شهروندی مانند حضور در ورزشگاه ها محروم باشند؟ آیا حضور زنان در ورزشگاه ها از نظر فقهی و پژوهشی ایراد دارد؟

مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری تلاش کرده تا با سفارش پروژه‌ای به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم پاسخی پیشنهادی برای این مساله ارایه دهد.

«دلایل ممنوعیت» حضور زنان در ورزشگاه

 دلیل اول، آیات و روایاتی است که به ظاهر، خارج شدن زنان را از منازل به طور کلی ممنوع یا ناپسند می‌شمارد. آیات 33 و 53 سوره احزاب و نیز بخشی از روایات با مضمون توصیه به خانه‌نشینی زنان و حبس آنان در منازل در زمره این ادله هستند. در حالی که آیات 33 و 53 سوره احزاب در بردارنده احکامی ویژه و مختص به همسران رسول خدا(ص) هستند. متن این آیات را نمی‌توان شامل همه زنان دانست. روایات خانه‌نشینی زنان نیز، پس از نقد سند روایتی که به حبس زنان اشاره کرده است، چیزی بیش از توصیه به حفظ و مراقبت از زنان را بیان نمی‌کند. پاره‌ای از این روایات نیز به وضعیت اجتماعی خاص بعضی از مناطق آن روزگاران پرداخته است. این روایات متضمن حکم کلی نیست.

دلیل دوم، ممنوعیت اختلاط زن‌ها و مرد‌هاست. کسانی که به این دلیل استناد جسته‌اند، اختلاط را به معنایی گسترده تفسیر کرده‌اند. در این تفسیر، هرگونه حضور هم زمان مردها و زن‌ها در کنار یکدیگر مصداق اختلاط شمرده می‌شود. ممنوعیت اختلاط، فاقد مستند قرآنی است. بر خلاف تصور استدلال کنندگان، در روایات، اختلاط توام با التذاذ جنسی و تحریک شهوت مدنظر بوده است. نمی‌توان از این روایات سیاستی اجتماعی- مبتنی بر محدود سازی ارتباطات زنان و مردان – برداشت کرد. نظر اسلام محدود ساختن شهوترانی و التذاد جنسی به محیط خانه است؛ همین و بس. کسانی که به‌گونه دیگری فکر می‌کنند نمی‌توانند سلیقه‌های شخصی خود را به اسلام پیوند بزنند.

«دلایل مجاز بودن» حضور زنان در ورزشگاه

قاعده اباحه نخستین دلیلی است که پس از نقد و ردّ دلایل ممنوعیت و به منظور اثبات مجاز بودن، قابل ذکر است. مفاد این اصل (که مورد پذیرش اکثریت علمای شیعه است)مجاز بودن ارتکاب اعمالی است که دلیلی برای ممنوعیت آن وجود ندارد. حضور خانم‌ها در مکان‌هایی مانند ورزشگاه، یک «کنش»، و مشمول قاعده اباحه به شمار می‌آید. هنگامی که هیچ دلیل شرعی برای ممنوعیت یا مکروهیت حضور زنان در ورزشگاه‌ها در دست نیست، مراجعه به همین اصل مبنایی ما را از اقامه هر دلیل دیگری بی نیاز می‌سازد.

دلیل دوم، استناد به حقوق طبیعی است. یکی از حقوق اولیه و طبیعی آدمی، حق آزادی رفت و آمد و حضور در هر مکان دلخواه است. به استناد حق طبیعی و اولی آزادی، حکم اولی شرع در زمینه حضور بانوان در ورزشگاه‌ها جواز است.

سومین دلیل، گزارش‌های فراوانی است که مناسبات آزادانه زن‌ها و مردها را در زمان پیامبر اکرم(ص) و نیز امامان معصوم(ع) نشان می‌دهد. تفکیک و جداسازی و سخت‌گیری‌هایی که امروزه در میان برخی متدینان مرسوم و متداول است با آنچه در عهد پیامبر(ص) و معصومین(ع) متداول بوده، سازگاری ندارد.

چهارمین و آخرین دلیل، « سیره متشرعه» است. برخلاف آنچه در نگاه ابتدایی به نظر می‌رسد، سیره مبتنی بر ممنوعیت و محدودیت حضور زنان در اجتماعات مردانه نیست. شواهدی در دست است که وجود سیره خلاف این تلقی را ثابت می‌سازد. این شواهد، یک به یک نقل و توضیح داده می‌شود.

هفت علت ثانوی دیگر

هفت عنوان ثانوی که در این تحقیق می‌تواند مورد استناد مخالفان حضور بانوان در ورزشگاه‌ها قرار بگیرد عبارت‌اند از:

1. برهنه بودن بدن ورزشکاران در بعضی از ورزش ها: در نقد استدلال عنوان اول، گفته شد طبق آن، نگاه زن به بخش‌هایی از بدن مرد ممنوع است که پوشاندن آنها وظیفه مرد است. وظیفۀ مردها چیست؟ جواب روشن است؛ مردها فقط به پوشاندن شرمگاه( پشت و پس) وظیفه دارند. افزون بر آن، می‌توان به استناد عنوان « غضّ بصر»، نگاه ممنوع را به معنای نگاه جنسیتی دانست.

 2. خشن بودن بعضی از مسابقات ورزشی: بعضی ورزش‌ها خشن و دربردارنده صحنه‌هایی است که مشاهده آنها بر روح و اعصاب تماشاگر تاثیرهای منفی می‌گذارد. فرض بحث آن است که سطح تاثیرها مزبور در مورد زنان عمیق‌تر و عواقب آن، وخیم‌تر از مردان است. دلیل فقهی عامی که به آن استناد جسته می‌شود، ممنوعیت اضرار( آسیب رساندن) به خویش است. این دلیل را نمی‌پذیریم. آسیب‌رساندن به بدن، تنها در صورت داشتن آثار جدی و وجود رابطه علّی و معلولی بین عمل و اثر ممنوع است. در صورت جزئی بودن اثر یا نبود رابطه علّی و معلولی، نمی‌توان ممنوع بودن عمل را پذیرفت.

 3. رفتارهای ناهنجار و زشت برخی تماشاگران مرد: گروهی از مردان عادت دارند که در جریان تماشای مسابقات ورزشی علیه تیم حریف یا تماشاگران آن، شعارهای زشت سر دهند. خیلی مواقع این شعارگویی‌ها با رفتار ناپسند و هنجار شکنانه همراه است. حضور زنان در محیطی که مردان دست به چنین رفتار و گفتار ناپسند و دور از هنجاری می زنند، به سلامت بانوان لطمه می‌زند. نمی‌توان با استناد به ادله نفی ضرر، حضور زنان را در ورزشگاه‌ها ممنوع شمرد؛ هرچند احتمال ایراد ضرر از ناحیه مردها وجود دارد. ادلۀ نفی ضرر، اگر ضرر و زیان از سوی شخصی دیگر متوجه شده باشد، به رفع منشأ ضرر و جلوگیری از ادامه آن توصیه می‌کند.اگر بخواهیم از راه قاعده لاضرر پیش آمده و مبتنی برآن، مقابله با عامل ضرر را توصیه کنیم، در مورد بحث‌ها باید از حضور مردها در ورزشگاه‌ها ممانعت به عمل آورد نه بانوان.

 4. فسادآمیز بودن حضور در این گونه اماکن: فضای حاکم بر ورزشگاه‌ها، معمولا با کف‌زدن، پایکوبی، نواختن آلات موسیقی، شادی و هیجان و… همراه است. چنین وضعیتی سبب پیدایش یک عنوان ثانوی دیگر در جنب عناوین یادشده می‌شود؛ « فساد انگیز بودن». علّت پیدایش این عامل هم روشن است: « تحریک شهوت». اما استدلالی که بر پایه عنوان فسادآمیز بودن اماکنی مثل ورزشگاه‌ها و با استناد به شهوانی بودن فضای این گونه مجالس شکل گرفته است، به شدت مخدوش است. حضور در مجالس شادی و سرور به خودی خود ملازم و مساوی با تحریک شهوت نیست.

 5. شئونات اسلامی زن مسلمان: موضوع شئون زن مسلمان در فتاوای فقها به خصوص گروهی از علمای معاصر، مورد توجه و مبنای بعضی از توصیه‌ها قرار گرفته است اما با تمسک به این عنوان نیز نمی‌توان حضور زن‌ها را در ورزشگاه ممنوع شمرد. اگر مقصود از شان زن مسلمان، باید و نبایدهایی است که در شریعت توصیه شده است، منحصراً مواردی را دربرخواهد گرفت که دلیل معتبر شرعی پشتوانۀ باید یا نباید باشد.

 6. مقابله با فرهنگ غربی و وارداتی: در کشورهای غربی حضور زنان در ورزشگاه‌ها امری عادی محسوب می‌شود. این رفتار از دل فرهنگ بیگانه به سایر کشورها رسوخ کرده است. دلیل فقهی که می‌تواند پشتوانه ممنوع شمردن اقدامات و رفتارهای مورد بحث قرار گیرد، قاعده« نفی سبیل» است که هر حکمی را که موجب تسلط و برتری کفار بر مسلمانان شود نفی می‌نماید. قاعده نفی سبیل نمی‌تواند پشتوانه ممنوع شمردن حضور بانوان در ورزشگاه‌ها شود. مواردی که فقها به این قاعده استدلال کرده‌اند، روشن می‌گرداند که مقصود از نفی سبیل، صرفا کارهایی است که با تسلط و برتری و ایجاد ولایت کفار، رابطۀ علّت و معلولی داشته باشند. حضور زنان در ورزشگاه‌ها مصداق این امر نیست.

 7. کمک به گناه: تطبیق دلیل اعانت بر اثم در مورد محل بحث بیان می‌دارد که حضور بانوان در ورزشگاه‌های مختلط، ممکن است موجب به گناه افتادن مردان شود. این حضور به عنوان مصداق اعانت بر اثم نارواست. استدلال کردن با دلیل اعانت بر اثم مورد اشکال است. برای اینکه اعانت بر اثم صادق باشد وجود پاره‌ای از شرایط ضرورت دارد. کاری که به آن اعانت می‌شود، باید گناه باشد تا اعانت بر اثم منطبق شود. نیز باید کار شخص مُعین( کمک کننده)، با قصد پیدایش حرام به دست دیگری صورت پذیرد. حضور زنان در ورزشگاه‌ها نمی‌تواند مصداق اعانت بر اثم به شمار آید. نه مردانی که در ورزشگاه حاضر می‌شوند به قصد گناه به آنجا می‌آیند و نه زنان با قصد کمک به گناه مردها نمی‌آیند!

نقش حضور در مقابله با آسیب‌های اجتماعی

این پژوهش نشان داده می‌شود که عناوین عارضی مثبت هم چون نقش این حضور در مقابله با آسیب‌های اجتماعی و سالم سازی محیط‌های ورزشی، هیچ‌گونه تاثیری در حکم شرعی ندارد. در نتیجه:

حکم اولی شرعی یعنی مجاز بودن حضور زنان در ورزشگاه‌ها، با هیچ استثنایی رو به رو نمی‌گردد و تایید می‌شود.

در مباحث فقهی که پای احکام اجتماعی در میان است، پس از به‌دست‌آوردن حکم شرعی، باید از زاویه عملی نیز، به موضوع نگاه کرد. همچنین باید زمینه‌های اجرایی حکم شرعی، واکاوی شود. بر این پایه است که مجاز بودن حضور زنان در ورزشگاه‌ها (به عنوان یک حکم شرعی اجتماعی) نگاه را به سوی وظایف دولت معطوف می‌سازد. آیا دولت، وظیفه‌ای در این زمینه دارد؟. اگر پاسخ مثبت است، وظیفۀ دولت چیست؟ در این گونه احکام، که حقّی متعلق به یکی از گروه های اجتماعی به اثبات می‌رسد، دولت دو وظیفه مشخص ایجابی و سلبی دارد.

به لحاظ ایجابی، دولت در زمینه حضور بانوان در ورزشگاه‌ها موظف به انجام اقدامات ایجابی است. ؛ اقداماتی از قبیل «وضع و اصلاح قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌های اجرایی»، «تجهیز ورزشگاه‌های موجود به وسایل و امکاناتی که حضور زنان را آسان و عملی سازد»، «ایمن‌سازی محیط‌های ورزشی» و بالاخره «ساخت و احداث ورزشگاه‌های جدید و مدرن» که بتواند پذیرای حضور زنان تماشاگر(در کنار مردان) باشد. انجام این اقدام ها، مصداق بارز حمایت از حقوق به معنای گفته شده است.

به لحاظ سلبی دولت اسلامی باید قوانین و مقرراتی را که بر مبنای آن زنان را از حضور در ورزشگاه‌ها محروم می‌سازد، ابطال کند. گاه، اعمال این گونه محرومیت‌ها در مورد زنان، مقتضای حفظ حرمت آنان شمرده می‌شود. در حالی که حفظ حرمت، به معنای رساندن حق به صاحبش همراه با پاس داشت مرتبت و موقعیت اوست. محروم ساختن شخص از حقش و دور نمودن او از امکانات عمومی، با حفظ حرمت وی فاصلۀ بسیار دارد!.

امروزه در کشورهای پیش رفته در همه مواردی که حضور محترمانه زنان با بعضی دشواری‌ها و موانع روبه رو است، اقدامات دولت مردان و مدیران جامعه، معطوف به حفظ حقوق زنان و برطرف ساختن موانع است. بار دشواری‌ها و مشکلات را دولت و حکومت بر دوش می‌گیرد، نه آنکه با انتخاب ساده‌ترین راه‌ها، صورت مساله را پاک کند. محدود‌سازی زنان و جلوگیری از دست‌یابی آنها به حقوقشان، آسان‌ترین راه‌حل است.

گزارش: فرزانه صدقی

 

 

No tags for this post.