داوری مقالات علمی، ناشناس یا شفاف؟

پژوهش‌های علمی و نتایج تحقیقات دانشمندان معمولاً به‌صورت مقالات مختلفی منتشر می‌شوند که انتشار این مقالات دارای سازوکارهای خاص خود و بررسی‌های ویژه‌ای است. تونی رز هلئر (Tony Ross-Hellauer) که پژوهش‌هایی بین‌المللی در این رابطه انجام داده است دراین‌باره می‌گوید: « طی سال‌های اخیر شواهدی مبنی بر تغییر نگرش در میان دانشمندان نسبت به این شیوه‌ها، گزارش می‌شود.»

به‌طور سنتی، مجلات علمی از سیستم نظارت تک نفره برای بررسی مقالات علمی استفاده می‌کنند، جایی که بازرسان هویت نویسندگان را می‌دانند اما برعکس نویسندگان قادر به شناسایی هویت داوران نخواهند بود. مزیت این روش در فراهم کردن شرایط مناسب برای داوران به‌منظور بررسی و مطالعه سوابق پژوهشی محقق موردنظر است و این مدل به داوران کمک می‌کند که مطالعه را باکارهای قبلی پژوهشگر مقایسه کنند. مهم‌ترین نقطه‌ضعف این سیستم، احتمال وجود نابرابری ، موضع‌گیری‌های شخصی و بروز تعصب علیه محققان، نهادها و ملل کمتر شناخته‌شده و ضعیف‌تر است.

در این مطالعات از افراد مختلف مرتبط با انتشار پژوهش‌های علمی نظرسنجی شده و ویراستاران، نویسندگان و بازرسانی که به این نظرسنجی پاسخ دادند، به‌شدت از بازبینی مجدد تحقیقات و روش‌های انتشار مقالات حمایت کردند. البته بیشتر آن‌ها بر این موضوع تأکید داشتند که تنها در صورت ناشناس بودن فرد بازبینی کننده، این طرح موفق خواهد بود.

در همین راستا یک نظرسنجی آنلاین توسط کمیسیون اروپا به‌عنوان بخشی از برنامه موسوم به OpenAIRE  باهدف ترویج پذیرش دسترسی آزاد به منابع علمی در فاصله ماه‌های سپتامبر و اکتبر ۲۰۱۶ صورت گرفت. نتایج و یافته‌های این نظرسنجی نشان داد که ۶۰ درصد از سه هزار فرد پاسخ‌دهنده، معتقدند بازبینی مجدد باید توسط افرادی که به‌طور عملی این موضوع را بررسی کرده‌اند انجام شود. البته پاسخ‌دهندگان به این سؤال، به انجام بازرسی و بازبینی متون علمی بدون قید و شرط اعتقاد نداشته و  بیش از نیمی از این افراد خواستار تعامل مستقیم بین نویسندگان و داوران بوده و باور دارند  انتشار گزارش داورها و مقالات می‌تواند مفید باشد. البته بیشتر افراد حاضر در این نظرسنجی درعین‌حال اعلام کردند که افشای هویت داوران برای این روند مضر است.

لازم به توضیح است که به‌طور سنتی، مجلات علمی از سیستم نظارت تک نفره برای بررسی مقالات علمی استفاده می‌کنند، جایی که بازرسان هویت نویسندگان را می‌دانند اما برعکس نویسندگان قادر به شناسایی هویت داوران نخواهند بود. مزیت این روش در فراهم کردن شرایط مناسب برای داوران به‌منظور بررسی و مطالعه سوابق پژوهشی محقق موردنظر است و این مدل به داوران کمک می‌کند که مطالعه را باکارهای قبلی پژوهشگر مقایسه کنند. مهم‌ترین نقطه‌ضعف این سیستم، احتمال وجود نابرابری ، موضع‌گیری‌های شخصی و بروز تعصب علیه محققان، نهادها و ملل کمتر شناخته‌شده و ضعیف‌تر است.

این موضوع سبب شده است تا  بسیاری از ناشران با استفاده از مدل‌های نظرسنجی مختلف، به‌صورت شفاف اقدام به داوری پژوهش‌های علمی کرده و به‌عنوان‌مثال، پلتفرم بازبینی نظرسنجی پس از انتشار مجله (F1000)، شفافیت کامل را تأیید می‌کند. در این طرح بازرسان گزارش خود را که آزادانه و به‌صورت آنلاین در دسترس هستند، امضا کرده و منتشر می‌کنند. 

البته این روش نیز منتقدان خود را داشته و برخی افراد اعتقاددارند که باز بودن کامل فرایند داوری و معرفی داوران می‌تواند باعث شود دانشگاهیان کمتر از کار همکاران ارشد خود انتقاد کنند.

 ربکا لارنس (Rebecca Lawrence ) سردبیر مجله علمی  F1000 ادعا می‌کند که این مشکل را می‌توان از طریق اعتبار قوی‌تر برای محققانی که به بررسی همکاران کمک می‌کنند، برطرف کرد.

 از سوی دیگر برخی از مراکز علمی نیز از نظریه بررسی و داوری مقالات به‌صورت دوسویه کور دفاع می‌کنند. در این روش داوران و نویسندگان از هویت یکدیگر مطلع نشده و صرفاً خود کار بدون در نظر گرفتن فرد یا افراد نویسنده، دانشگاه آن‌ها و ملیتشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

در نظرسنجی سال ۲۰۰۹ از چهار هزار محقق، ۷۶ درصد آن‌ها گفتند که روش داوری مقالات به‌صورت  دوسویه کور یک سیستم بازبینی مؤثر است درحالی‌که تنها ۲۰ درصد از شرکت‌کنندگان، روش بازبینی باز را مورد تائید قراردادند.

آندره تارونی (Andrea Taroni) سردبیر مجله فیزیک طبیعت در این رابطه می‌گوید که جداول مرتبط با داوری پژوهش‌های علمی  در حال چرخش هستند. امروزه جامعه پژوهش بسیار شفاف‌تر از آن چیزی است که ما درگذشته شاهد آن بودیم.

شرح کامل این پژوهش و یافته‌های به‌دست‌آمده از آن در آخرین شماره مجله تخصصی PLoS ONE  منتشرشده و در اختیار پژوهشگران قرار دارد.

ترجمه: احسان محمدحسینی

منبع: natureindex

No tags for this post.