اهمیت سکه های باستانی در شناخت گذشته

یکی از مواردی که باید در رابطه با آن به مردم عادی اطلاع رسانی کرد، موضوع اهمیت و نقش سکه های باستانی و قدیمی است که بر خلاف اعتقاد عمومی، ارزش آن ها تنها در گرو مواد تشکیل دهنده سکه نبوده و اصولا طلا، نقره ، مس یا آلیاژ های دیگر، ملاک اصلی برای ارزش یافتن یک سکه نیستند و چه بسا که یک سکه مسین، ارزش اطلاعاتی و فرهنگی بسیار بیشتری از یک سکه طلا داشته باشد. این موضوع مستلزم افزایش آگاهی عمومی مردم بوده و لازم است همه ما بدانیم آثار باستانی از جمله سکه ها، یک میراث ملی هستند که باید پس از مطالعه و بررسی، در موزه ها به نمایش عمومی در آمده و پژوهشگران امکان بررسی و تحقیق در رابطه با آن ها را داشته باشند.

بر خلاف اعتقاد عمومی، ارزش سکه های باستانی تنها در گرو مواد تشکیل دهنده سکه نبوده و اصولا طلا، نقره ، مس یا آلیاژ های دیگر، ملاک اصلی برای ارزش یافتن یک سکه نیستند و چه بسا که یک سکه مسین، ارزش اطلاعاتی و فرهنگی بسیار بیشتری از یک سکه طلا داشته باشد.

در این یادداشت به بررسی نقش و اهمیت سکه های باستانی از منظر علمی پرداخته و موارد مختلف اطلاعاتی که باستان شناسان می توانند از یک سکه کوچک و به ظاهر کم اهمیت از نظر مردم عادی استخراج کنند را به طور اجمالی معرفی می کنیم:

مواد تشکیل دهنده و تکنیک های ضرب سکه:

 هر سکه از ماده ای خاص (عموما فلزات و یا آلیاژهای فلزی) ساخته شده  که بررسی و آنالیز علمی سکه به سادگی امکان شناسائی مواد اولیه تشکیل دهنده آن را به باستان شناسان داده و به این ترتیب امکان شناسائی روش ها و تکنیک های ذوب فلزات و ترکیب آن ها با یکدیگر در دوره خاص تاریخی مورد نظر امکان پذیر بوده و همچنین پژوهشگران با مطالعه یک سکه می توانند روش تولید آن را اعم از قالب گیری، ضرب سکه یا …. را شناسائی کرده و مورد بررسی قرار دهند. از سوی دیگر نوع فلز سکه های هر دوره ای نشان دهنده میزان قدرت اقتصادی کشور در آن دوره است، برای مثال در زمانی که سکه های طلا و نقره رایج می شود مشخصا در دوره رشد و رفاه اقتصادی هستیم و زمانی که شاهد رواج سکه های مسی، قلعی و برنزی هستیم نیز می توان استنباط کرد که شرایط حاکم ضرب کننده سکه از نظر اقتصادی ضعیف است.

مطالعه تجارت و مسیرهای تجاری – جغرافیائی:

 سکه ها به طور مستقیم نشان دهنده وجود ارتباطات تجاری در حوزه نفوذ و گسترش قدرت سیاسی حاکم هستند. در حقیقت با مطالعه پراکندگی و گسترش نوعی خاص از سکه ها، می توان به حوزه تجاری تحت نفوذ آن سکه و پادشاه و سلسله ضرب کننده آن پی برد. از سوی دیگر در برخی موارد کشف سکه ها نشان دهنده وجود مسیرهای تجاری و ارتباطی در فواصل بسیار زیاد است. برای مثال کشف سکه های رومی در جنوب هندوستان یا سکه های ساسانی در مناطق غربی و شمالی این کشور نشان دهنده نفوذ اقتصادی و سیاسی و ارتباط مستقیم کشورهای ضرب کننده سکه با مناطق یاد شده است که در مطالعات تاریخی و باستان شناسانه دارای کاربرد بسیار زیادی است.

 

مطالعات زمین شناسی و شناسائی معادن:

زمانی که یک سکه از نظر علمی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد، باستان شناسان پس از تشخیص مواد اولیه تشکیل دهنده آن و شناسایی حکومت و حوزه جغرافیایی مرتبط با سکه، اقدام به شناسائی معدن یا معادنی که فلزات به کار رفته در سکه از آن استخراج شده اقدام کرده و به این ترتیب علاوه بر شناسائی معادن باستانی و مطالعه روش های استخراج فلزات از آن، اطلاعات ارزشمندی از موارد فوق به دست می آید. علاوه بر این، گاهی شاهد ضرب سکه از فلزاتی هستیم که معدن اصلی آن ها در حوزه سیاسی و جغرافیائی حکومت ضرب شده نبوده و نشان دهنده وجود تبادل بین دو منطقه است.

کتیبه ها و نوشته ها:

در بیشتر مواقع، سکه ها دارای کتیبه و نوشته هایی به خط و زبان های مختلفی هستند که این کتیبه ها می تواند اطلاعات بسیار ارزشمندی را در اختیار باستان شناسان و زبان شناسان قرار داده و به کمک این نوشته ها از روند تطور زبان و خط و همچنین کشف رمز برخی خطوط ناشناخته استفاده کرد. به طور کلی، سکه ها یکی از اصلی ترین منابع مطالعات خط و زبان های باستانی محسوب می شوند.

شناسائی توالی پادشاهان و حکام یک سلسله:

در بیشتر موارد روی یک طرف سکه تصویری از پادشاه یا حاکم نقش بسته و معمولا نام پادشاه و تاریخ ضرب سکه نیز در سکه ها ارائه می شود. این موضوع می تواند سند بسیار مناسبی برای بررسی روند توالی تاریخی پادشاهان یک سلسله بوده و به این ترتیب می توان اشتباهات احتمالی و یا موارد نقص اطلاعات در منابع تاریخی را به کمک سکه ها و نام های ذکر شده روی آن ها برطرف کرد.

بررسی نقوش – البسه و سنت ها ، اداب روسم، مذهب و نقوش مذهبی:

همانطور که گفتیم معمولا در یک روی سکه ها نقش پادشاه، ملکه یا حاکم ضرب کننده سکه دیده می شود و عموما در طرف دیگر سکه های باستانی، تصویر و نقشی مذهبی یا ملی وجود دارد که مطالعه و بررسی این نقوش می تواند اطلاعات ارزشمندی از فرهنگ، مذهب، اعتقادات و آداب و رسوم یک دوره زمانی خاص را در اختیار پژوهشگران قرار دهد. از سوی دیگر نوع البسه و تزئینات و آرایش به کار رفته در چهره تصاویر روی سکه ها و نوع اسلحه آن ها نیز هر کدام حاوی اطلاعاتی بسیار ارزشمند در مورد بازه زمانی و دوره تاریخی سکه مورد نظر است که این موارد تنها در صورت مطالعه توسط متخصصین و انتشار آن ها، قابلیت استفاده پژوهشی پیدا خواهد کرد.

کمک به قدمت یابی سایر آثار باستانی:

یکی دیگر از مهمترین کاربرد های سکه های باستانی در کاوش ها و مطالعات باستان شناسی، تاریخ یابی لایه ها و سایر آثار باستانی است. باستان شناسان برای تخمین قدمت آثار باستانی از دو روش سالیابی مطلق و سالیابی نسبی استفاده می کنند. روش سال یابی مطلق یا قطعی یکی از روش هایی است که در باستان شناسی برای مطالعه و تعیین قدمت اشیا و آثار کشف شده مورد استفاده قرار می گیرد. در این روش، باستان شناسان با کمک آزمایش های علمی و دقیق می توانند قدمت دقیق و قطعی اشیا را تخمین بزنند. شاید مشهور ترین روش شناخته شده در این بخش ، روش تعیین سن کربن 14 باشد. این روش ها عموما نیازمند انجام آزمایش های دقیق و معمولا هزینه و زمان بر است. در مقابل اما در سال یابی نسبی روش تعیین سن اشیا از طریق مطالعه و تفسیر شی بر پایه یافته  ها و دانسته های باستان شناسی است. در حقیقت در این روش بر خلاف روش سالیابی قطعی که بر پایه انجام آزمایش های دقیق انجام می شود، باستان شناسان با کمک داده ها و دانسته های پیشین اقدام به تفسیر و تشخیص قدمت اشیا می کنند. یکی از مواردی که در این رابطه به باستان شناسان کمک می کند، سکه ها هستند. شما فرض کنید در یک لایه باستانی یا یک محوطه تدفینی در کنار بقایای اسکلت، سکه هایی با تاریخ مشخصی یافته می شود. به این ترتیب باستان شناسان قادر هستند با مطالعه سکه و بررسی موارد ذکر شده، به تعیین تاریخ تقریبی سایت مورد نظر و لایه های مختلف آن بپردازند.

شاید اکنون و با توجه به موارد خاص ذکر شده در این یادداشت، اهمیت سکه های باستانی از منظر علمی برای شما روشن تر شده باشد و همانطور که مشاهده کردید، نوع جنس فلز سکه ها تنها یکی از موارد متعدد با اهمیت در این رابطه است. بار دیگر تاکید می شود که آثار باستانی از جمله سکه های باستانی به عنوان یک میراث ملی محسوب شده و تنها محلی که باید در آن نگهداری شوند، موزه ها و مراکز پژوهشی هستند. لازم است که هر شهروند در این رابطه هوشیار بوده و احساس مسئولیت کند و به این ترتیب با ممانعت از فعالیت قاچاقچیان غیر مجاز، میراث ملی کشور را حفظ کرده و از نابودی بخشی از هویت و گذشته خود جلوگیری کنیم.

دکتر احسان محمدحسینی- باستان شناس

No tags for this post.