به انگیزه برگزاری نمایشگاه کتاب
ناشرانی که ضرر مالی را به جان می‌خرند
گرچه سال‌هاست که شمارگان پایین کتاب، مایه تاسف و انتقاد جامعه فرهنگی و فرهیخته کشور است، در این بین اوضاع و احوال کتاب‌های تئاتری شرایط غم‌انگیزتری هم دارد.
زهرا تقوی: به انگیزه آغاز به کار نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که از 17 تا 27 اردیبهشت ماه در مصلی تهران برپاست و نیز تجدید چاپ کتاب «این صحنه خانه من است» که به تازگی رونمایی شده است، نگاهی گذرا داریم به حال و روز چاپ و نشر کتاب‌های تئاتری.
به گزارش خبرگزاری سینا، در میان اهالی تئاتر آنانی که سر و کارشان با کتاب می‌افتد، معمولا از چند ناشر به عنوان ناشرانی باگذشت یاد می‌کنند که با وجود دشواری‌ها و بی‌پولی‌های چاپ و نشر کتاب‌های تئاتری، در این زمینه همت دارند.
در میان این نام‌ها انتشارات «قطره» یکی از قدیمی‌ترین‌هاست. ناشری که سال‌ها کتاب‌های گوناگونی را در زمینه کتاب زیر نظر دکتر قطب‌الدین صادقی منتشر کرده است.
این ناشر سال 88 یکی از کتاب‌های مهم حوزه تئاتر را به چاپ رساند؛ «این صحنه خانه من است» که در بردارنده زندگی، آثار و اندیشه‌های حمید سمندریان، کارگردان، مترجم و استاد تئاتر است. این کتاب گفتگوی میان حمید سمندریان و افسانه ماهیان یکی از دانشجویان اوست که در قالب کتابی مفصل به انتشار رسیده است.
به تازگی چاپ تازه این کتاب هم از سوی نشر قطره منتشر شد تا به گفته ماهیان، فرصتی باشد برای نسل جوانی که کمتر سمندریان را می‌شناسند تا از خلال این گفتگو با یکی از مهم‌ترین هنرمندان تئاتر کشور که گفته می‌شود، بعد از عبدالحسین نوشین، پدر تئاتر نوین در ایران است، آشنا شوند.
اما حضور حمید سمندریان در حوزه کتاب تنها به این اثر محدود نمی‌شود. سمندریان از جمله هنرمندانی بود که به دلیل تحصیلاتش در آلمان به خوبی به زبان آلمانی تسلط داشت. او بنا بر علاقه‌ای که به آثار تعدادی از نمایشنامه‌‌نویسان آلمانی زبان از جمله فردریش دورنمات داشت، بسیاری از نمایشنامه‌های او را ترجمه کرد. اما سمندریان هرگز در اندیشه چاپ این آثار نبود و تنها هدفش از این ترجمه‌ها، اجرای آثار مورد نظرش بود. بنابراین ترجمه‌های او ترجمه‌هایی برای اجرا بود و نه انتشار.
با این همه افسانه ماهیان که دهه 70 و 80 در اندیشه گردآوری اثار استاد خود بود، دستنویس‌های سمندریان را هم زیر نظر خود او سر و سامان داد تا ترجمه‌های او نیز قابل انتشار باشد و این چنین شد که حالا بخش مهمی از نمایشنامه‌هایی که سمندریان ترجمه کرده، از سوی نشر قطره منتشر شده است و در مراسم رونمایی از تجدید چاپ کتاب «این صحنه خانه من است» که روز نهم اردیبهشت ماه همزمان با زادروز سمندریان برگزار شد، این نمایشنامه‌ها نیز در چاپ جدید در اختیار شرکت‌کنندگان در برنامه قرار گرفت.
نشر قطره اما به جز اینها، کتاب مهم دیگری را هم منتشر کرده است؛ مجموعه‌ای از آثار اسماعیل خلج، نمایشنامه‌نویسی که از او در کنار محمود استادمحمد به عنوان طلایه‌داران تئاتر اجتماعی ایران یاد می‌شود. سال‌ها از انتشار این کتاب می‌گذرد و البته این مجموعه، مدت کوتاهی بعد از انتشارش، نایاب شد. دیگر کتاب مهمی که قطره منتشر کرده، مجموعه آثار اکبر رادی است با عنوان «صحنه آبی». با این همه برای دسترسی آسان‌تر دانشجویان و هنرجویانی که به هر دلیلی امکان تهیه مجموعه نمایشنامه‌های رادی را ندارند، نمایشنامه‌های این هنرمند به صورت مجزا نیز از سوی این ناشر منتشر شده‌اند. انتشار مجموعه نمایشنامه‌های محمود استادمحمد با عنوان «ای کاش که جای آرمیدن بودی» و نیز مجموعه آثار نمایشی رضا کرم رضایی، دیگر مجموعه‌های مهمی هستند که در سال‌های گذشته از سوی این ناشر روانه بازار کتاب شده‌اند.
اما به جز «قطره»، ناشران دیگری همچون «بیدگل»، «نی»، «افراز»، «نیماژ»، «نیلا»، «روشنگران و مطالعات زنان» و … دیگر ناشرانی هستند که با وجود ضرر و زیان‌های قابل پیش‌بینی در حوزه چاپ کتاب‌های فرهنگی و به ویژه کتاب‌های تئاتری، در این زمینه همت دارند.
در این بین نشر «نیماژ» بخشی را به انتشار کتاب‌های تئوریک در زمینه تئاتر اختصاص داده و تنها هدفش انتشار نمایشنامه نیست هرچند در این زمینه نیز فعالیت‌های مستمری دارد و بخشی از نمایشنامه‌های نویسندگان نسل‌های جوان‌تر همچون علی شمس، سید محمد مساوات، و … را به انتشار رسانده است.
اما انتشارات «روشگنران و مطالعات زنان» با وجود تمرکز بر انتشار کتاب‌هایی که به حوزه زنان مربوط است، سال‌هاست که به عنوان تنها ناشر آثار بهرام بیضایی شناخته می‌شود. ناشری که نه تنها نمایشنامه‌ها و فیلمنامه‌های بیضایی بلکه آثار پژوهشی او را نیز به انتشار درآورده و از این رو برای اهالی تئاتر همواره یادآور نام بهرام بیضایی است.
انتشارات افراز نیز در سال‌های گذشته فعالیت‌های مستمری در زمینه چاپ و نشر کتاب‌های تئاتری داشت که یکی از مهم‌ترین آنها انتشار کتاب «جادوی صحنه» در بردارنده گفتگوی مفصلی با عزت‌الله انتظامی بود.
نشر «ثالث» هم در یکی دو سال گذشته مجموعه‌ای را منتشر کرده که شاید اهمیت آن بعدها مشخص بشود؛ مجموعه‌ای مصاحبه با هنرمندانی که در زمینه تئاتر کودک و نوجوان فعال هستند؛ هنرمندانی همچون بهرام شاه محمدلو، رضا بابک، داود کیانیان، ثمین باغچه‌بان و … این کتاب‌ها به پیشنهاد بنیاد تئاتر کودک و نوجوان و همزمان با صدمین سال تئاتر کودک در ایران گردآوری شدند. اغلب این کتاب‌ها دربردارنده گفتگوی داود کیانیان با یکی از هنرمندان فعال در زمینه تئاتر کودک و نوجوان است و از آنجاکه کیانیان خود از فعالان این حوزه است، این کتاب علاه بر ثبت خاطرات و تجربیات شخصی هنرمندان، برخی مباحث نظری را درباره تئاتر کودک و نوجوان هم در برمی‌گیرد.
نشر «نیلا» نیز گرچه تنها بر انتشار کتاب‌های تئاتری تمرکز ندارد، اما با انتشار نمایشنامه‌های محمد چرم‌شیر و ترجمه بخشی از نمایشنامه‌های مهم خارجی در کنار کتاب‌های تئوریکی مانند دفترهای تئاتر ،خدمات شایان توجهی به حوزه تئوریک تئاتر داشته است.
انتشار مجموعه نمایشنامه‌های نغمه ثمینی با عنوان «جادونویس» از سوی نشر «نی»، یکی دیگر از اتفاقات مهم حوزه چای و نشر است. جامعه کتابخوان می‌دانند که انتشارات «نی» در میان فعالیت‌های روتین خود هر از چندی هم کتابی در زمینه تئاتر منتشر می‌کند و سال گذشته برای نخستین بار مجموعه آثار یک نمایشنامه‌نویس زن در قالب کتابی مفصل از سوی این نشر روانه قفسه کتابفروشی‌ها شد.
