اعطای نشان هنر به حاملان علم و دانش سنتی ایران
دکتر علی دارابی: در حقیقت میراث داران تمدنی افرادی هستند که مظاهر تمدنی این سرزمین را اعم از میراث ملموس و ناملموس در اعلاترین درجات می شناسند، در حفاظت و معرفی آن کوشا هستند و فنون و دانش ساخت و نگهداری این مواریث را به نسل های دیگر انتقال می دهند.
در اولین آیین‌نامه ارزشیابی هنرمندان در رشتههای کتابت، نگاری‌گری و هنرهای صناعی مورد ارزیابی قرار می‌گرفتند. پس از چهار سال، شورای انقلاب فرهنگی در مصوبه شماره 569 یک متمم برای آیین‌نامه ارزشیابی به تصویب رساند که نام شورا با افزودن وظایفی جدید به شورای ارزشیابی هنرمندان، شعرا و نویسندگان تغییر یافت. در آیین‌نامه جدید، داستان‌نویسان، فیلم نامه نویسان، نظریه‌پردازان ادبیات داستانی و مترجمان نیز به دستور کار شورا اضافه شدند همچنین همه رشتههای سینما، نمایش، هنرهای تجسمی، هنرهای ملّی و معماری، موسیقی مشمول دریافت درجه هنری شدند.
این شورا تاکنون در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مشغول به کار بوده، همه مراحل ارزشیابی و نهایتاً صدور درجه هنری در وزارت ارشاد انجام شده و مدارک نیز به امضای وزیر محترم ارشاد صادر می شده است.
طرح مسئله
قرن‌ها است در میان کارشناسان و صاحب‌نظران همواره حدود و صغور هنر و دامنه مشمول هنرمندان جای بحث بوده و نظرات در این خصوص متنوع است. آنچه امروزه به عنوان عرف از هنرمندان شناخته می‌شود دامنه‌ای محدود دارد. اگرچه در شورای ارزشیابی هنرمندان به سبک طبقه‌بندی هنرها در یونان، ادبیات نیز ذیل هنر قرار گرفته است، به نظر بخشی از دانش‌ها و فن سرزمینی ذیل هنر و هنرمند قرار نمی‌گیرند و به همین دلیل از شمول آیین نامه پیشین ارزشیابی خارج بودهاند.
دانش سرزمینی که طیف گسترده‌ای از رشتههای علوم و هنر را در بر میگیرد یکی از بزرگترین سرمایه‌های این مرز و بوم است، حاصل چندین هزار سال زندگی در این محدوده جغرافیایی از جهان و آمیخته با حکمت و جهان‌بینی جامعه است.
دانش و فن سرزمینی اگر چه بسیار گران‌بهاست و غیرقابل جایگزینی است، اما به دلایل متعدد از جمله عدم توجه به آنها در سیستم آموزشی کشور در حال حاضر در حال از بین رفتن و به فراموشی سپرده شدن است. بخش قابل توجهی از دانش و حکمت سرزمین ایران در قالب فن و دانش و ذیل علوم طبقه بندی می‌‌‌شوند.
طبعاً حاملان این دانش و فن لزوماً به عنوان هنرمند شناخته نمی‌‌‌‌‌شوند و دانش ایشان نیز در همه موارد هنر شناخته نمی‌شود.
میراث داران تمدنی
هماهنگونه که گفته شد تعداد قابل توجهی از رشتهها و استادکاران این رشتهها وجود دارند که ذیل عنوان هنر و هنرمند غیرقابل طبقه‌بندی هستند. این حاملان دانش و فن ایرانی در حقیقت حاملان فرهنگ، دانش و علم ایرانی هستند و متاسفانه بخش عظیمی از این دانش در حال فراموشی است.
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در همراهی با برخی از اعضای فرهیخته و دغدغه مند شورای عالی انقلاب فرهنگی، ضمن آسیب‌‌‌‌‌شناسی و چاره جوئی جهت تکریم حاملان علم و دانش سنتی ایران شاخه جدیدی از ارزشیابی را پیشنهاد کرد که در آن همه دانشوران، استادکاران، حاملان فن و تکنیک های سنتی و هنرمندان مرتبط با حفظ و حراست از میراث فرهنگی از ظرفیت قانونی ارزشیابی و اعطای مدرک بهره مند شوند.
مصادیق
طیف گسترده‌ای از انسان‌های شریف این مرز و بوم در فرآیندی استاد و شاگردی و به صورت سینه به سینه علم و حکمت دانش سرزمین ایران را نسل به نسل منتقل کرده و در حال حاضر تعداد این حاملان دانش اندک و در حال فراموشی است.
برای مثال یک مقنی که با ابزار اولیه و صرفاً با تکیه بر دانش سنتی آب را کیلومترها از زیرزمین عبور می دهد و یا برای اصلاح و احیای قنات اقداماتی را انجام می دهد یا فردی که با تکیه بر دانش سنتی محل ذخیره آب زیرزمین را تشخیص می‌دهد، یا صنعتگری که بزرگترین شناور سنتی جهان را صرفاً با چوب و بدون دخالت فلز می سازد با ظرفیت چندین هزار تن به دریا می‌اندازد یا دریانوردی که بدون استفاده از ابزار و وسایل نوین دریانوردی راه خود را در بدترین شرایط آب و هوایی در میان دریا می‌یابد، یا استادکاری که با تکیه بر دانش سنتی بهترین معادن سنگ، خاک، آهک، گچ و غیره را می‌یابد یابا ترکیب مصالح ساده در دسترس مقاوم‌ترین ملات‌ها را می سازد و استادکارانی که با یک نگاه ایراد سازه‌ای یک بنای هزار ساله را تشخیص می‌دهند و بهترین راه حل مشکل آن را ارائه می‌دهند. در کنار این استادکاران و دانشوران، بخشی از هنرمندان که مستقیماً با موضوع حفاظت اثر میراث فرهنگی فعال هستند نیز مخاطب میراث داران تمدنی هستند.
در حقیقت میراث داران تمدنی افرادی هستند که مظاهر تمدنی این سرزمین را اعم از میراث ملموس و ناملموس در اعلاترین درجات می شناسند، در حفاظت و معرفی آن کوشا هستند و فنون و دانش ساخت و نگهداری این مواریث را به نسل های دیگر انتقال می دهند.
جمع بندی
شورای عالی انقلاب فرهنگی پس از بررسی دلایل و الزامات و طی چندین دوره بررسی مدارک و استدلال ها نهایتاً در جلسه 897 مورخ 8 اسفندماه 1402 تشکیل شورای ارزشیابی هنرمندان و میراث داران تمدنی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را تصویب کرد. از این پس از ارزشیابی هنرمندان و استادکاران در
حوزه های تخصصی در دستگاه اجرایی تخصصی بررسی شده و طبعاً رسیدگی به درخواست ها و رسیدن به اهداف قانون ارزشیابی در زمان کمترین مسیر خواهد بود.
