اختراعات آینده‌نگر عصر طلایی اسلامی
«کتاب دستگاه‌های مبتکر» که عمری ۱۲۰۰ ساله دارد، شامل طرح‌هایی برای اختراعات آینده نگر مانند ماسک‌های گاز، فواره‌های آب و ماشین‌های حفاری است.
به گزارش سیناپرس، کتاب دستگاه‌های مبتکر حاوی اختراعاتی است که قرن‌ها از زمان خود جلوتر بودند. نویسندگان آن، بنوموسی، میراث فرهنگی مهندسی یونان را گسترش دادند. این برادران با متوسل شدن به حیله‌گری و استفاده از ترفندهای مختلف، هم‌پایه مخترعان و جادوگران بودند.
قرن‌ها قبل از تولد لئوناردو داوینچی، سه برادر از بغداد طرح‌هایشان را برای بیش از 100 اختراع خود در دست نوشته‌ای با عنوان کتاب دستگاه های مبتکر جمع آوری کردند؛ اختراعاتی که از زمان خود خیلی جلوتر بودند. این کتاب که با نام کتاب «الحیال» نیز شناخته می‌شود، شامل طرح‌هایی برای ماسک‌های اولیه گاز و ماشین‌های حفاری مکانیکی است – دستگاه‌هایی که تا هزار سال دیگر هم شناخته و به کار گرفته نمی‌شوند.
برادران بنوموسی – با نام‌های محمد، احمد و حسن بن موسی بن شاکر که به نام پدرشان بنوموسی یا پسران موسی نامیده می‌شدند- در اوایل قرن نهم بعد از میلاد متولد شدند. آن زمان سپیده‌دم عصر طلایی اسلامی بود، عصری که این برادران نیز به ایجاد آن کمک کردند. هر برادر در زمینه تحصیلی متفاوتی تخصص داشت: محمد در نجوم، احمد در مهندسی و حسن در هندسه.
در افسانه‌ها آمده است که بنوموسی که پس از درگذشت پدرشان فقیر مانده بودند، تحت حمایت ابوالعباس عبدالله بن هارون الرشید، قرار گرفتتند، خلیفه‌ای که به خاطر علاقه و حمایت از توسعه هنرها و علوم شهرت فراوان دارد. به دستور او بود که برادران مشغول کار روی کتاب ابزارهای مبتکرانه خود شدند؛ کتابی که آن را در حدود سال 850 پس از میلاد تکمیل کردند.
برخلاف تصور رایج، اختراعات بنوموسی در خلاء فکری ایجاد نشده است. آنها به تنهایی روی دستگاه‌هایشان فکر نکرده بودند، این برادران میراث فرهنگی و علمی پیشینیان یونانی خود را به عربی ترجمه می‌کردند، چندین دستگاه از ابتکارات آنها بر اساس طرح‌هایی بود که برای اولین بار در بیزانس، اسکندریه، هند و چین روی آنها فکر شده بود.
مرور کتاب دستگاه‌های مبتکر
اکثر کتاب دستگاه‌های مبتکر از طرح‌هایی برای کوزه‌ها، پارچ‌ها و فواره‌ها تشکیل شده است – سازه‌هایی که حرکت مایعات را ذخیره و دستکاری می‌کنند. به گزارش سیناپرس، بنوموسی با درک اینکه آب خارج شده از منافذ کوچک صدای سوت ایجاد می‌کند، گاو نر مکانیکی را طراحی کردند که هنگام نوشیدن آب از گودال، صداهای ایجاد شده توسط حیوان واقعی را تقلید می‌کند.
به گزارش سیناپرس، در حالی که اندازه یک دهانه سرعت رها شدن آب از ظرف را تعیین می‌کند، شکل آن مسیر، تعیین‌کننده حرکت آب خواهد بود. برادران از این بینش برای ساختن فواره‌هایی استفاده کردند که آب را به شکل سپر و گل به هوا پرتاب می‌کردند. اساساً، این دستگاه‌ها معادل آثار عصر طلایی اسلامی نمایشگاه آبی Bellagio در لاس وگاس بودند.
یکی از مشهورترین اختراعات بنوموسی ترفند یک قمقمه با دو دهانه بود. برای نمایش این اثر، برادران مایعات رنگی مختلف را در هر دهانه می‌ریختند تا زمانی که قمقمه خالی می‌شد، رنگ‌ها از هم جدا می‌ماندند. برای تماشاگران، این کار یک جادو به نظر می‌رسید. اما در حقیقت، داخل قمقمه مکانیسم پیچیده‌ای تعبیه و پنهان شده بود که مایعات را در حین ریختن جدا نگه می‌داشت.
کتاب دستگاه‌های مبتکر شامل طرح‌هایی برای اختراعات دیگر نیز می‌شود، از جمله – همانطور که گفته شد – ماسک گاز. این ماسک‌ها پوشش‌های ساده‌ای برای صورت بودند که لوله‌هایی به آنها وصل شده بود. این لوله‌ها به دستگاه‌هایی ریه‌مانند متصل بودند که می‌توان از آن برای پمپاژ هوای تازه به افرادی که در محیط‌های سمی مانند معادن کار می‌کنند، استفاده کرد. نکته قابل توجه اینکه، چنین ایده‌ای تا قرن 19 میلادی دیگر تکرار نمی‌شود.
بنوموسی حتی گونه‌ای چنگال تاشو نیز طراحی کردند- ساختار پنجه‌ای شکل که در بالای بیل‌های مدرن نصب شده است. از این گیره تاشو، مانند نمونه های امروزی خود، برای بلند کردن اجسام سنگین یا دور از دسترس استفاده می‌شد. خود برادران تصور می‌کردند که این دستگاه برای تمیز کردن زباله‌ها در کف دریاچه‌ها و رودخانه‌ها استفاده می‌شود.
مخترع یا جادوگر؟
برخی استدلال می‌کنند که بنوموسی بیشتر به سرگرمی علاقه داشتند تا اختراع. کلر می‌گوید: «تقریباً همه این ابزارهای مبتکرانه فقط حقه‌هایی را به ذهن متبادر می‌کنند، سرگرمی‌هایی برای فریب دادن». برادران در کتاب خود، حتی این نکته را بیان می‌کنند که شخصی که اختراعات آنها را به کار می‌گیرد، «باید اطرافیان خود را با گفتگو یا حواس‌پرتی دیگری مشغول کند، درست مانند یک شعبده باز».
اما آیا این یک ارزیابی منصفانه است؟ نه لزوما. در حالی که برخی از دستگاه‌ها، مانند قمقه یا آبنما، هدف عملی ندارند، برخی دیگر- یعنی ماسک گاز – به‌وضوح چنین هدفی را در پیش گرفته‌اند. به گزارش سیناپرسدر حالی که هدف اولیه دستگاه‌های مرتبط با آب بنوموسی سرگرمی بود، اما مکانیکی که آنها را سرگرم‌کننده می‌کرد، الهام‌بخش پیشرفت‌های معنادارتری در علم، فناوری و حتی سیاست بوده است.
به گزارش سیناپرس، این سه برادر با استفاده از تفکر خود برای بهبود جامعه به جای منحرف کردن آن- که به‌طور دقیق دور زمین را صد مایل محاسبه کردند- کانال هایی حفر و شهرهای اطراف بغداد را طراحی کردند. حتی در مواردی از سوی خلیفه از آنها خواسته می‌شد تا اندازه و قدرت ارتش‌های مهاجم را تعیین تا طرح حمله را تنظیم کنند.
منبع: bigthink
مترجم: زهرا علی‌دوست
No tags for this post.
