گزارش تصویری و تحلیل فنی آرامگاه درویش محمود
این بنا از ایوان ورودی ، گنبد ، قبرستان روبروی بنا تشکیل شده است . بنای مخروبه ای در بخش شمالی آرامگاه و چسبیده به آن دیده می شود . در اطراف روستا تعداد زیادی کوره گچ پزی وجود دارد که علت آن نوع و بافت خاک این محل است.
از تاریخ فوت و هویت فرد مدفون این آرامگاه ، اطلاع صحیحی در دست نیست ، ولی به احتمال زیاد وی یکی از عارفان قرن هشتم و از پیروان عارف جلیل القدر ، شیخ علا الدوله سمنانی است و برخی نیز احتمال می دهند که مقبره تقی الدین علی دوستی سمنانی شاگرد مشهور شیخ علا الدوله باشد .
گنبد بنا آجری بوده و دارای ساقه بلند و گنبد مخروطی شکل با ارتفاع کم ساخته شده است . در ساقه گنبد پنجره های مشبک آجری اجرا شده است . ایوان ورودی بقعه دارای دهانه گشادی است که به تازگی مرمت شده است . در داخل ایوان پنجره گچی اجرا شده است و در کل ایوان کتیبه ای به چشم نمی خورد . در سقف ایوان آثار ته رنگ دیده می شود . در ضلع جنوبی داخل ایوان فرو رفتگی محراب مانندی وجود دارد و در بخش جلویی ایوان ( قسمت شمالی ) یک ورودی کوچک به بخش مخروبه مشاهده می شود . داخل بنا در حال حاضر محرابی وجود ندارد . اتاق مقبره چهار ضلعی بوده و در چهار جهت فرو رفتگی دارد که حالت چلیپایی به بنا می دهد . در ورودی بنا در ضلع شرقی واقع شده است . داخل اتاق کلاً با گچ اندود شده است و در چهار گوشه بنا چهار فیلپوش در ساقه گنبد اجرا شده است در زیر گنبد و ساقه داخلی آن ، شانزده پنجره گچی نورگیر تعبیه شده است .
اصل بنا چهار ضلعی بوده و به وسیله فیلپوش ها هشت ضلعی شده است و در نهایت این هشت ضلعی به شانزده ضلعی تبدیل شده و سرانجام به دایره می رسد. در زیر گنبد ، تزئینات خاصی دیده نمی شود و کاملاً از آجر بوده که به تازگی بند کشی شده است .
ابعاد آجرهای به کار رفته در بنا متفاوت است و در بخش های بیرونی آن آثار متعدد حفاری غیر مجاز به چشم می خورد. در بخش شمالی بنا ، قسمتی از دیوار با لاشه سنگ و ملاط آهک در وسط بخش های آجری اجرا شده است که احتمالاً در دوره ای دیواره مذکور فرو ریخته و به این شکل مرمت شده است .
قطر خشت های به کار رفته در بنا حدوداً هفت سانتیمتر است . در بخش جنوبی بنای فعلی نیز محوطه مخروبه ای دیده می شود که احتمالاً اتاق قرینه ای با اتاق مخروبه ضلع شمالی بوده است .
پی بنا از سنگ و آهک ساخته شده که در بخش هایی به دلیل شسته شدن خاک اطراف بر اثر مرور زمان و سایر عوامل ، آشکار شده است. روبه روی ایوان ورودی ، قبر شیخ محمود دیده می شود که سنگ آن مرمر و مربوط به دوران معاصر است . بر اساس مندرجات نقر شده روی سنگ مذکور ، وفات شیخ در سال 736 هجری قمری صورت گرفته است .
این بقعه مورد احترام فراوان مردم منطقه بوده و به گفته اهالی روستا ، در گذشته های دور به دلیل کمبود آب در منطقه ، دقیقاً در زیر گنبد چاه کنده بودند که امروزه نیز دارای آب است . در محوطه گنبد ، فضاهای کوچکی برای چله نشینی تعبیه شده است .
از تاریخ فوت و هویت فرد مدفون این آرامگاه ، اطلاع صحیحی در دست نیست ، ولی به احتمال زیاد وی یکی از عارفان قرن هشتم و از پیروان عارف جلیل القدر ، شیخ علا الدوله سمنانی است و برخی نیز احتمال می دهند که مقبره تقی الدین علی دوستی سمنانی شاگرد مشهور شیخ علا الدوله باشد .
درویش محمود به دلیل وارستگی و کرامتی که داشته مورد توجه و احترام مردم سمنان و نواحی اطراف بوده و به همین جهت درویش مومن آباد نیز نامیده می شود . در کتاب مطلع الشمس نوشته صنیع الدوله از وی با نام درویش علی یاد شده است ولی نوشته های سنگ قبر وی با نوشته های کتاب فوق ، تفاوت دارد .
ساختمان مقبره درویش محمود در محوطه بزرگ و مربع شکلی به ضلع 60/8 متر واقع شده که بر چهار طرف آن چهار درگاه بلند با قوس جناقی ساخته شده است . در درگاه سمت راست ورودی ، دری وجود دارد که به اتاق کوچکی که برای سکونت ایجاد گردیده است ، باز می شود .
دردرگاه روبه روی در ورودی ، در گاه کوچکتری با قوس گهواره ای و در ضلع رو به قبله آن محراب ساده ای به چشم می خورد. در قسمت فوقانی چهار گوشه اتاق چهار فیل پوش وجود دارد که به کمک طاق نما های بزرگ و تو پر طرحی هشت ضلعی را می سازد . این طرح را شانزده طاق نمای کوچک به طرح مدوری تبدیل ساخته که پایه ساقه گنبد را تشکیل می دهند .
ایوان مقبره به ارتفاعی به حدود ده متر است و در طرفین ایوان دو ستون مدور و قطور و نیمه ویران جلب توجه می کند که احتمالاً بنای مناره های آن را تشکیل می دادند . دهنه ایوان 60/8 متر است و در ضلع رو به قبله آن یک فرو رفتگی بر روی دیوار به عنوان محراب به چشم می خورد . ارتفاع ساقه آجری گنبد بلند تر از حد متعارف است که بر روی آن کا سه مخروطی گنبد با قاعده پهن و ارتفاع کم قرار دارد . در آرامگاه درویش محمود هیچ گونه کتیبه و سنگ نبشته ای که دال بر انتصاب تاریخ اولیه بنا باشد ، وجود ندارد . اما می توان آن را در زمره ابنیه تاریخی قرن هشتم به شمار آورد .
داخل آرامگاه فاقد هر گونه تز ئینات و کاشی کاری است و در وسط مقبره و زیر گنبد ، چاه آبی وجود دارد که آب شرب زائرین مقبره را تامین می کند . صحن آرامگاه مخروبه و خاکی می باشد و به عنوان گورستان روستا از آن استفاده شده است . در سال های گذشته نسبت به تعمیر و باز سازی ایوان با آجر نما و سفید کاری داخل مقبره و باز سازی گنبد با آجر و ساخت و نصب در ورودی و نورگیر اقدام شده است .
مزار شیخ نظام الدین محمود در بیرون به صورت دو طبقه و در فضای باز واقع شده است . به این صورت که طبقه زیرین به قرار 50/2 متر طول و 40/1 متر عرض و 5/0 متر ارتفاع است که از سنگ مرمر یکپارچه ساخته شده است .
طبق نوشته حافظ حسین کربلائی تبریزی مولف روضات الجنان و جنات الجنان ، مرگ شیخ محمود مزدقانی را به اختلاف در سال 761 و 766 هجر ی در همدان ثبت کرده اند . مگر این که او را پس از مرگ به سمنان منتقل کرده باشند . در سمت راست سنگ قبر و به موازات طول آن این عبارت نوشته شده است :
« از ارتحال حضرت شیخ سندی در دست نیست اما آغاز دوره خلافت و ارشاد ایشان سال 736 هجری یعنی سال ارتحال حضرت شیخ علا الدوله سمنانی می باشد . »
ارتفاع ساقه آجری گنبد بلند تر از حد متعارف است که بر روی آن کاسه مخروطی گنبد با قاعده پهن و با ارتفاع کم قرار دارد .
بقعه درویش محمود بیشتر شبیه بنا های روئینه طوس و خانقاه امام محمد غزالی , و از نظر ساقه گنبد و اجرای آن شبیه امامزاده علی اکبر گرمسار است و معماری آن بیشتر به دوره ایلخانی شباهت دارد . در این بقعه نیز قبر درویش را در فضای آزاد و بیرون از اتاق گنبد دفن کرده اند که مانند صوفی آباد است .
بنای تاریخی آرامگاه درویش محمود به شماره 31 در سال 1318 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت تاریخی رسیده است .
گزارش تصویری و تحلیل فنی: احسان محمدحسینی – فاطمه کردی
No tags for this post.
