امضای توافق پاریس؛ نگاه‌های نگران و امیدوار
روز جمعه سوم اردیبهشت‌ماه، سران و مقام‌های ارشد کشورهای مختلف جهان در مقر سازمان ملل متحد در نیویور ک گرد هم آمدند تا سندی توافق نامه پاریس را امضا کنند.
توافق پاریس که در جریان نشست سران کشورهای جهان و در حاشیه کنفرانس تغییرات اقلیم در پاریس به دست آمد تاکنون مهم‌ترین توافق انسان‌ها و ملت‌ها برای کنترل روند مخرب و تهدیدکننده گرمایش زمین و تغییرات اقلیم به شمار می‌رود.
مطابق این سند کشورهای جهان متعهد شده‌اند که روند تولید گازهای گلخانه‌ای را به‌گونه‌ای هدایت و کنترل کنند که دمای میانگین سیاره زمین تنها تا حد 2 درجه سانتی‌گراد افزایش یابد. البته در این کنفرانس و همین‌طور سند تأکید شده است که ایده اصلی و امید بزرگ این است که این کشورها بتوانند حد نهایی را برای چنین افزایش دمایی را به یک و نیم درجه سانتی‌گراد برسانند.
این گام بزرگی است. اگر مشاهده می‌کنید که در جریان اعلام خبر این موفقیت و دستیابی به این توافق جمع کثیری از مردم جهان از سیاستمداران گرفته تا هنرمندان و فعالان و هرکسی که نگرانی درباره آینده سیاره دارد به تبریک و جشن گرفتن مشغول شد، باید بدانید که آن‌ها حق دارند. این برای اولین بار پس از توافق کیوتو است که یک توافق جامع به‌دست‌آمده است. این مهم‌ترین گام برای شروع حرکتی جهانی است. سال‌های سال مذاکره میان کشورهای مختلف که به دلایل مختلف نمی‌خواهند وارد بازی تغییر عادت آزاد کردن گازهای گلخانه‌ای در جو زمین شوند.
در یک‌سو کشورهای توسعه‌یافته با رشدهای اقتصادی بالا قرار دارند. آن‌ها که بخش عمده‌ای از رشد اقتصادی‌شان را مرهون دسترسی به بازارهای نفتی و ذخایر نفتی و گازی است و حاضر نیستند به بهانه تغییر در منابع انرژی روند رشد اقتصادی خود را کند کنند یا هزینه‌های بیشتری برای تولید محصولات و پرداخت کنند. تغییر به‌سوی انرژی‌های پاک روندی آرام و هزینه‌بر خواهد بود. شغل‌های بسیاری در این فرآیند از بین می‌رود و هزینه‌های زیادی نه‌تنها به غول‌های اقتصادی که به بدنه مردم ممکن است وارد شود. شاید از دید ما این مسئله‌ای جاه‌طلبانه به نظر بیاید اما کافی است سری به یکی از شهرهای نفتی جهان بزنید تا ببینید با چه نفرتی از روندها و بحث‌های مربوط به تغییر انرژی و حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی سخن می‌گویند. برای آن‌ها این مسئله نگرانی آینده زمین و تغییر شرایط در چند دهه و قرن آینده نیست . برای آن‌ها نفت و صنایع وابسته به آن نان شب آن‌ها است.
از سوی دیگر کشورهای درحال‌توسعه – که اتفاقاً در چنین توافق‌هایی مانع اصلی از سوی آن‌ها بیان می‌شود – این استدلال را مطرح می‌کنند که اگر قرار باشد در روند توسعه فشار ناشی از تغییر فناوری و تغییر منابع انرژی را هم تحمل کنند، روند رشد آن‌ها کاهش می‌یابد. این کاهش رشد برای کشورهای درحال‌توسعه و توسعه‌یافته اما دو موضوع کاملاً متفاوت است. در کشورهای توسعه‌یافته مسئله به تغییر الگوی سود و تغییر بازار کار برمی‌گردد در کشورهای درحال‌توسعه مسئله بازه‌ای وسیع‌تر دارد. آن‌ها اگر شتاب توسعه خود را کاهش دهند سطح بهداشت استاندارد، سطح استاندارد زندگی، آموزش، حمل‌ونقل، بیمه‌های درمانی و رفاه بازنشستگانشان، و رد نهایت استقلال و حتی امنیت ملی خود را ممکن است درخطر ببینند.
به دلیل همین پیچیدگی‌ها است که توافق پاریس را باید به فال نیک گرفت. اما درعین‌حال باید مراقب بود.
در کنار جشن‌ها و تبریک‌ها، بسیاری از اقلیم‌شناس‌ها معتقدند سند امضاشده اگرچه ازنظر سیاسی و بین‌المللی موفقیتی خیره‌کننده است اما شاید برای درد زمین ما درمان چندانی به شمار نیاید.
بسیاری از آن‌ها از اجرایی شدن همین توافق هم مطمئن نیستند. پیش‌تر نمونه‌هایی وجود داشته است که توافق‌هایی به‌دست‌آمده و خروج یکی دو کشور اصلی از آن عملاً توافق را فلج و ناکارآمد کرده است توافق تاریخی کیوتو هم تقریباً چنین سرنوشتی پیدا کرد.
اما حتی در صورت اجرایی شدن برخی از تخمین‌ها نشان می‌دهد که این توافق درنهایت به افزایش دمایی در حدود 3 و نیم درجه خواهد رسید. افزایشی که به‌هیچ‌وجه قابل‌قبول نیست. حتی اگر این توافق بتواند به عدد 2 درجه وفادار بماند – که عملاً دلیل چندانی برای خوش‌بینی به این نتیجه وجود ندارد – مسئله این است که بسیاری از محققان معتقدند عوارض افزایش 2 درجه‌ای هنوز به‌وضوح معلوم نیست و ممکن است بازه‌ی تأثیرات آن از دامنه خطر عبور کرده باشد.
بدین ترتیب به نظر می‌رسد درحالی‌که باید بااحتیاط از این توافق استقبال کرد اما نباید به آن راضی بود باید کسانی که دغدغه آینده زمین را دارند باید به فشارها و تلاش‌های خود برای اجرایی شدن این توافق و فراتر رفتن از آن ادامه دهند.
ایده‌های ابتکاری برای پاسخ دادن به دغدغه‌های جدی برخی از کسانی که از چنین تغییری در روند آزادسازی گازهای گلخانه‌ای چه در کشورهای شمال و چه در جنوب، آسیب می‌بینند، سرمایه‌گذاری برای تغییر منابع انرژی و استفاده از فناوری‌های موجود برای کم کردن وابستگی به سوخت‌های فسیلی، ایجاد بازار کار مبتنی بر انرژی‌های جایگزین و درعین‌حال ایستادگی در برابر شرکت‌ها و اقتصادهای عظیم وابسته به این سوخت‌ها که ممکن است در فضای جدید بانام‌های تازه محصول قدیمی خود را عرضه کنند ( کما اینکه این کار را درباره زغال و بانام زغال پاک انجام دادند) و نهادهای قدرتمندی که از دست‌کاری در داده‌ها و تهدید دانشمندان ابایی ندارند، مسیرهایی است که در کنار نظارت بر روند اجرای توافق پاریس باید در پیش گرفت.
پوریا ناظمی / روزنامه نگار علم
No tags for this post.
