بررسی مبنای علمی توفان شیمیایی تالاب میقان اراك

كارشناسان و مسئولان استان مركزی معتقدند: هر چند تالاب كویری میقان اراك در معرض تهدید است و این تهدید از مدت ها قبل در محافل سیاسی، اقتصادی، علمی، رسانه ای و تصمیم ساز استان مطرح است ولی اصطلاح توفان شیمیایی و تهدیدهای ناشی از آن نیاز به بررسی بیشتر دارد.
آنان افزودند: همانگونه كه كتمان حقیقت كمكی به حل مشكلات زیست محیطی نمی كند، بزرگنمایی نیز گره ای از این مشكلات باز نمی كند و چه بسا مشكلی هم بر مشكلات بیفراید.
مدیرعامل موسسه زیست محیطی آوای درنای خاكستری استان مركزی گفت: اصطلاح توفان شیمیایی در تالاب میقان اراك برای اولین بار است كه شنیده می شود و كار تحقیقاتی و علمی كه صحت این امر را تایید كند تاكنون صورت نگرفته است.
محمود كلنگری افزود: زمانیكه سطح تالاب خشك باشد با كوچكترین وزش باد یا بادهای توفانی نمك های سفید در اطراف منطقه بلند می شود و این وضعیت در فصول بهار و تابستان بیشتر از پاییز و زمستان دیده می شود.
وی بیان كرد: وجود سولفات سدیم به عنوان یكی از ذرات آلاینده زیست محیطی در این تالاب است كه بر سلامت افراد به ویژه در دستگاه تنفس، افزایش غلظت خون و عوارض چشمی تاثیر گذار است اما اینكه تاثیرات مهلك شیمیایی داشته باشد كار علمی باید صورت بگیرد.
استاد دانشگاه اراك و محقق محیط زیست در استان مركزی نیز گفت: بروز توفان شیمیایی در تالاب كویری میقان از نظر علمی مردود است.
دكتر امیر انصاری افزود: توفان شیمیایی در اصطلاح علمی به تندبادهایی اطلاق می شود كه در مناطق حاوی مواد شیمیایی خطرآفرین، گازهای سمی و طیف وسیعی از آلودگی های موجود در منابع پایه زیستی رخ بدهد.
وی اظهار كرد: تالاب كویری میقان اراك یكی از زیستگاه های مهم طبیعی است كه بخشی از آن ظرفیت كویری است و در فصول گرم سال به عنوان كانون و چشمه آلاینده های گرد و غبار نمكی مطرح است ولی منبع شیمیایی خطرآفرین جدی در این حوزه وجود ندارد.
وی گفت: در تركیبات این منطقه سولفات سدیم به چشم می خورد كه همواره وجود داشته و منبع جدید آلایندگی شیمیایی خاص كه منجر به بروز توفان شیمیایی در منطقه باشد، وجود ندارد.
دكتر انصاری اظهار كرد: بر اساس مستندات موجود در ثبت روزهای آلاینده هوای اراك در مركز پایش آلودگی هوای استان مركزی از سال گذشته ، تعداد روزهای آلوده در حال كاهش است و با وجود بارندگی های مناسب در اواخر پارسال و فروردین ماه جاری ، رطوبت منطقه نیز در حال حاضر مناسب بوده و مجموع این مباحث احتمال گرد و غبار را نیز كم كرده است.
وی گفت: مطالعات علمی انجام شده بیانگر آن است كه دو شهر اراك و ساوه نسبت به سایر مناطق استان بیشتر در معرض آلاینده های گردو غبار هستند و تالاب كویری میقان اراك و بیابان های اطراف ساوه را نمی توان در بروز این رخداد بی تاثیر دانست.
این محقق محیط زیست و استاد دانشگاه اراك گفت: در مدل سازی علمی كه در پژوهش های استان بر مبنای گزارش ها و مستندات هواشناسی صورت گرفته، 65 درصد منشاء گرد و غبار در هوای شهرهای اراك و ساوه وارداتی و حدود 35 درصد آن بومی و منطقه ای است اما مسئله توفان شیمیایی در تالاب كویری اراك با توجه به داشته های علمی قابل قبول نیست.
مدیرعامل خانه سازمان های مردم نهاد استان مركزی نیز گفت: محدوده تالاب میقان یكی از بزرگترین محدوده های حاوی سولفات سدیم كشور است كه در سالیان گذشته استفاده چندانی از این منطقه نمی شد و سطح این محدوده تحت تاثیر ورود روان آبهای سطحی به صورت خیس و مرطوب بود كه مانعی برای خوردشدن كریستال های سولفات سدیم می شد.
سیاوش آقاخانی افزود: در چند سال گذشته و با ایجاد بندهای خاكی در بالا دست تالاب، كاهش میزان بارندگی های ناشی از پدیده تغییرات اقلیمی و جابه جایی الگوهای بارش بهاره و زمستانه، افزایش بهره برداری از تالاب توسط شركت املاح معدنی كه بیشتر برداشت ها نیز در فصل خشك سال رخ می دهد باعث شده كه این منطقه به یكی از بزرگترین محدوده های حاوی سولفات سدیم كشور تبدیل شود.
وی بیان كرد: سطح این محدوده حدود 11 هزار هكتار است كه در برخی ایام سال حدود 100 وسلیه سنگین در آن برای بهره برداری از منابع فعالیت دارند.
آقاخانی اظهار كرد: در حاشیه تالاب روستاهایی مانند طرمز و در شعاع 15 كیلومتری این منطقه جمعیت بیش از 500 هزار نفری اراك است كه ورود پایه سولفاته این منطقه تهدیدی بر سلامت مردم است كه باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
وی گفت: بحث توفان شیمایی در تالاب میقان اراك تا حدودی اغراق آمیز بوده اما به معنای واقعی ریزگردهای این منطقه و ذرات سولفات سدیم یكی از عوامل ایجاد مسمومیت های شیمایی در ریه انسان است و افرایش بهره برداری از این مجموعه، كاهش آب ورودی به تالاب و افزایش ریزگردهای منطقه در آینده به سمت یك تهدید شیمایی و ایجاد توفان های نمك پیش خواهد رفت.
معاون نظارت و پایش محیط زیست اداره كل حفاظت محیط زیست استان مركزی هم گفت: برداشت های غیراصولی از تالاب میقان اراك باعث فرونشست آب و كاهش سطح گستره آبی می شود و زمانیكه آب این منطقه كم شود میزان ریزگردها افزایش می یابد.
رضا میرزایی افزود: برداشت های غیراصولی، ایجاد جاده در تالاب و قطع ارتباط اكولوژیكی آن و عدم تخصیص آب مورد نیاز، از تهدیدهای جدی در این تالاب است كه باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك هم گفت: در بحث توفان شیمایی تالاب میقان اراك باید كار كارشناسی و تخصصی صورت گیرد و اطلاعی از این نوع توفان ندارم اما در مجموع این منطقه یكی از تهدیدهای جدی در زمینه ریزگردها است كه باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
اسماعیل تاج آباد افزود: تردد زیاد ماشین های سنگین شركت املاح معدنی در تالاب میقان و دپوهای سنگین در این منطقه باعث شده چند ماه از سال شاهد ریزگردهای زیادی از این تالاب باشیم.
وی بیان كرد: ایجاد سدهای خاكی، چاه های غیرمجاز و كاهش بارندگی در سالهای گذشته باعث شده كه آب تالاب میقان كم و در مسیر خطر خشك شدن قرار گرفته است.
رئیس شورای اسلامی كلانشهر اراك ادامه داد: اگر تالاب میقان اراك از رطوبت لازم برخودار نباشد با كوچكترین وزش باد شاهد توفان نمكی از این منطقه خواهیم بود كه احیاء منابع تامین آب و جلوگیری از حقابه این تالاب به بخش كشاورزی و صنعتی امری ضروری است.
تاج آباد بیان كرد: در مجموع تهدید در تالاب میقان اراك جدی است و با وجود اینكه خطرها و تهدیدهای این منطقه به وفور گوشزد شده اما این مسئله مورد توجه جدی قرار نگرفته و اگر در صورت بی توجهی این تالاب خشك شود شرایط در اراك به گونه ای می شود كه زندگی كردن برای مردم مشكل خواهد شد.
تالاب كویری میقان اراك یكی از حلقه های مهم زیستگاهی پرندگان مهاجر در ایران است كه سالانه تعداد زیادی از پرندگان مهاجر آبزی و كنارآبزی در آن اقامت موقت دارند و برخی از این گونه ها نظیر درناهای خاكستری نادر و ارزشمند بوده و از حمایت بین المللی برخوردارند.
تالاب كویری میقان اراك واقع در 15 كیلومتری شمال شرقی اراك و جنوب غربی روستای داودآباد، یكی از 10 تالاب مهم كشور است كه جلوه های زیبایی از پرواز پرندگان مهاجر، تنوع گونه های گیاهی و جانوری، دریاچه فصلی و طلوع و غروب های كم نظیر خورشید را دارد.
این تالاب به وسعت 25 هزار هكتار دارای دریاچه ای زیبا با سه جزیره است كه یكی در وسط ، دیگری در بخش كویری و جزیره سوم در ناحیه حاشیه ای آن قرار دارد و در فصل بهار فراز و فرود پرندگان بومی و مهاجر در آن ، صحنه های بكر و به یادماندنی را ایجاد می كند.
در سال هایی كه میزان بارندگی مناسب است، دریاچه این تالاب دارای آب قابل توجهی می شود اما در سال های كم بارش دریاچه فصلی تالاب در فصول گرم سال خشك می شود اما معمولا در بهار سطح دریاچه آبگیری شده و جلوه های زیبایی را فراروی بیننده می گذارد.
ارتفاع تالاب میقان از سطح دریاهای آزاد یكهزار و 700 متر است و منابع تامین آب آن از بارش های جوی، آب سه رودخانه قره كهریز، فراهان و شهراب و پساب تصفیه فاضلاب اراك است.
تالاب میقان به عنوان استراحتگاه میان راهی پرندگان هر ساله در نیمه دوم سال و از اواسط مهرماه، با تغییر شرایط آب و هوایی، زیستگاه ها و تالاب های این استان صحنه حضور تدریجی دسته های كوچك و بزرگ پرنده های مهاجر در گونه های مختلف است.
سالانه حدود 25 تا 30 هزار پرنده مهاجر وارد تالاب میقان اراك می شود كه از این تعداد 12 تا 15 هزار پرنده از گونه درنای خاكستری است.
این پرندگان تا بارش نخستین برف سنگین در زیستگاه ها و تالاب های این استان می مانند و پس از آن به سمت مناطق جنوبی گرمسیری و شمال آفریقا پر می گشایند.
پوشش گیاهی در این تالاب كویری بیشتر از نوع گیاهان شورپسند یا هالوفیت بوده و این منطقه را به یكی از ذخیره گاه های مهم گیاهان شور كشور تبدیل كرده است.
علاوه بر پرندگان، گونه های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبگ آب شور از دیگر جانداران تالاب و محیط اطراف آن هستند.
به علت شوری آب، لایه های نمكی در منطقه دیده می شود كه زیبایی خاصی به تالاب داده و در گوشه و كنار این منطقه به ویژه در حاشیه دریاچه تزئینات متعدد نمكی دیده می شود.
این تالاب جزو 105 منطقه مهم برای پرندگان و یكی از مرتفع ترین شوره زارهای ایران است كه هر ساله پذیرای طیف زیادی از گردشگران و علاقه مندان به طبعیت است و به ویژه در فصل بهار و همچنین 15 آبان ماه كه به عنوان روز پرنده نگری نام گرفته تورهای متعددی از سطح كشور برای بازدید از جلوه های زیستی منحصر به فرد این منطقه گسیل می شوند.
تالاب میقان اراك زیستگاه 140 گونه پرنده است و سالانه 90 گونه پرنده مهاجر وارد این تالاب می شوند.
كنگر، خودكا، اردك نوك پهن، فلامینگو، غاز خاكستری، هوبره، تنچه، هواسیل، اردك سبز از جمله از جمله پرندگان مهاجر استان مركزی هستند.