قانون نانوشته کبیسه گیری در تقویم
نوع کبیسه گیری ما حالت قراردادی ندارد و مانند کبیسه گیری در تقویم میلادی نیست. سال 1304 با تصویب مجلس شورای ملی وقت، تقویمی که اکنون از آن استفاده میکنیم جنبه قانونی پیدا کرد. در این زمینه در قانونگذاری کشور یک نکته مغفول وجود دارد که هیچگاه مکتوب نشده است. آنهم نوع کبیسه گیری و تعیین روز اول فروردین است. در تقویم رسمی کشور، لحظه تحویل سال را با دقت بالا محاسبه میکنند. مردم به زمان دقیق تحویل سال نو توجه دارند و کارشناسان مرکز تقویم از دقیقترین الگوریتمها و فرمولهای مکانیک سماوی برای محاسبه زمان دقیق تحویل سال استفاده میکنند؛ بنابراین لحظه تحویل سال در کشور ما با دقت ثانیه محاسبه و اعلام میشود.
نوع کبیسه گیری ما حالت قراردادی ندارد و مانند کبیسه گیری در تقویم میلادی نیست.
سال در یک روز خاص تحویل میشود. روز قبل از روزی که تحویل سال در آن اتفاق میافتد به سال قبل متعلق است. روز بعد از روز تحویل سال نیز به سال نو تعلق دارد. اما تکلیف روزی که سال در آن تحویل میشود چیست؟
اگر تحویل سال نو زمانی اتفاق افتد که برای مثال دو ساعت از روز گذشته باشد نمیتوانیم بگوییم این دو ساعت به سال کهنه و 22 ساعت بعد به سال نو متعلق است. قاعده نانوشته که درواقع هیچگاه مکتوب نشده میگوید اگر لحظه تحویل سال، قبل از ظهر باشد، روزی که سال در آن تحویل میشود اول فروردین سال نو است و اگر تحویل سال بعدازظهر باشد این روز آخرین روز سال کهنه است.
این قاعده در کشور برای استخراج تقویم مورداستفاده قرار میگیرد. بر اساس این قاعده سال کبیسه و عادی نیز بهطور خودکار و بدون نیاز به قرارداد تعیین میشود. در حقیقت در تقویم هجری شمسی، عادی و کبیسه شدن سالها مشابه تقویم گرگورین نیست بلکه زمان تحویل سال است که کبیسه بودن سالی را مشخص میکند. اگر در یک سال لحظه تحویل سال پیش از ظهر و لحظه تحویل سال بعد، بعدازظهر باشد، این سال کبیسه است. ما کبیسه چهارساله یا پنجساله داریم؛ اما در تقویم گرگورین فاصله کبیسهها 4 یا 8 سال است. برای مثال بر این اساس سال 1696 سال کبیسه است اما سال 1700 کبیسه نیست و کبیسه بعدی سال 1704 است.
در تقویم ما با این قاعدهای که گفته شد و هنوز جزء قوانین کشور نیست، ساعت صفر اول فروردین با لحظه تحویل سال حداکثر 12 ساعت اختلاف دارد بنابراین تقویم ما بسیار دقیق است. هرسال لحظه تحویل سال محاسبه و ظهر شرعی مشخص میشود و بعد بر این اساس مشخص میشود روز تحویل سال روز آخر اسفند است یا روز اول فروردین. بعضی از کارشناسان میگویند در تعیین اینکه این روز به سال بعد تعلق دارد یا به سال قبل باید ظهر شرعی برای تهران که پایتخت است ملاک باشد. عبور خورشید از نصفالنهار تهران که پایتخت است بهعنوان مبنا در نظر گرفته شود. بعضی دیگر از کارشناسان نیز بر این باورند باید نصفالنهار استاندارد مبنای کار قرار گیرد. طول جغرافیایی شهر تهران 5/51 است درحالیکه نصفالنهار استاندارد ایران 5/52 است. بعضی از کارشناسان نیز ساعت 12 را در نظر میگیرند. ساعت 12، ساعت میانگین اذان ظهر در نصفالنهار رسمی ایران است. چون قاعده نانوشته است تا زمانی که یا شرایط خاص مواجه نشویم درباره ظهر قراردادی تصمیمگیری نمیکنیم؛ اما لازم است سالهای آتی طرح و لایحهای در این زمینه تهیه شود. باید با دعوت از اساتید و کارشناسان بهترین نوع کبیسه گیری که هم ساده و هم دقیق باشد انتخاب شود. ممکن است در آیندهای نزدیک این قاعده نانوشته کنار گذاشتهشده و قراردادی برای این کار تعیین شود.
اما آنچه اکنون در مرکز تقویم بهعنوان اساس کار در استخراج تقویم مورداستفاده قرار میگیرد این است که بر اساس قاعده نانوشته، ظهر آن روز تعیینشده و زمان تحویل سال محاسبه میشود. با این روند تقویم ما دقیق باقی میماند، اما پیشبینی آن برای سالهای دور در آینده قدری مشکل و پیچیده است.
بعضی پارامترهای زمین برای سالیان بعد بهطور کامل قابل پیشبینی نیست. اگر لحظه تحویل سال نزدیک به ظهر باشد ممکن است تحویل سال جابهجا شود و نتوانیم کبیسه و عادی بودن سال را پیشبینی کنیم؛ یعنی نمیتوان پیشبینی کرد در هزاران سال بعد کدام سال عادی یا کبیسه است.
فرانک فراهانی / روزنامه نگار علم